Войны 17-18 ст. І іх наступствы. Казацка-сялянская вайна, вайна рп з расіяй.

Войны гэтага часу былі вельмі цыжкімі, асабліва казацка-сялянская і вайна ПР з Расіяй. Такіх страт не было нават на ВАВ. Таму што былі вялікія страты (кожны 2 загінуў; да 1.4 млн.чал). Казацка-сялянская вайна(1648-1651) У РП уваходзілі землі ВКЛ і Украіны.Паміж Польшчай і ВКЛ адбывадіся непаразуменні. Што вызывала хваляванні.У гэты час на Украіне новы рух – казацтва,ужо з малых гадоў хлопцаў вучылі вайсковай справе. Запарожская сеч – дзейсная сіла, якая супрацьстаяла Польшчы. На чале Украіны выступала казацтвы, на баку Польшчы-шляхта ВКЛ на чале з Янушам Радзівілам. Казацкія загоны (сялянскія атрады) падтрымлівалі беднякі,запарожская сеч супрацьстаяла палякам, а шляхта –на польскім баку.Казацкія старшыні звярталіся да Багдана Хмяльніцкага, каб распачаць вайну. Палякі не любілі Б.Хмяльніцкага за яго лідарства, таму згвалтавалі яго жонку і дачку. Вайна пачалася ў 1648г, працягвалася да 1651г.Сумесныя атрады РП і Польскія войскі адваявалі правабярэжнюю тэрыторыю Украіны. Атрады украінцаў называліся загоны. Удзельнічалі яны на Палессі. На баку Польшчы-заможная шляхта ВКЛ з Я.Радзівіл-на чале.Вайна мела грамадзянскі характар.Было шмат забітых-Пінск, Лоеў(гомельская вобл.),1648г.-бітва пал Лоевам, войска Януша Радзівіла атрымала перамогу,тады і ўсе астатнія войскі Б.Хмяльніцкага пачалі цярпець паражэнні. У 1651- 1654 г.-перамірые, рыхтаваліся да новых змаганняў.Б.Хмяльніцкі звярнуўся да Рас.цара за дапамогай і пасля 8 студзеня 1654 г. падпісалі ўнію паміж Украінай і Расіяй.Распачалася вайна супраць РП 1654-1667г. У 1655 г. была акупіравана тэрыторыя Беларусі. І толькі ў 1661 г большая частка зямель была вызвалена. У 1667 г Падзвінне і Смаленшчына заставаліся ў складзе РП. Распачаліся перамовы ў Андрусава, было заключана Андрусаўскае перамір’е і падпісанне міру. У выніку Падзвінне адышло РП, а Смаленшчына – Расіі.

45. Паўночная вайна 1700-1721 г.і яе наступствы на бел.землях.

 

На пачатку гэтай вайны была створана кааліцыя дзяржаў – Паўночны саюз: Расія, Саксонія, Данія, а потым і РП. Гэты саюз накіраваны супраць Швецыі.Кожная з дзяржаў мела свой інтарэс(праход да Фінскага заліва…)Швецыя ў той час – развітая краіна, добрая сухапутная армія і флот. Княжыў тут у той час Карл 12. Для кааліцыі вайна была няўдалай, былі страчаны уніі, армія Даніі разгромлена,пад Рыгай Саксонія на чале з Аўгустам 2(у той час ен адначасова кароль Саксоніі і РП) таксама разгромлена. А затым і поўны разгром Петру 1 –гэта адна з самых важных бітваў. Пасля гэтага Карл 12 вырашыў не ісці далей, а разабрацца з РП.Расія і Петр 1 былі як мага больш зацікаўлены, каб Карл 12 быў на тэр.Беларусі, каб успець правесці рэформы, зрабіць войска больш баяздольным.Карл 12 і Аўгуст 2 сябравалі, але Аўгуст 2 вядзе перагаворы з Пятром,тады Карл вырашыў лішыць яго пасады,каб потым схіліць Польшчу да саюзу са Швецыяй і потым злучанымі сіламі выступіць супраць Расіі.Новым каралем стаў Станіслаў Ляшчынскі,які заключыў са Швецыяй саюзны дагавор.У гэты час Петр 1 аднавіў армію, і каб не пазбавіцца свайго апошняга саюзніка,ен вырашыў дапамагчы Аўгусту 2, у РП у гэты час глыбокі ўнутрыпалітычны крызіс, грамадства падзялілася на праціўнікаў і прыхільнікаў шведаў.У ВКЛ на бок шведаў перайшлі Сапегі і Патоцкія. У рускай арміі шукалі падтрымкі Агінскія і Вішнявецкія, большасць народных мас імкнуліся дапамагчы рускай арміі, якая з цягам часу набыла моц. Карл 12 уварваўся у Саксонію, дзе пасля шэрага перамог прымусіў Аўгуста 2 падпісаць Альтранштацкі мірны дагавор, згодна якому Аўгуст 2 адмовіўся ад польскай кароны на карысць С.Ляшчынскага, ад саюзу з Расіяй, згадзіўся адклікнуць саксонцаў з рускай арміі (Расія аб гэтым не ведала).Карл 12 вырашыў разабрацца з Расіяй, ідзе ен праз бел.землі,першым на шляху быў г.Гродна. Так ен дайшоў да Мсціслаўля, але яго войскі значна парадзелі – вялікія страты. Т.к. сіл ужо няма, ен вырашыў мяняць план – павярнуў на Украіну(г.Палтава).Ен быў запрошаны гетманам Мазепа, які выступіў як саюзнік Карла 12. Яны вырашылі перазімаваць на Украіне, а потым усе на Маскву. Карл 12 даў загад, каб быў дастаўлены абоз зброі і харчу(7тыс.павозак і 16тыс.войска).На чале абоза – Левенгаўпт. Аб гэтым стала вядоіа Петру 1,ен вырашыў разграміць іх да злучэння. Бітва адбылася 28 кастрычніка 1708г. ля в. Лясной, шведы зрабілі непраходныя балоты, але ноччу, непрыкметна для шведаў, беларусы правялі расіян з Петром 1, шведы – у расплох, таму пацярпелі паражэнне. Таму да Карла 12 дайшла толькі малая частка. Генеральная бітва адбылася 27 чэрвеня 1709г. под Палтавай – бліскучая перамога расіян.

46.Беларусь ў вайне 1812 г.

Прычыны вайны: Францыя імкнулася заваяваць Еўропу і ўвесь свет.Глоўная задача: разграміць Расійскія арміі, навязаць Рас.войскам генераьнае сражэнне на мяжы і дыктаваць свае правы Аляксандру 1. 12 чэрвеня 1812 г. 600-тысячная армія Напалеона без аб'яўлення вайны пераправілася у раене Коўна у межы Расійскай імперыі — на землі Беларусі і Літвы. 16 чэрвеня была занята Вільня. На чале расійскай арміі – Кутузаў.

1-я руская армія (120 тыс.) генерала Баркалая дэ Толі (штаб у Вільні) і 2-я руская армія (80 тыс.) генерала П. Баграціена (штаб у Ваўкавыску) адступалі ад заходніх граніц з мэтай злучэння. 3-я армія 33 тыс.чалавек, штаб у г.Луцку, была ў баку ад асноўных падзей.24 чэрвеня 1812 г – перайшлі Нёман, а 28 – перайшлі граніцу РП. Была 3-х кратная перавага па колькасці паміж Рас.(200) і Франц.(600).Барклай дэ Толі камандаваў усімі войскамі Расіі. Ён загадаў Баграціёну адступаць,можна было даваць бітвы, але не генеральныя.1-я і 2-я арміі хацелі аб’яднацца, але напалеон не даў ім гэтага зрабіць, разбіў іх па адзінцы.Каля гарадоў Нясвіж, Полацк, Мір, Карэлічы, Клясціцы-галоўныя бітвы, нанесены паражэнні французам.

Каля мястэчка Клясціцы генерал Я. Кульнеў атрымаў перамогу над войскамі маршала Удзіно, які, страціўшы амаль увесь абоз і 900 палонных, быў вымушаны адступіць да Полацка. У Віцебску Напалеон хацеў звярнуцца да Аляксандра 1 аб міры, але папераду было Барадзінскае сражэнне 26 жніўня 1812 г.-захоп Масквы і адступленне з яе. У час адступлення франц.арміі восенню 1812 г адбылася рашаючая бітва пад Барысавам (р.Бярэзіна), дзе разграмілі Банапарта.Ён імітаваў пераправу ў адным месцы, а сам пераправіўся ў іншым.Загінула звыш 20 тыс. Адбыв. бітвы:г. Мінск, Карэлічы, Нясвіж, пад Полацкам, на Полечыне(в. Клясціцы)(нанесены паражэнні фр-ам.)(10т. фр. знішчаны);пад Астроуна (віцебск), пад Віцебскам, армія Баграціена-крэпасць Бабруйская, пад Магілевам(в.Салтанаука)(генерал Раеускі).Падняуся з 2 сынамі(ім не было 18)і адкінуу фр.У Віцебску Нап. звярнууся да Аляксандра 1. аб перамірыі..Дэ Толі заменены на Кутузава.Фр. падпалілі Маскву.Фр. вырашылі ісці назад.Пад Барысавам в. Студзенка адбылася адна з вялікіх бітвау.Генерал Чычагау-бітва на Бярэзіне.Нап. імітавау пераправу, а сапрауды у в. Студзенка60 т. змаглі пераправіцца.20т.-пагібла.Затанулі.Пасля гэтага Нап. у Смаргоні перадзяецца у мундзір Уланаліроускага корпуса і праз Польшчу накіруецца у Парыж. Толькі 50т. змаглі пераправіцца праз рэку У Смаргоні Напалеон пераапраноўваецца і накіроўваецца ў Парыж.Каля 1 млн.бел. насельніцтва загінула.

47. Геапалітычнае становішча і сац.-эк.сітуацыя ў Беларусі ва ўмовах 1 Сусветнай вайны. Галоўныя бітвы на бел.землях.

Першая сусветная вайна працягвалася з 1 жніўня 1914 па 11 лістапада 1918г. Прычынай вайны з'явілася барацьба дзвюх імперыялістычных груповак дзяржаў Траістага Саюза(Германія, Італія, Аўстра-Венгрыя) і Антанты (Англія, Францыя, Расія) за падзел калоній, рынку сбыту тавараў і крыніц сыравіны.Царски урад абъявиу ваеннае становишча. Быу уведзены ваенна-палицэйски рэжым. Забаранялася дзейнасть палит партый правядзенне митынгау, сходау шэсцяу забастовак, уводзилася ваенная цэнзура. Жнівень -верасень 1915 г. Асноўныя сілы Германіі былі засяроджаны на Усходнім фронце, які імкліва набліжаўся да Беларусі. Стаўка Вярхоўнага га-лоўнакамандавання была пераведзена з Баранавічаў у Магілеў. У раене Вільні пачынаецца аперацыя, вядомая як «Свянцянскі прарыў». 14 верасня захапілі Вілейку і падышлі да Маладзечна. 16 -- 17 верасня у раене Ма-ладзечна, Вілейкі, Смаргоні 2-я руская армія спыніла наступленне германскіх войскаў і адкінула немцаў у раен азер Свір і Нарач. У кастрычніку 1915г. Расійска-германскі фронт стабілізаваўся на лініі Дзвінск – Паставы – Баранавічы - Пінск. Немцы акупіравалі ¼ Беларусі, дзе да вайны жыло каля 2 млн. чалавек. Наступальная аперацыя рускіх войскаў адбылася у раене возера Нарач. Распачата 18 сакавіка 1916 г. з мэтай аблягчыць становішча французскай арміі пад Вердэнам. Але дабіцца рашучых вынікаў не удалося. Гэтаму перашкодзілі не-спрыяльныя метэаралагічныя ўмовы, слабая артылерыйская падрыхтоўка.

Самым буйным з іх было паўстанне салдат у кастрычніку 1916 г. у Гомелі. У гэтым выступленні прынялі ўдзел некалькі тысяч чалавек. Паўстанцы раззброілі каравульную каманду, вызвалілі каля 800 арыштаваных таварышаў У гэтым выступленні ўдзельнічалі і рабочыя Гомеля. Летам 1916 г. Адбылася яшчэ адна ваенная аперацыя – Баранавіцкая, яе мэтай было падтрымаць наступленне рускіх войскаў на паўднёва-заходнім фронце, вядомае пад назвай Брусілаўскі прарыў. Пад час вайны на тэрыторыи Пиншчыны размяшч падраздзяленне у каторым служыу А. Блок. Усе партыии выступали на баку царскага урада, и тольки бальшавики адмовилися падтрымать урад и прызнали карысным у интэрэсах пралетарыяту паражэнне самадзяржауя у вайне и ператварэнне имперыялистычнай вайны у вайну грамдзянскую. Спынила дзейнасть газета Наша нива. Разгарнуйся Бел камитэт дапамоги пацярпелым вайны (браты Луцкевичы, Ластоуски)

Наступствы 1 сусв вайны: Ваен становишч, баявыя дзеянни, нямец акупацыя, массавае бежанства, рэквизицыи на патрэб войск, мабилизацыя, заняпад с.х., знижэнне жыццевага узроуню.

 

48.Абвастрэнне сацыяльна-эканамічнага, палітычнага крызісу ў Расіі і растаноўка палітычных сіл на заходнім фронце на бел.землях восенню 1917 г. Барацьба агульнарасійскіх ліберальна-дэмакратычных і бел.нац. партый і арганізацый за выбар шляхоў грамадскага развіцця.

Пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917г у Расіі,на бел.землях адбываліся перамены у грамадска-палітычным жыцці(поўныя дэмакратычныя свабоды,дазвол ствараць партыі) гэта паслужыла прычынай абразаванія дваеўладзя: з аднаго боку рэв.дэм. улада пралетарыяту і сялянства ў выглядзе Саветаў,з другога- улада буржуазіі. На бел.землях знаходзілася 1.5 млн.вайскоўцаў,найбольшае месца займалі эсэры і бундаўцы. Пасля перамогі Лютаўскай рэвалюцыі аднавіла сваю палітычную дзейнасць БСГ. У сакавіку 1917г у Мінску адбыўся з’езд прадстаўнікоў бел.нац.арганізацый. Беларускімі прызначыліся Мінская,Гродзенская,Магілёўская,часткі Смаленскай губерніі. БНК бел.нац. камітэт,які ўзначаліў дэпутат Расіі Раман Скірмунт імкнуўся да аўтаноміі Беларусі ў складзе РФ. РСДРП лідэр Міх.Фрунзе пераконваў селян каб яны не мелі ўзглядаў і не прэтэндавалі на БНК. З розных арганізацый,якія выбіралі кіраўніка, стварылі Вялікую Беларускую Раду ВБР,якую ўзначаліў Адамовіч,намеснікі-Смоліч і Гарун.

 

49.Роля Кастрычніцкай рэвалюцыі ў гістарычным лёсе бел.народа. Устанаўленне сав.улады.Барацьба з германскімі і польскімі інтэрвентамі.

Выспяванне умоу Рэвалюцыи: Пераход улады да Саветау у вынику паустаннява умовах нздольнасти Часовага урада пераадолеть пераадолеть крызис, абвяшчэнне рэспублики саветау; Патрабаванне бальш заключыть мир без анэксий и кантрыбуцый; Патрабаванне Бальш аб перадачы зямли у руки Саветау сял дэпутатау; Патраб бальш аб культурна нац аутаномии у складзе Расии для кожнага народа. Жнивень 1917 Карнилау падняу мяцеж з мэтай вывядзення краины з крызису шляхам устанаулення ваеннай дыктатуры. ДЗякуючы бальш мяцеж быу падауленны на тэр Б. 25 кастр. (7 лiстапада) у Петрагр. бальшавiкi узнялi узбр. паўстанне. Яно пач. з 3х залпаў «Аўроры». Рухаючая сiла паўстання – матросы, чырвонаармейцы. Час. урад (на чале з Керамскiм) не знайшоў значных сiл, кааб абаранiць Зiмнi Палац. Керамскi ўцёк, а Час. Урад арыштаваны бальшавiкамi i перапраўлены ў Петпапаўл. крэпасць (турму). А на чале з бальшавiкамi быў сфармiраваны Савет, у якi ўвайшлi Ленiн, Дзяржынскi. 25 кастр. адбыв. 2гi з’езд Саветаў, дзе перавага была на баку бальшавiкоў. Там быў прынят «Дэкрэт аб мiры i зямлi». Аб мiры - бальш. мяркавалi звярнуцца да ўсiх ваюючых краiн i заключыць усеаг. сусветны мiр. Аб зямлi – уся зямля памешчыкаў пераходзiць сялянам (але пасля яна будзе адабрана пад калгасы i саўгасы).2 лист 1917 – «Дэкларацыя правоу народнасти Расии. Галоуны орган улады бальш был на Ваенна-рэв камитэту(ВРК) Перамовы былi ў Брэст-Лiтоўску, iх узнач. Леў Троцкi. БСГ i iншыя партыi выступiлi са зваротам «Да бел. Народа», У лiст. 1917 адбыўся 3цi з’езд Саветаў сялянскiх дэпутатаў i армii зах. Фронту, раб. i cял. дэпутатаў. Iх рашэннямi быў абраны Аблвыканкам Саветаў рабочых, сял. i салд. дэпутатаў Зах, вобласцi i фронту. Гэтым жа рашэннем быў зацвержаны адмiнiстр.-гасп. Статус Бел. як Зах. вобласцi у межах Сав. Расii. Аблвыкамзах узначальвалi: Кнорын, Мяснiкоў, Савет нар камисарау - Ландэр, Вяликая бел рада – Лесик

50.Шляхі фарміравання бел.дзяржаўнасці нац.дэм.і рэв.клас.асновах пазіцыя бальшавікоў у нац.пытанні.вынікі ўсебеларускага з’езда.

 

Першы Усебеларускi з'езд адбыуся 5-7 снежня 1917 г. у Мiнску. На iм1

прысутнiчала 1872 дэлегаты, якiя былi абраны ад усiх 5-цi губерняу Беларусi. Па прадстаунiцтву i складу гэта быу у поунай меры паунамоцны з'езд якi меу права вырашаць пытаннi аб стварэннi краевай улады.На з'ездзе была абрана Рада i фактычна аб'яулены па-за законам Аблвыканкомзах. Бальшавікі (аблвыкамзах) імкнуліся не дапусціць пачатку работы з’езда. Пасля гэтага, 17 снежня частка разагнаных дэпутатау сабралася у дэпо Либава-Вароминскай чыгунки, праца адбывалася да 21 снежня. Яны абрали выканаучы камитэт з 10 чалавек на чале з Язэпам Варонкай. У Брэсце дэлегацыю узначальвау Троцки, а кайзерауския войски узначалиу Гиндэрбург. На Брэст- Литоуския перамовы не прыгласили ни аднаго прадстауника ад Беларуси. Троцки заявиу, што армия будзе распушчана, вайну савецкая улада працягваць не збираецца и пагадненне на умовах Германии падписваць не будуць. Гэтая заява прывяла да разрыву памиж немцами и сав. уладай. Немцы пачали наступаць 18 лютага 1918г.

Абвяшчэнне БНР

ВБР, якая прадстауляла нац-дэм напрамак выступала за адзяленне Б ад Расии па узоруеурапейских дзяржау. Сацнапрамак быу прадст Бел абл камитэтам, а таксама Бел нац камисарыятам начале з Чарвяковым. Аблвыкамзах(Мясникоу) адмоуна ставиуся да адзялення Б ад Р. ВБР пачала падрыхтоуку да Усебеларускага зъезда яки адбыуся 5-18 снежня 1917 у минску. Яны дабивалися аввяшчэня БНР. Дэлегаты БАК прапанавали аутаномию у складзе РСФСР. Савецкая Расія і Германія(Гиндэльбург, Гофман) распачалі сепарацкія перамовы ў Брэст-Літоўску. Сав.дэлегацыю ўэначаліў Леў Троцкі (1918г) 19 лютага бальшавіцкія ўлады эвакуіраваліся, 20 –Мінск аказаўся ў поўным безуладдзі. Власть на сабе взяу ВЫКАНКАМ 21 лютага выдалі 1 ўстаўную грамату, якая правазгласіла сварэнне бел.урада. на чале з Варонка 23 лютага – дзень стварэння новай арміі, немцы дайшли да Пскова. 3 сакавіка – падпісалі Брэст-Літоўскі дагавор. 9 сакавіка 1918г. была выдадзена 2-ая ўстаўная грамата, якая абвяшчала стварэнне БНР. 25 сакавіка 1918г. была выдадзена 3-яя ўстаўная грамата, якая абвясціла незалежнасць БНР у яе этнічных межах. У створаную раду ўвайшлі Серада, Скирмунт, Рычэуски, Аусяник, Лесик акрамя Я. Варонки. Пазней сюды войдуць браты Луцкевичы, Смолич. Але усе гэта прывядзе да разрыву у радзе. Рада існуе і да нашага часу(у Канадзе). 11 лістапада адбылася рэвалюцыя ў Германіі і нямецкія войскі былі адазваны з нашых зямель.

52.Генезіс бел сав.дзяржаўнасці 1917-1921г. Роля і месца БССР

У складзе СССР.

Каб аб’яднаць савецкія рэспублікі ў адзіную дзяржаву былі прапанаваны 2 варыянты: 1) прапанаваў. Сталін- ажыццявіць аутанамізацыю савецкіх рэспублік, г.з. уключыць іх у склад РФ з аутаномнымі правамі. 2)прапанаваў Ленін- утварыць новае дзяржаўнае аб`яднанне, у якое уваходзілі б на роуных правах усе савецкія. рэспублікі.Пасля кастрыч. рэв. Польша і Фінляндыя аддзяліліся ад Сав. Расіі. Аутарытэт Леніна быу большым, таму выбралі яго прапанову. 30 снежня 1918 г.бальшавікі хацелі зрабіць на савецкай аснове альтэрнатыву БССР у Смаленску.З 31снежня на 1 студзеня 1918-1919 ггпадпісалі дакументы.І 1 студзеня абвясцілі ССРБ (кіраўнікі – Жылуновіч, Чарвякоў) 2 лютага 1919г распачалі перамовы аб аб’яднанні Літвы і Беларусі. 2-3 лютага падпісалі данныя дакументы аб утварэнні ЛітБелССР на чале з Міцкявючасам Капсукасам. 1919-1920 – сав польская вайна.31липеня 1920 – Дэкларацыя незалежн БссР. Па прычыне Рыжскага дагавору ў 1921г – Літва адышла ў склад Польшчы.30 снежня 1922г на 1 усесаюзным з’ездзе Саветаў у Маскве дэлегацыя БССР на чале з Чарвяковым падпісала дэкларацыю і Дагавор аб стварэнні СССР. БССР праіснавала да 1991 г

53. Устанаўленне аднапартыйнасці.Канстытуцыйнае афармленне савецкай палітычнай сістэмы і кіруючай ролі камуністычнай партыі. Сканцэнтраванне функцый заканадаўчай,выканаўчай і судовай улады ў руках дзяржаўна-палітычнага апарата ў 20-30 гг. Адразу пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі бальшавіцкая партыя паставіла пытанне аб аднапартыйнай сістэме. Супраціўленне бальшавікам аказалі эсэры.Але пасля арыштаў эсэры таксама спынілі існаванне. 1918-1919г. – Грамадзянская вайна,спрыяла ўстанаўленню бальшавікоў.Значны ўклад у перамогу ўнеслі рэспублікі,якія ўвайшлі ў ваенна-палітычны саюз(Беларусь,Расія,Закаўказзе,Украіна).Калі грамадзянская вайна скончылася,з’явілася патрэба стварыць нейкі іншы саюз.Пад час ваенна-паліт. саюзу быў дыктат,ваенны рэжым.Паўстала пытанне,якому саюзу быць раней. 2 праэкты: 1.Выклаў Сталін: аўтанамізацыя(рэспублікі павінны проста ўвайсці ў склад РФ,мець толькі аўтаномію,галоўная роля – РФ). 2.Прапанова Леніна: стварэнне раўнапраўных рэспублік нараўне з РСФСР.Кожная нацыя мае права на самавызначэнне. Варыянт Леніна прайшоў.30 снежня 1922г. адбылося стварэнне дадзена саюза з назвай СССР.У розныя часы ў саюз уваходзіла розная колькасць рэспублік:16,15 існавала да 1995г. Спачатку было 4 рэспублікі: РСФСР, БССР, УССР, ЗССФР – закаўказзе (грузінская,армянская,азербайджанская). Быў назначаны старшыня ЦВК у кожнай рэспубліцы(А.Чарвякоў у Беларусі).У стварэнні СССР кіруючай была роля партыі.Прынцып дэмакратызацыі прадугледжваў поўнае падпарадкаванне малодшых арганізацый старэйшым.Пад час сабранняў, выбараў улічвалася толькі думка,якая пераважала. Галаўная пасада ў СССР у 1922г. – пасада старшыні СНК(яе заняў Ленін).Партыя – “ум,честь и совесть”.Пасля смерці Леніна ў 1924г. пасада старшыні СНК адыходзіць на другі план.З’яўляецца іншая партыя – кіраўнік партыі.Роль партыі была вельмі высокай,пасаду заняў Сталін.Пры Леніне пасада гэта была недзе 6-7ай сярод кіруючых пасад.Сталін умацаўваў уладу і павышаў роль партыі.Падзел улад (заканадаўчая-парламент,выканаўчая-СНК,судовая) не адпавядаў рэчаіснасці, таму што над усім стаяла партыя. 54. Палітычныя рэпрэсіі 30х гг.Вызначэнне грамадска-палітычнага ладу ў СССР як “дзяржаўнага сацыялізму”.Грамадска-палітычная сітуацыя ў БССР у першае пасляваеннае дзесяцігоддзе. Рэпрэсіі пачаліся раней,адразу пасля Кастрыч. Рэвалюцыі,іх пачалі Ленін і Троцкі, а прадоўжнікам стаў Сталін.Яны распачалі будаўніцтва канцлагероў.Партыя стрварала камандна-адміністратыйную сістэму.Выраш. шмат пытанняў па мадэрнізацыі эканомікі.Была патрэбна не толькі танная рабочая сіла,але і бесплатная(яна выконвалася за кошт арыштаваных).Разпарадкі аб колькасці ворагаў народа,якую павінны вынайсці рэспублікі.Калі не знаходзілі,то іх саміх рэпрэсіравалі,судзілі двойкі і тройкі. 2-ка: партыі-важным лічылася асабістае прызнанне.Органы НКУС выкарыстоўвалі розныя катаванні,каб заставіць прызнанне.Многа хто сам на сябе нагаворваў. У 3-ку ўваходзілі ўлада і старшыні саветаў. 1937-1938 г – пік рэпрэсій.Рэпрэсіраваных – 600000, 358 000 – загінула.   55.Асаблівасці працэсу дэмакратызацыі грам.-паліт.жыцця ў пал.50-60 г 20 ст. 3 сярэдзіны 50-х гг. у свеце разгарнулася навукова-тэхнічная рэвалюцыя, якая адкрыла магчымасці выкарыстання ЭВМ, новых крыніц энергіі, матэрыялаў і інш. Гэта не магло не закрануць і эканоміку СССР, а разам з тым і БССР. Пераважнае развіцце атрымалі галіны прамысловасці, якія вызначалі тэхнічны прагрэс. У канцы 50-х гг. адбыліся перамены у кіраўніцтве гаспадаркай, у 1958 г. быў створаны Савет народнай гаспадаркі БССР (Саўнаргас). Саўнаргасы садзейнічалі лепшаму выкарыстанню мясцовых рэсурсаў, узмацненню спецыялізацыі і г.д. Аднак з 1962 г. назіралася зніжэнне ўсіх паказчыкаў прамысловай вытворчасці. Саўнаргасы не змаглі змяніць становішча, у 1965 г. адбылося вяртанне ад Саўнаргасаў да міністэрстваў За 1956 - 1965 гг. у рэспубліцы было ўведзена у строй звыш 450 буйных прадпрыемстваў—БелАЗ у Жодзіне, Салігорскі калійны камбінат, Магілеўскі металургічны камбінат, Полацкі нафтаперапрацоўчы камбінат, Гродзенскі азотна-тукавы завод. У Беларусі з'явіўся новы від транспарту-трубаправодны. 1965 – ЭККАНАМИЧНАЯ РЭФОРМА Касыгина (уключэнне рын эканомики з захаваннем камандна-адм систэмы) БССР стала ўдзельніцай і яшчэ аднаго эканамічнага мерапрыемства, якое праводзілася у гады дзейнасці М.С.Хрушчова. Моладзь рэспублікі прыняла ўдзел у асваенні цалінных зямель. Палепшыліся жыллевыя ўмовы насельніцтва. 3 1956 па 1965 г. 3 млн чалавек атрымалі жылле. Але патрэбнасць у ім ні у той час, ні пазней так і не была задаволена. Увогуле патрэбна адзначыць, што гады хрушчоўскай «адлігі» былі адносна спрыяльнымі у сацыяльным развіцці рэспублікі.   56. Грамадска-палітычнае жыццё БССР у 70-80 г 20 ст 5 сакавіка 1953 памёр Сталін.Пачалася барацьба за ўладу.Перавага была ў Берыя.Супраць Берыя была складзена кааліцыя.Міністр абароны Маленкоў, Конеў,Жукаў,Хрушчоў.Берыю закруцілі ў кавёр і вывезлі.Потым аб’явілі аб абвінавачванні яго і яшчэ 20 чалавек з яго каманды.Некаторыя хацелі аставіць яго ў жывых,але Хрушчоў настаяў на знішчэнні.Барацьба:па якому шляху ісці. Пасада Хрушчова зацвяржала: першы сакратар кампартыі СССР.Крытыка культа асобы Сталіна. 1956г. – 20 з’езд КПСС:даклад Хрушчова аб кульце асобы Сталіна, вінаватасць Сталіна.Пытанне аб рэабілітацыі невінаватых.Пачата рэабілітацыя.Было рэабілітавана аля 6000 чалавек. “Хрушчоўская адліга”. Пэўная дэмакратыз. у грамадстве наступіла ў часы Хрушчова.Дапускалася і шмат памылак,асабліва на міжнароднай арэне.Ён хацеў пашырыць сацыяльны лагер,праводзіў сац. рэвал. У 1962г. Карыбскі крызіс – парог ядзернай вайны.Патрабаванне Кеннедзі вывесці ракеты з Кубы.Удалося пазбегчы цяжкіх наступстваў.Нападкі Хрушчова на работнікаў культуры:”гнілая інтэлігенцыя”.Выказваўся з крытыкай на мастакоў. Было шмат прабелаў у кіраўніцтве Хрушчова.Але па некаторых паказчыках СССР быў першым(касманаўтыка,выплаўка сталі,поспехі ў сельскай гаспадарцы). На 22-ім з’ездзе: задача перабудаваць камунізм. Кіраўніком стаў Брэжнеў.Пад час яго кіраўніцтва – “застойны перыяд”.Стабільнасць за кошт нафты ў Цюменскай вобласці. Нафта спасала СССР ад праблем харчавання.Гэта быў асноўны прыбытак. 7 каст. 1977г. – гімн СССР і Канстытуцыя. Ў 1982г. памірае Брэжнеў.Прыходзіць Андропаў(1982),потым Чарненка(1984),Гарбачоў(1985).Уведзены сухі закон,забаранялася прадажа гарэлкі.   57. Спробы мадэрнізацыі сав.грам.-пал. сістэмы пад час палітыкі перабудовы. Прычыны крызісу і распаду СССР. Галоўныя змены у грамадска-палітычным жыцці краіны ў другой пал. 80 -- першай пал. 90-х гг. звязаны з: палітыкай «перабудовы»; пераходам ад аднапартыйнай сістэмы да шматпартыйнасці; працэсам пераходу ад унітарнай дзяржавы да набыцця рэспублікамі суверэнітэту; распадам СССР і ўтварэннем СНД. Змены у грамадска-палітычным жыцці пачынаюцца з 1985 г., калі новым кіраўніком ЦК КПСС стаў М.С.Гарбачоў. Была аб'яў-лена палітыка, якая атрымала назву «перабудова». («Перабудова» гэта курс на паскарэнне сацыяльна-эканамічнага развіцця і дэмакратызацыю палітычнага жыцця: курс рэфармавання савецкай сістэмы.) Прыкметных асаблівасцей у рэфармаванні ўнутрыпалітычнага жыцця БССР у гэты час не назіралася. Адным з рэальных дасягненняў «перабудовы» была абвешчаная кіраўніцтвам СССР палітыка галоснасці — права на свабоду слова. 8 снежня 1991 г. кіраўнікі Беларусі, Расійскай Федэрацыі, Украіны ва ўмовах поўнага бяссілля саюзнай улады, разгортвання рэвалюцыі суверэнітэтаў падпісалі у Белавежскай пушчы пагадненне аб спыненні існавання СССР і аб стварэнні Садружнасці Незалежных Дзяржаў (СНД), якое было зацверджана Вярхоўнымі Саветамі гэтых рэспублік. Падзенне КПСС абумовіла развал СССР. 58. Асаблівасці ажыццяўлення новай эканамічнай палітыкі ў БССР. Пад час грамадзянскай вайны 1918-1920 г існавала сістэма ваеннага камунізму, па іншаму ўвядзенне харчразвёрздкі – даваць злішлі прадукцыі на патрэбы дзяржаўнай арміі.Харч атрады – узброеныя каманды, якія забіралі не толькі злішкі, але і ўсё астатняе. Грамадзянская вайна скончылася і паўстала пытанне аб змяненні палітыкі ваеннага камунізму. 1920-1921 г сістэма ваеннага камунізму прывяла краіну да катастрофы, галадала 40 млн насельніцтва.Сяляне імкнуліся пасадзейнічаць на кіраўніцтва, выступалі за адмену ваеннага камунізму. 50 тыс салдат, на чале з Міхаілам Тухачэўскім падаўлялі паўстанне ў Тамбове. У сакавіку 1921 г адбылася такая падзея, як Кранштацкі мяцеж. Кранштат-крэпасць, якая прыкрывала Ленінград.Сутнасць:матросы прызываліся з Паволжжа, дзе быў голад, яны зналі, што адбываецца ў іх на радзіме. Таму матросы патрабавлі адмены палітыкі ваеннага камунізму. Троцкі падавіў гэтае паўстанне. Пасля падаўлення паўсання было зразумела, што гэтак прадоўжвацца болей не можа.Па гэтаму была ўтворана група на чале з Мікалаем Бухарыным – распрацавалі новую эканамічную праграму НЭП 1921-1928. Уводзілі новыя мерапрыемствы: замена харчразвёрздкі на харчпадатак (людзі ведалі памеры падаткаў, якія патрэбна ўнесці ў дзяржаву, а злішкі прадукцыі рэлізаваліся на рынку), зямля аддавалася сялянам на розныя патрэбы (у арэнду, ва ўласнасць, наёмную працу), дробныя прадпрыемствы аддаваліся ва ўласнасць, змянялася зарабатная плата, ад якасці і колькасці работы працаўніка, увядзенне савецкага чырвонца 1922 г. 1920 – план ГОЭЛРО (дзярж эликтрыфикацыя) 59. Стварэнне матэрыяльна-тэхнічнай базы індустрыяльна-аграрнага грамадства.Індустрыялізацыя.Калектывізацыя сельскай гаспадаркі ў БССР. У 20-я гг. пачалi развiвацца розныя формы кааперацыi, паступовы пераход дробных сялянскiх гаспадарак да калектыўнай апрацоўкi зямлi на ўмовах НЭПа.. Калектывізацыя - аб'яднанне дробных індывідуальных гаспадарак сялян у буйныя калектыўныя гаспадаркі. У канцы 20-х гг, згодна палiтыкi Камунiстычнай партыi i савецкай дзяржавы, быў ўзяты курс на паскораную калектывiзацыю ў яе вышэйшых формах. Мэта – у кароткi тэрмiн парвесцi калектывiзацыю вескi i ўзяць у яе сродкi для патрэб iндустрэялiзацыi. Пачатак рэалiзацыi такога курса паклаў хлебанарыхтоўчы крызiс, якi ўзнiк у краiне зiмой 1927—1928 гг. У гарадах пачалiся перабоi ў забеспячэннi прадуктамi, давалося ўвесцi картачную сiстэму. Сутнасць iндустрыалiзацii заключалася ў наступным: весцi эканамiчнае будаўнiцтва пад такiм вуглом гледжання, каб СССР з краiны, якая ўвозiць машыны i абсталяванне, ператварыць у краiну, якая выпускае машыны i абсталяванне. Быў распрацаваны першы пяцігадовы план развіцця народнай гаспадаркі Беларусі на 1928-1932 гг., у час якога планаваліся стварэнне буйной прамысловасці, рэканструкцыя ўсей народнай гаспадаркі. У строй дзеючых было ўведзена 538 прадпрыемстваў, сярод іх швейная фабрыка «Сцяг індустрыялізацыі», фабрыка «КіМ» у Віцебску, Гомсельмаш, БелДРЭС і інш. У другой пяцігодцы (1933-1937 гг.) ставілася задача развіваць машынабудаванне, рэканструяваць энергетычную гаспадарку. У строй дзеючых уступілі: Гомельскі шкляны, Крычаўскі цэментавы заводы, Мінская ЦЭЦ і інш. Задачай трэцяй пяцігодкі (1938-1942 гг.) было паскарэнне развіцця прамысловасці, машынабудавання. Але не было рэялізавана, у сувязі з ВАВ. 61. Нарастанне экалагічных праблем. Чарнобыльская тэхнагенная аварыя і яе наступствы, прычыны паступовага запавольвання тэмпаў эк.росту і ўзнікненне цяжкасцей ў сац.сферы. Нязмерную шкоду нанесла рэспублiцы аварыя на Чарнобыльскай АЭС 26 красавiка 1986г.Прычына выбуху: пачалося хуткае нагрэванне вады, якая павінна была ахалоджваць рэактар, таму патрэбна было замяніць насос.Ён быў заменены, але не па інструкцыі. З гаспадарчага абароту выведзена 300 тыс.га сельгасугоддзяу, а недабор сельгаспрадукцыi склау 3,5 млрд.руб. На сацыяльнае развiццё БССР непасрэдны уплыу аказвае i экалогiя. У пачатку 80-ых гадоу выкiды шкодных рэчау у атмасферу склалi 3 млн.тон у год. Узровень забруджвання рэк i азёр дасягнуу крытычнай мяжы. Пад канец 80-х гадоу становiшча некалькi стабiлiзавалася. Былi пашыраны паунамоцтвы Дзяржкамiтэта БССР па ахове прыроды.У 1980г. былi прыняты "Асноуныя напрамкi аховы i аздараулення навакольнага асяроддзя i рацыянальнага выкарыстоування рэсурсау Беларусi на 1991-95г.г. i на перспектыву да 2000г." 60. Экстэнсіўныя і інтэнсіўныя фактары развіцця эканомікі БССР у складзе адзінага гаспадарчага комплексу СССР.Курс на апераджальны рост у рэспубліцы цяжкай праысловасці.Асноўныя тэндэнцыі індустрыяльнага развіцця БССР ва ўмовах разгортвання навукова-тэхнічнай рэвалюцыі. 1946-1950г. – 4ая пяцігодка па аднаўленню разбуранай вайной сельскай гаспадаркі. 1941-1944 – пад акупацыяй тэрыторыя Беларусі.Знішчана ўся цяжкая прамысловасць.Пастрадалі не толькі прадпрыемствы, але звыш 3 млн 20 тыс чалавек загінула,кожны трэці.Да 1950г. быў адзін падыход да страт,усе загінуўшыя ў концлагерах не ўлічваліся,тыя,хто паехаў на работы ў фашысцкія арміі,тыя,хто быў у партызанах.У сярэдзіне пяцігодкі аднаўленне было зроблена. Аказвалася дапамога з боку ААН,з боку іншых рэспублік,якія меней пастрадалі ў гады вайны.. Узнікаюць гіганты сусветнага масштабу: МАЗ,МТЗ,Мотавелазавод. Экстэнсіўныя мадэлі: - Ні за кошт якасці,а за кошт колькасці. Новая тэхнічная рэвалюцыя: 1.Укараненне аўтаматызацыі 2.Вынаходніцтва і выкарыстанне новых відаў энергіі 3.Вынаходніцтва і выкарыстанне новых матэрыялаў(пласмаса) Интэнсиуны – за кошт якасти (дасягненне навуки и тэхники) 62.Культурнае і духоўнае жыццё ў БССР.Станаўленне і развіццё сав.бел.культуры. Палітыка беларусізацыі. Дасягненні і супярэчнасці развіцця культуры і навукі ў 30-50 г 20 ст.Адносіны да рэлігіі і царквы. Беларусізацыя - палітыка афіцыйных улад, якая садзейнічала нац.-культ. будаўніцтву Беларусі ў перыяд 1924-29гг. Беларусізацыя прадугледжвала цэлы комплекс мерапрыемстваў па адраджэнню бел. нацыі, культуры, школы, мовы. У гэтыя гады былі праведзены наступныя мерапрыемствы. 1) Дзярж. был абвешчаны 4 мовы - бел., рус., польск.,яўрэйская. Адбываўся перавод навучання ў школах пераважна на бел. мову. Наладжваўся выпуск газет, часопісаў, падручнікаў, кніг на бел. мове. Было створана выдавецтва "Савецкая Бел.", адкрыта Бел. дзярж. бібліятэка. 2) Палітыка беларусізацыі спрыяла ліквідацыі непісьменнасці дарослага насельніцтва. У 1921г. адкрыўся БДУ. Дзейнічала С/г акадэмія ў Горках,у Віцебску-ветэрынарны інстытут. У 1922г.быў адкрыты інстытут бел. культуры, ператвораны ў 1929г. у бел. акадэмію навук. Першымі акадэмікамі сталі Купала, Колас, Жылуновіч. Паспяхова развівалася тэатральнае мастацтва. Адбывалася станаўленне Першага Бел. дзярж. тэатра. Тут ставіліся спектаклі "Паўлінка", "Тутэйшыя" па п'есах Купалы. У 20-я гг. ХХст. былі апублікаваны паэмы "Новая зямля", "сымон-музыка" Коласа. Адбывалося станаленне бел. савецкага кіно. Быў створаны першы бел. мастацкі фільм аб грамадзянскай вайне "Лясная быль" (рэжысёр - Гарыч). Перыяд беларусізацыі аказаўся вельмі кароткім. Змена палітычнага курсу звязаная адмовай ад нэпа, прывяла да спынення палітыкі беларусізацыі.Адносіны да рэлігіі былі негатыўныя. Царквы ператвараліся ў хлявы, канюшні, частка светароў была асуджана.   63.Асноўныя дасягненні бел-мастацкай культуры і навукі ў 60-80 г 20 ст. Змена ў культ-дух жыцці бел.народа ў канцы 1980 г. Ужо ў др.пал.60-х гг.20ст. рэзка змацнілася ідэалагізацыя культ. жыцця. На першае месца была пастаўлена марксісцка-ленінская адукацыя, якая павінна была забяспечыць выхаванне новага чалавека з камуністычным светапоглядам. Вывучаліся ў першую чаргу гісторыя КПСС, гісторыя КПБ, навуковы камунізм. У 70-х гг. ХХст. адбыўся пераход да ўсеагульнай сяр. адукацыі. Усе школы перайшлі на кабінетную сістэму навучання, пашырылася выкарыстанне тэхнічных сродкаў у працэсе навучання прадметам. Павялічылася колькасць навучэнцаў ПТВ. Паспяхова развівалася сістэма вышэйшай адукацыі. Да 1985г. у рэспубліцы дзейнічала 33 ВНУ.На мэты навукі дзяржава выдзяляла значныя сродкі. Цэнтрам навук рэспублікі, як і раней, з'яўлялася Акадэмія навук Бел. Выраблялася прадукцыя, якая служыла выкарыстанню энергіі атама, асваенню космасу. Беларусы Клімук, Кавалёнак сталі сусветна вядомымі лётчыкамі-касманаўтамі СССР. Выйшла "Хатынская аповесць" Адамовіча,здабыткам бел. літ-ры пра сучаснасць з'явіўся раман Караткевіча "Чорны замак Альшанскі". У 1974г. камедыя Крапівы "Брама неўміручасці".У 70-я гг. кінастудыя "Беларусь-фільм" выпусціла фільмы, прысвечаныя вайне (шмат-серыйная тэлестужка "Руіны страляюць", "Альпійская балада" рэжысёра Сцяпанава). У бел. музыцы вядомымі сталі оперы "Зорка Венеры" Смольскага "Францыск Скарына". У выяўленчым мастацтве былі створаны знакамітыя палотны Савіцкага "Пакаранне смерцю", "Партызанская мадонна". Асобае месца займае творчасць мастака Сачова, карціны якога пачалі з'яўляцца на выстаўках. Сярод манументальнага мастацтва вылучаюцца мемарыяльныя комплексы "Хатынь", "Курган Славы", комплекс "Брэсцкая крэпасць-герой. 64. Брэсцкі і Рыжскі мірныя дамовы ў гістарычным лёсе бел.народа.Беларускае пытанне пры афармленні версальска-вашынгтонскай сістэмы. Беларуская эміграцыя. 26 кастрычніка (8 лістапада)1917 быў правазглашоны дэкрэт аб міры.Бальшавікі на чале з Леніным звярнуліся да Антанты, каб дамовіцца аб міры. Але Англія і Францыя адмовілася ад перамоў.У 1918г у Брэст-Літоўску пачаліся сепарацкія перамовы з Германіяй.Кіраўніком сав.дэлегацыі быў Леў Троцкі 18 лютага 1918г.-германскія войскі распачалі новае наступленне. Бальшавіцкія войскі павінны былі адступаць. 3 сакавіка 1918г.-быў падпісаны Брэст-Літоўскі мірны дагавор.Делегацыя ад БНР(кіраўнік – Язэп Варонка), якая прыехала ў Расію, удзел у падпісанні дагавора не прыняла.Савецкая Расія і Германія падзялілі тэрыторыю беларусі. 11 лістапада 1918г адббылася рэвалюцыя ў Германіі.Новы ўрад адазваў свае войскі з акупіраваных бел.зямель.Але гэты вывад войскаў зацягнуўся да 1919 г. У жніўні 1920г. Быў падпісаны Рыжскі мірны дагавор, згодна з якім тэрыторыя зах.Беларусі адышла ў склад Польшчы.Т.я. 1 Сусветная вайна завяршылася, то патрэбна было зрабіць вынікі, таму Англія, францыя, ЗША сабраліся ў Версале-28 чэрвеня 1918г.і падпісалі мірныя дамоўленнасці. 12 лістапада 1918г.у Вашынгтоне былі падпісаны дамоўленнасці – Версальска-Вашынгтонскай сістэмы.У сувязі з гэтым, страны пераможцы мелі правы на выхад у Тіхі акеян. У 1926-1938г.у час Сталінскіх рэпрэсій пражывала 9 800 000 чалавек, 3,5 млн чалавек пражывала за межамі нашай краіны.   65. Грамадска-палітычнае, эканамічнае, нац.-культ.становішча зах.Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы.