Аб чым гавораць тапанімічныя факты?

Першыя паведамлен..і аб назве Беларусі адносяцца да другой паловы XIV cт..год..я. У вершы (А,а) ўстрыйскага пр..дворнага паэта Петэра Зухенвірта прыс..вечанага памяці рыц..ра які памёр у 1360 го..е сустракаецца выраз Weizzen-Reuzzen які ўяўляе сабой пер..клад наймен..я Беларусі. Паэт Зухенвірт жыў пры (В,в)енскім двар.. ў 1356–1395 гадах што дае магчымас..ць прыкладна вызначыць дату напісан..я верш...

Першая фіксацыя наймен..я Белая Русь (на) жаль не змя..чае інф..рмацыі аб яе г (ія,еа,ея) графічнай праекцы... Аднак дакладна вядома што ўжо (ў) пачатку XV ст..год..я (П,п) рус..кія рыц..ры выкарысто..валі гэтае наймен..е ў адносінах да (М,м) аско..скай Русі. У 1413 го..е вялікі магістр Прусіі паведамляў чэ..каму каралю аб хуткай вайне з (М,м) асковіяй і называў гэтую краіну Белай Рус..ю. Польскі храніст XVI ст..год..я Мацей Стрыйкоўскі лічыў вялікага правіц..ля (М,м) аскоўскага кня..тва Івана Данілавіча Каліту “князем беларускім”.

Гэтым і ін..шым фактам або не..находзілі тлумачэн..я або лічылі іх памылковымі і нават фальсіфікацы..й наўмысным ра..мяшчэн..ем Белай Русі ў межах (М,м) асковіі.

Справа ў тым што адзначан..ую г (ія,еа,ея) графічную праекцыю Белай Русі ма..чыма зразумець толькі пры ўмове дакладнага ўразумення значэн..я слова “белы” (у,ў) спалучэнні Белая Русь. Нас цікавіць не на..огул сукупнас..ць усіх р..знастайных пераасэнсаван..яў слова “белы” якія сустракаюцца ў фалькл..рных і міфалагічных сюж..тах розных народаў што зразумела цікава ў плане вывучэння колеравай сімволікі на..огул яе адлюстраван..я ў (да) хрысц (ія, іа) нскай культурнай тра (ды,дзі) цыі, якая ў..ыходзіць да найстаражытнейшай (І,і) ндаеўрапейскай эпохі. Мы павінны асэнсаваць менавіта тапанімічнае значэн..е слова “белы” якое цалкам “ра..шыфроўвае..ца” пры супастаўлен..і з ін..шымі г (ія,еа,ея) графічнымі назвамі. У гэтай с..вязі асабліва паказальная назва горад.. Вены якая ў..ыходзіць да (старажытна) кель (тс, ц) кага абазначэн..я Vindobona дзе vind – find –“белы”. Такія абазначэн..і служылі перш за ўсё для наймення асабліва значнага горада. На славянскіх (тэ,це) рыторыях блі..кімі або тоеснымі па першапачатковаму значэн..ю аказваюцца шматлікі.. назвы гарадоў тыпу Белгарад, Белград, Белая Царква.

Такім чынам найменне Белая Русь на (ўсходне) славянскай (тэ, це) рыторыі першапачаткова мела ху..чэй за ўсё значэн..е “цэнтральная галоўная самая значная зямля палітычны цэнтр”. (А.Рогалеў)

4.

1. Запішыце тэкст, устаўляючы, дзе трэба, прапушчаныя літары, знакі прыпынку і раскрываючы дужкі. (Лічбы, якія сустракаюцца ў тэксце, запісаць лічбамі).

2. Вызначце і запішыце тэму і ідэю (галоўную думку) тэксту.

3. Укажыце стыль тэксту і тып маўлення.

4. Вызначце сродкі сувязі ў тэксце.

Пакаранне б..спамятнасцю адна з самых жорс (ц,т) кіх караў якія толькі ведае чалаве (тс,ц) тва. Наш народ каралі гэтай караю (на) працягу стагод..яў амаль усе заваёўнікі. І трэба сказаць многае дамагліся. Адзін з самых гордых і таленавітых народаў які стварыў ш..дэўры ў шмат якіх галінах ч..лавечай дзейнас..ці які меў сваю дз..ржаву (В,в) ялікае (К,к) няства (Л,л) ітоўскае ледзь не быў ператвораны ў людзей што не помняць сваіх каранёў (па) просту ў насельніцтва. Кажуць калі ч..лавеку паўтараць увесь час што ён (не,ні) ч..лавек а свін..я ён не вытрымае зарохкае. А нам жа бел..русам паўтаралі (што) дзень гадамі што мы ніякі (не,ні) народ што мы не маем сваёй мовы што ў нас (не,ні) было і няма сваёй гісторыі свайго мінулага і будучага. Хаваліся замоўч..валіся факты і імён.. наш..й славы і велічы а калі (сёе) тое і ўспаміналася дык толькі з адмоўнымі эпіт..тамі. Былі распрацаваны цэлыя праграмы па апаляч..ванню анямечван..ю русіфікацыі.

Нельга было як пісаў М.Дабралюбаў каб цэлы край так вось узялі ды і забілі. Паглядзім што яшчэ скажуць самі беларусы.

І беларусы сказалі ў канцы XIX пачатку XX стагоддзя ўзнікаюць адна за адной беларускія нац (ыя,ыа) нальныя арганізацыі партыі выдаве (тс,ц) твы газеты пачалося беларускае (А,а) драджэн..е. Асаблівага ўздым.. яно дасягнула ў часы рэвалюц (ыё,ый) ных падзей 1905—1907 і 1917—1918 гадоў. Гэта і прывяло да ўтварэн..я с..пярша (Б,б) еларускай (Н,н) ароднай (Р,р) эспублікі потым (Б,б) еларускай (С,с) ацыялістычнай (С,с) авецкай (Р,р) эспублікі.

Такі ход падзей не ўсім быў (да) спадобы. Ужо ў с..р..дзіне 20-х гадоў у (З,з) аходняй (Б,б) еларусі пачынаецца бара (дзь,ць) ба з усякім нац (ыя,ыа) нальным беларус..кім рухам зачыняюцца беларус..кія школы арышто..ваюцца вядомыя дзе..чы спыняецца выданне многіх беларус..кіх газет. Паступова гэтая бара (дз,ц) ьба перакідваецца і ў (С,с) аве (тс,ц) кую Беларусь. Пад выглядам выкрыц..я так званага нац (ыя,ыа) нал (дэмакратызм..) нацдэмаўшчыны вядзецца планамернае выні..чэнне ўсіх культурных слаёў грама (дс,ц) тва ган..буецца мінулае беларус..кага народ.. яго мова.

Сёння калі Беларусь заявіла пра незалежнас..ць і сув..рэні (тэ,це) т калі мы вяртаем гістарычную памяць вядома ж нады..шоў час а..даць тое што ў яго забралі. А найперш трэба ўзнавіць імёны тых хто рабіў усё што было ў змозе каб беларус..кі народ а..чуваў с..бе народам меў сваю дзяржаўнас..ць рас..казаць пра кожнага з іх праўду.

Б.Сачанка

5.

1. Запішыце тэкст, устаўляючы, дзе трэба, прапушчаныя літары, знакі прыпынку і раскрываючы дужкі. (Лічбы, якія сустракаюцца ў тэксце, запісаць лічбамі).

2. Вызначце і запішыце тэму і ідэю (галоўную думку) тэксту.

3. Укажыце стыль тэксту і тып маўлення.

4. Вызначце сродкі сувязі ў тэксце і адзнакі названага Вамі стылю.

У кожнага народа ёс..ць постаці якія самаахв..раваліся для стана..лення і развіц..я нацыі яе мовы дз..ржа..насці культурнай сам..бытнас..ці. (З,С) цягам час.. яны становяцца сімваламі гістарычнага быц..я народ... Наша радзіма не была беднай на сваіх прарокаў паэтаў пес..няроў ас..ветнікаў дзяржаўных дзе..чаў. Гэта яны тварылі нашую..історыю бо выдз..ляліся з ш..раговага люд.. свайго кра.. вялікім талентам (не) адольнай прагай да служэн..я Бацькаўшчыне (у,ў) ніверсальнымі ведамі і ўзнёслай духоўнасцю. Іхнія жыццёвыя лёсы драматычныя нярэдка з трагічным фіналам.

У 2002 год.. бел..русы адзначаюць два слаўны.. юбіле.. 120-год..е з дня нара..эння паэтаў і прарокаў Янкі Купалы і Якуба Кол..са. (У, Ва) ўмовах (паў) легальнага станаўлен..я нашай літаратурнай клас..ікі яны па..піс..валі свае творы рознымі псе..данімамі. Але (на) заўсёды прыжыліся два Янка Купала для сына бе..з..мельнага шляхці..а Івана Луцэвіча і Якуб Колас для выха..ца са слаўнага с..лянскага род.. Кастуся Міцкевіча. Кожны з гэтых псе..данімаў (па) свойму сімвалізуе эпоху нац (ыя,ыа) нальнага (А,а) драджэння Ян Купала кантамінацыя беларус..кага народна..а абрад.. (К,к) упал..я і хрысц (іа,ія) нскага першапрарока Яна Хр..сціцеля папярэдніка Ісуса Хрыста. Купал..е і свята Яна Хр..сціцеля сімвалізуюць (А,а) драджэн..е ачышчэн..е чалавека вадою і агнём. Кастусь Міцкевіч нарадзіўся 22 кастрычніка (3 лістапада па новым стылі) таго (ж) 1882 год.. (як) раз у час заканчэн..я сялянскай працы на полі. Ягоны псеўданім Якуб Колас падвойны адраджэн (тс,ц) кі сімвал. Біблейскі патр (ыа,эа,ыя) рх Якуб р..дапачынальнік таго народ.. ў асярод..і якога адбылося ўвачалавечанне (Б,б) ожага сына Ісуса Хрыста збаўцы ўсіх народаў што адкрыў шлях ч..лавеку для духоўнага пера..тварэння і ўваскрэсення. Жытні або пшанічны колас сімвал гэтага адраджэн..я праз самахв..рнас..ць. Як у (Е,е) вангельскім прыслоў..і Калі пш..нічнае з..рно ўпаўшы на з..млю не памрэ дык уродзіць багата плод...

Юбілейны.. даты нашых нац (ыа,ыя) нальных прарокаў даюць народу кожнаму беларусу урэ..це чалаве (тс,ц) тву ма..чымасць агледз..цца зрабіць пер..ацэнку каштоўнасцей ад..яліць пшаніцу ад м..кіны і ў асабістым і ў дз..ржаўным жыцці. Ма..чымас..ць агледз..цца на сва.. тварэнні ды пераканацца ў тым (на) колькі ж мы ўпрыгожылі “неба і зямлю”.

Паводле У.Конана

6.

1. Запішыце тэкст, устаўляючы, дзе трэба, прапушчаныя літары, знакі прыпынку і раскрываючы дужкі.

2. Вызначце і запішыце тэму і ідэю (галоўную думку) тэксту.

3. Укажыце стыль тэксту і тып маўлення.

4. Вызначце сродкі сувязі ў тэксце і адзнакі названага Вамі стылю.

За..окнамi яшчэ (як) след не развiднела. На двар.. проста снежная круг..верць! Гуляе вец..р м..целiца намятае сумёты ўздоў.. вулiц сыпле жменямi снег (ва,у) ўсе куткi куды можа дапас..цi. Снег сыплецца нават на падакон..iкi ад двар.. палавiна шыб (з,с) нiзу ўжо закрыта.

А тут у светл..м прасторн..м цёпл..м ад батарэй клас..е так здорава. На падлозе каля сц..ны на шафах (у) версе i на двух падакон..iках стаяць вазоны розных д..кара (ці,ты) ўных раслiн. Н..звыкла бачыць што яны такiя зялёныя по..ныя жыцця калi за..акном самы разгул снежня. Ц..вiтуць чырвоны.. i белы.. геранi кактус як скручаны ў клубок з..лёны вожык таксама набрыняе (з,с) верху тоўстай пупышкаю з якой з'явiцца адзiная в..лiкая кветка фiкусы ра..валiлi сва.. лакiраваныя то..стыя лiсты-лапухi i не дбаюць пра зiму.

Се..цца са стол.. дзён..ае св..тло. Адна (з,с) л..мпаў круху па..мiгвае i гудзе манатон..а аднастайна (з,с) лiваючыся з гол..сам наста..нiцы.

Эл..а Iванаўна прах..джваецца мiж радоў i (ды,дзі) ктуе

(Це,Тэ) рыторыя наш..й Беларусi займае плошчу роўную дзвесц.. сем.. i

шэсць дз..сятых квадратных кiл..метраў.

Ад яе роўнага голас.. ад ц..пла св..тла ад з..лянiны вазонаў пануе ў клас..е нейкi сон..ы настрой. А..чуванне такое што поры год.. з..мяшалiся

i тут у клас..е заблукала лета. Кавалач..к лета абмежаваны ч..тырма сценамi. I ад..этага так (сама) лё..ка радас..на на душ.. i на сам..й справе будзе (ж) яно некалi лета!

Нават (сцен) газета што з..явiлася ў в..с (ці,ты) бюл.. перад урокамi дзе акрамя "паэмы", былi два кар..ыкатурны.. малюнк.. i тая не псуе настро... На верхнiм Валiк з даўжэзнай як ў ж..раф.. ш..яю стаiць перад пустымi варотамi i зноў (такi) як ж..раф рас..тавiўшы ногi не ведае што рабiць з шайбаю. На нiжн..м маленькi тоўсты Цiм сядзiць на лёдзе i любуецца захадам сонц.. у гэты момант за яго спiн..й забiваюць гол.

(А.Федарэнка)

7.

1. Запішыце тэкст, устаўляючы, дзе трэба, прапушчаныя літары, знакі прыпынку і раскрываючы дужкі.

2. Вызначце і запішыце тэму і ідэю (галоўную думку) тэксту.

3. Укажыце стыль тэксту і тып маўлення.

4. Вызначце сродкі сувязі ў тэксце і адзнакі названага Вамі стылю.

 

Халодны.. нi..кi.. набрынялы.. вiльгац..ю..облакi позняй..осенi плылi (з,с) давалася па сам..й..улiц (э,ы). Яны (не) хаця рас..тупалiся а..мiнаючы мокры.. прыцiснуты.. да з..млi дажджом сцяты.. ад золкас..ці хаты чаплялiся за голы.. (у,ў) жо б..з лiсця дрэвы аднак (не) затрымлiвалiся на iх i б..з перашкоды праходзiлi праз пач..рнелы.. галiны (сукi) што нiбы грэючыся ра..машыст.. хiсталiся (з) боку (на) бок.

Пранiзлiвы вец..р якi гна....облакi нiбы (та) зачэрпнуўшы з нейкага (не) вiдомага ста..ка цэлы.. прыгаршчы вады часам кiда.. ёю ў твар яна на нейкi час сл..пiла..очы i замiнала бачыць д..рогу.

Не тое што бе..чы а нават iсцi супраць ветр.. i..облакаў было ця..ка. Яна ўсё (ж) бегла праз iх упiраючыся нiбы (та) ў нейкую рэчаiсную перашкоду у вец..р у густую слоту у..осен..скую (не) пагадзь.

Лё..кi палiтончык на ёй быў не зашпiлен..ы адною рукою яна трымала яго за крыссе прыкрываючы толькi жывот а другою (раз) пораз нацяг..вала як не на самыя..очы хусцiнку якая адразу (ж) з'я..джала на ш..ю зноў.

Было яшчэ вельмi рана. I вельмi хол..дна. Аднак (не) зважаючы на гэта на гара (дс,ц) кiх..улiцах усё больш..ла i больш..ла людзей. Асаблiва шмат гара..ан сабралася ля гало..най (А,а) ршанскай..улiцы. Яны стаялi (па) абапал яе i затул..ваючыся ад ветр.. i даждж.. нешта заклапочана абмярко..валi i (не) цярплiва пазiралi ў той бок куды бегла жанчына.

Калi далёка у самым пачатку..улiцы якая ўбiраючы ў с..бе сце..кi i дарогi брала выток (з,с) луго.. палё.. i лясо.. з'явiўся вялiкi шэры пакуль (не) выразны натоўп людзей жанчыны тр..вожна ўглядаючыся (на) перад цiха бо..каючы пачалi хр..сцiцца а му..чыны вiнавата апускаючы галовы гледзячы (ў) дол тужлiва i насцярожана загаварылi

Бачыце в..дуць. Ужо в..дуць. Ага в..дуць.

Падобная на гiмназiстку жанчына што бегла (па) сярод..улiцы пачуўшы з усiх бакоў адно i тое (ж) вядуць вядуць вядуць (з,с)дрыганулася (мiж) волi сцепанула пл..чамi i пабегла (на) перад яшчэ баржджэй.

(Я.Сiпакоў)

8.

1. Запішыце тэкст, устаўляючы, дзе трэба, прапушчаныя літары, знакі прыпынку і раскрываючы дужкі.

2. Вызначце і запішыце тэму і ідэю (галоўную думку) тэксту.

3. Укажыце стыль тэксту і тып маўлення.

4. Вызначце сродкі сувязі ў тэксце і адзнакі названага Вамі стылю.

Творы сапраўднай паэзіі маюць адну а..метную якасць яны вельмі лё..ка (пад) час з першага раз.. затрымліваюцца і (на) доўга застаюцца ў пам..ці. Тлумачыцца..эта (не) толькі іх праўдзівым і гл..бокім зместам в..лікім ч..лавечым пачуццём (не) паўторнымі паэтычнымі..образамі але і дакладнас..цю радка лагічнас..цю і паслядоўнас..цю думкі натуральнас..цю гучан..я сакавітас..цю мовы. Большасць жа вершаў М.Багдановіча якраз і вызначаецца гэтым.

М.Багдановіч на..учаўся роднай мове па кні..ка.. і таму ў яго вершах (ня,не) рэдка сустракаюцца русізмы многія слов.. ён ужывае ў формах (не) ўласцівых беларус..кай мове ін..шы раз не на тым складзе ставіць націск. Але (ў) вогуле мова яго твораў па сва..м ду (се,ху) ёсць мова беларус..кага народ... Яе характ..рызуе яркі нац (ыа,ыя) нальны каларыт.

Творчая дзейнас..ць М.Багдановіча шматгран..ая ён быў не толькі выдатным паэтам але і бліскучым перакла..чыкам тонкім літ..ратурным кры (ці,ты) кам гл..бокім дасле..чыкам і т (эа,ыя) рэтыкам літ..ратуры. Паэзія аднак праз увесь час заставалася для яго самай блізкай с (ты,ці) хіяй найпершым прызван..ем пр..дметам в..лікай любові яго в..лікага сэр..ца. Многія яго вершы (у,ў) тым ліку такія ш..дэўры нац (ыа,ыя) нальнай лірыкі як (З,з) орка (В,в).. нера (С,с) луцкія (Т,т) качыхі даўно зрабіліся п..пулярнымі народнымі пес..нямі.

Усяго дзес..ць гадоў прадаўжалася творчая дзейнас..ць таленавітага сына беларус..кай з..млі. Крыўдна мала суджана было пажыць Багдановічу ён памёр на два..цаць ш..стым го.. жыцця напэўна яшчэ на по..ступах да таго што мы звычайна называем “росквітам творчых сіл”. Але творам якія ён паспеў падарыць народу выпаў зайздрос..ны лёс да яго (не) ўм..ручых радкоў усё з больш..й сілай цягнуцца шчырыя..очы і сэр..цы лю (ц,дс) кія. Імя паэта стала адным з самых дарагіх імён у пам..ці ўдзячных на..чадкаў.

(Н.Гілевіч)

9.

1. Запішыце тэкст, устаўляючы, дзе трэба, прапушчаныя літары, знакі прыпынку і раскрываючы дужкі.

2. Вызначце і запішыце тэму і ідэю (галоўную думку) тэксту.

3. Укажыце стыль тэксту і тып маўлення.

4. Вызначце сродкі сувязі ў тэксце і адзнакі названага Вамі стылю.

С..род паэтаў арыштаван..ых па сфабрыкаван..ай справе Саюз.. вызвален..я Бел..русі быў і Уладзімір Мікалаевіч Дубоўка. Орд..р на..го ар..шт дз..вятна..цатага ліпеня тыс..ча дзев..цьсот тры..цатага год.. падпісаў намес..нік старшыні АДПУ СССР (сумна) вядомы Гірш Ягода. Супрацоўніку апера (ці,ты) ўнага аддзел.. АДПУ нейкаму Салаўёву было даручана правесці..обыск на кватэр.. №13 па вуліцы (М,м) алой (Г,г) рузінскай дом 4 у Маскве дзе жыў з сям..ёй У.Дубоўка.

Што з’явілася падставай для арышт.. паэта які дарэчы працаваў у с..вятая с..вятых магутнай імперыі (у,ў) (К,к) рамлі? Пра гэта сён..я вядома дакладна хоць сам паэт ніколі нават пасля р (эа,эя)білітацыі пра тое не згад..ваў.

(У) пачатку кастрычніка тыс..ча дзев..цьсот два..цаць шостага год.. сярод творчай інт..лігенцыі Мінска з’явіўся ў машынапісе верш пад назвай На ўшанаванне новага падзел.. беларус..кай зямлі. Ён меў эпіграфы з вершаў Я.Купалы і Я.Коласа. Асаблівым паэтычным р..занансам гучалі (К,к) оласаўскія словы з верш.. Беларускаму люду

Нас падз..лілі – Хто? Чужаніцы,

Цёмных дарог махляры.

К чорту іх межы! К (д’,дзь) яблу граніцы!..

Нашы тут гоні, бары!

Пад вершам ста (ла,яў) подпіс (ь) Янка Крывічанін. Усе хто чытаў верш разумелі што гэта псе..данім. Спец (ыа,ыя) лісты(наглядальнікі) па творчай інт..лігенцыі з ДПУ БССР аператыўна пачалі пошукі (не) вядомага аўтара. І ў хуткім часе вы..шлі на след. Справа ў тым што верш аказаўся надрукава..ны на пішучай машынц.. ў якой была на..ломлена літара “р”. А ўлічваючы тое што ўсе машынкі са сваімі апазнавальнымі адмецінамі былі зар..гістраваны ў ДПУ як ра..мнажальныя апараты то п..літычнаму вышуку было (не,ня) цяжка знайсці яго. Мне здаецца прафес (іа,ія) налы (чэкісты) два..цатых(тры..цатых) гадоў маглі а..шукаць нават..голку ў сто(гу,зе) сена. Пішучая машынка з надлама..най літ..рай “р” як высв..тлілася належ..ла пастаян..аму прадстаўні (ц,тс) тву БССР у Маскве. Там працаваў у той час паэт У.Дубоўка.

(У.Міхлюк)

10.

1. Запішыце тэкст, устаўляючы, дзе трэба, прапушчаныя літары, знакі прыпынку і раскрываючы дужкі.

2. Вызначце і запішыце тэму і ідэю (галоўную думку) тэксту.

3. Укажыце стыль тэксту і тып маўлення.

4. Вызначце сродкі сувязі ў тэксце і адзнакі названага Вамі стылю.

Вераб..ёў амаль усе лiчаць звычайнымi наш..мi птушкамi. Але перш..пачаткова гэта (тыпова) трапiчныя птушкi с..мейства ткачыкавых прадстаўнiкi якога ткуць з травы ш..рападобныя гнёзд.. якiя падвеш..ваюць на кронах дрэў падобна ябл..кам. Такiя гнёзды ткачыкавым неабходны для аховы ад трапiчнага со..нца i моцных лiўн..ў. Пазней яны прыстасавалiся да жыцця побач з ч..лавекам i засялiлi с..рэднiя шыроты а ў нашым стагод..i з'явiлiся i ў (З,з) апаляр..i.

Гэтыя птушкi адрознiваюцца спалучэн..ем у с..бе экалагiчнай плас (ці,ты) чнасцi i канс..рва (ці,ты) зму. Экалагiчная плас (ці,ты) чнасць дапамагла iм рас..ялiцца з (Т,т) рапiчнай (А,а) фрыкi па ўсiм свеце. Але канс..рва (ці,ты) зм не дазваляе iм адмовiцца ад пабудовы ш..рападобных гнёздаў у новых месцах пражыван..я ў дуплах шпакоўнях нiшах пабудоў i нават тады калi дах над гняздом (не) патрэбны. Канс..рва (ты,ці) зм не дае ма..чымасцi м..няць мес..а пражывання (д,дз) в (юм,ум) вiдам нашых вераб..ёў гара (дс,ц) кому i сельскаму. Яны так i жывуць круглы год там дзе прыстасавалiся. Вераб..i "згодны" жыць (не) пасрэдна побач з чалавекам але не разам з iм не ў клетках. Тым не мен..ш асобныя аматары ўтрымлiваюць iх i нават разводзяць у с..бе дома. Але тут патрабуецца вялiкая ц..рплiвасць i добрае веданне б (iя,іа) логii вераб..ёў. Трэба забяспечыць iм максiмальна спр (ыа,ыя) льныя ўмовы для жыцця даць ма..чымасць больш рухацца рыхтаваць разнастайны корм уключаючы жывых нас..комых ч..рвякоў i г.д. За (тое) прыручаны верабей можа служыць аб'ектам гонар.. любога аматара птушак у вачах сапраўдных знаўцаў д..каратыўнага птушкаво (ц,дс) тва.

(Э.Самусенка)

11.

1. Запішыце тэкст, устаўляючы, дзе трэба, прапушчаныя літары, знакі прыпынку і раскрываючы дужкі.

2. Вызначце і запішыце тэму і ідэю (галоўную думку) тэксту.

3. Укажыце стыль тэксту і тып маўлення.

4. Вызначце сродкі сувязі ў тэксце і адзнакі названага Вамі стылю.

До..дж лупцуе трэц..iя суткi. Сыпле перагонамi то супако..ваецца быццам бы то спахопл..ваецца i ў..чынае далдонiць ды такi спорны што лужыны ўскiпаюць ад бурбалак што руччы цякуць пенныя. З дах.. тады цуркамi цурбонiць. Асаблiва моцны струмень бухторыць ля вугл.. дзе пад навешаным жала..ком размочваецца перапоўненая дубовая бочачка.

Хтос..цi а..чыняе i асцярожна захляп..вае сенцы валiць м..цёлку топч..цца на..обмацак шнарыць рукой аблэпвае..ушак знаходзiць клямку л..скоча ёй.

Дзень добры Сц..панавiч паказваецца Васiлiна.

Адам галавой кiвае здароў.

Ну i до..дж папраўляе жанчына мокрую пасмачку валасоў што выбiваецца (з,с) пад башлыка. Не было не было дачакалiся. Чэша с..чэ канца не вiдно. Лiшнi ўжо. Крый Божа яшчэ трохi пахлябешча натворыць гнiл..я.

Ага бы прымушаюць выцiскае Богуш i зноў сцiнае..усны хмурыць бров...

Настрой ягоны заўважае госц..я.

Чаго нац..церыўся? (Не) вясёлы чаго цiкавiцца.

Гаспадар махае рукой не пытай.

Не рады мне распальвае Васiлiну. Ай-яй! То сватаўся. Залiваў – абагулiмся будзем жыць. I на табе! Затуманiў дурной бабе макаўку. Тая i паверыла. Паспадзявалася – праўда! Ажно дулю вакол м..зенца абвёў. Прызнаваць не жадае. Зачужаўся. Зыркае бы сыч. Нават сесцi не запросiць.

Дык прахо..ь устае Адам.

Спахапiўся. Дзякуй! Ласкава сустракаеш. Зусiм забыў мяне. Мае за (тое) не высахлi мазгi. Я ўспомнiла. Чакала чакала дый не вытрывала прыкапыцiла. Малака прыпёрла апускае д..рмацiнавую сумку. Думаю пахлебча кавалер. Сваёй жа дойнiцы не мае. Але дарэмна старалася. (Не) патрэбны яму мой клопат.

(Не,Ня) праўда пакутлiва крывiцца Адам. Хто сказаў?

(Л.Калодзежны)

12.

1. Запішыце тэкст, устаўляючы, дзе трэба, прапушчаныя літары, знакі прыпынку і раскрываючы дужкі.

2. Вызначце і запішыце тэму і ідэю (галоўную думку) тэксту.

3. Укажыце стыль тэксту і тып маўлення.

4. Вызначце сродкі сувязі ў тэксце і адзнакі названага Вамі стылю.

Калі з л..сной цемрадзі за г..лаву і плечы перастала чапляцца гол..е Фёдар зразумеў што конь мусіць у..біўся на шырэйшую дарогу. Куды вяла тая дарога было (не) вядома але ён не спыняў каня. Усё (ж) тут ехаць был.. куды зручней чым праз хвойнік ці зарас..нікі. Ён толькі трымаўся на кані н..зручна н..звыкла без с..дла і страмёнаў бы падлетак адною рукой а..чаперваў кароткі хамлак конскай грывы а другой трымаў повад. Хаця мог бы і не трымаць (усё) роўна кіраваць тут не было куды. Ён хацеў як найху..чэй выбрацца з лес.. хоць і разумеў што ў полі будзе горш чым у лес... Тым болей што неўзабаве пачало с..вітаць заяс..нелася неба (у) гары св..тлявай паласой між хвойнага в..ршал..я. Пад гэтай паласой ён і ехаў звыкла ўслухоўваючыся ў лесавыя шолахі і гукі. Хаця гукаў было (не) шмат у хваёвых нетрах (не) дужа любілі вадзіцца птушкі іхнія с..вітальныя с..певы гучалі ц..пер у ін..шых мяс..цінах. Фёдар коратка пашкадаваў што не пас..пеў поначы выехаць у поле каб заспець зоркі. (У) ранку без зорак не з..арыентуешся. Усё ж м..сціна (не) знаёмая а ў вёску яму патыкацца нельга. Асабліва тут у прылесным раёне. Вось жа ўлезлі дык улезлі бітыя дурні каторы раз з а..чаем падумаў ён.

Перш чым выбе..чы ў поле дарога спусцілася ў (не) глыбокі раўчук з ручаём і багністым берагам у якім траха не загру (с, з) конь. Коннік ледз..ве ўтрымаўся на ім калі той н..ўклюдна кідаўся (ў) бакі хлёпаючы нагамі ў твані. Але затым стала суха конь рухава выбра..ся на раўнейшае. Як (з, с) боч дарогі скончыліся чэзлыя кусцікі Фёдар убачыў жытное поле што ад самага лес....мкнула на пакаты пагорак. Жытцо было так сабе месцамі гусцейшае а (з) большага рэдзенькае (мала) ўра..айнае. Але і гэтае красавала ў сваю пару ведама ж хацела жыць. Каб (на) лета радзіць. Як і ўсё жывое.

Конік яго пакуль (што) ратаваў тое праўда. Здалося Фёдару разам з ім усё ўслухо..ваўся ў навакол..е чуйна стрыгучы кароцен..кімі..острымі..ушкамі. Але во тыя..ушкі трывожна настырчыліся Фёдар зірнуў (ў) бок за жытнёвым пагоркам паказаліся некалькі стрэхаў з комінамі там была вёска.

В.Быкаў

13.

1. Запішыце тэкст, устаўляючы, дзе трэба, прапушчаныя літары, знакі прыпынку і раскрываючы дужкі.

2. Вызначце і запішыце тэму і ідэю (галоўную думку) тэксту.

3. Укажыце стыль тэксту і тып маўлення.

4. Вызначце сродкі сувязі ў тэксце і адзнакі названага Вамі стылю.

 

Помнiкi жывёлам

Яны ў..водзiлiся ў розны час i ў розных краiнах як све..чанне ў..ячнасцi людзей сваiм сябрам "мен..шым братам". Найчасцей гэта помнiкi сабакам.

"Помнiк саба (цы,ку) " стаiць пад Пец..рбургам (з,с) надпiсам акадэмiка Паўлава аб заслугах сабак перад чалаве (тс,ц) твам перад на..укай.

У Парыжы стаiць помнiк сенб..рнару Бары якi выратаваў 40 чалавек i загiнуў як све..чыць надпiс ратуючы сорак першага. Як вядома сенб..рнары сабакi дужыя i вынослiвыя ратуюць людзей якiя заблудзiлiся трапiлi ў снежныя абвалы пад руiны пры земл..трусах.

У Польшчы ў вёс (ке,цы) Пыева ўзведзены помнiк саба (цы,ку) якi выратаваў жыццё свайму гаспадару чыгуначнаму а..хо..чыку якога бан (дзі,ды) ты абрабаваўшы кiнулi (з,с) вязанага на шпалы. Яго сабака моцна брэшучы кiну..ся (на) сустрач поезду да кабiны машынiст.. але сарва..ся (з,с) прыступак i трапiў пад колы. Здзiўлены (не) звычайнымi паводзiнамi сабакi машынiст пас..пеў затармазiць по..зд.

На Аляс (ке,цы) ў Номе ўзведз..ны помнiк важаку сабачай запрэ..кi Балту якi ў люты зiмнi маро.. даставiў людзям супраць (дзі,ды) ф (це,тэ) рыйную сываратку.

У Гр..цыi на..остраве Радос узведз..ны помнiк аленям якiя сваiмi..острымi капытамi вынiшчылi на..остраве ўсiх атрутных змей.

У Пары..скiм унiверсi (це,тэ) це Сарбоне i ў Токi.. стаяць помнiкi жабе яе лапкi доўгi час служылi эл..ктравым..ральнымi пр..борамi для..учоных(фiзiкаў).

А ў Англii ёсць свой нават помнiк "(А,а)пошняму забiтаму ва..ку".

(Родны край)

 

14. Запішыце тэкст, афармляючы яго згодна з арфаграфічнымі і пунктуацыйнымі правіламі сучаснай беларускай мовы). Ахарактарызуйце тэкст па наступнай схеме:

1. Стыль тэксту.

2. Сфера выкарыстання.

3. Функцыя.

4. Жанр.

5. Асноўныя рысы.

6. Лексічныя і фразеалагічныя моўныя сродкі.

7. Марфалагічныя моўныя сродкі.

Сінтаксічныя моўныя сродкі.

 

Васілёк

 

Жыў(быў) у адн..м паселішч.. хлопчык. Васільком яго звалі. Сірата. Маці і бацька ды браты з с..стрычкамі памерлі ўс..го за пару дзён ад страшэн..ага паморку. Добра што людзі ў вёс.. аказаліся спагадлівымі і чуллівымі. Вырашылі што стане ён у іх па..паскам. Жыў малы па хата.. як і дамовіліся с..ляне. Ніхто яго (не)крыўдзіў таму што ведалі які гэта сірочы хлеб. Уважліва сачылі і (за)тым каб з чужых хто хлапчынку (не)крыўдзіў. Рос Васілёк нібы на драж..ах але не гэта самае галоўнае. Пераймаў ён ад людзей усё самае лепшае. Бачылі старэйшыя як яму (не, ня)проста таму і па..казвалі і па..трымлівалі і хвалілі. А яшчэ хлапчына тварам ды постац..ю нібы ў якога прыг..жуна пайшоў. Тут ужо в..сковыя дз..ўчаты стараліся (не)прапусціць яго міма с..бе абавязкова закрануць каб пагаманіць ці пасм..яцца. Нічога што бедны але (за)тое прыгожы які а працаўнік дык такіх пашукаць трэба. Такога гаспадара ў сям’ю прывядзеш то ўсё жыццё нібы ў Бога за пазухай пражывеш. Усё добра было. Ды аднаго разу здарылася (не)прадбачанае. Малая дз..ўчынка палезла за сваімі братамі ў вірлівую раку купацца. (Не) пас..пелі азірнуцца як закружыла яе і пац..гнула на дно. Убачыў такую справу Васілёк і – у ваду! Хл..пчына выц..гнуў малую але сам утапіўся. Калі в..скоўцы пры..шлі на наступны дзень на бераг ракі каб пакланіцца ягон..ай душы то ўбачылі кветку. Старэйшыя адразу загаманілі што гэта пастушкова душа прарасла і назвалі кветку Васільком.

(Аляксей Ненадавец)