Гiсторыя беларускага пiисьма

Гiсторыя беларускага пiисьма

- iдэяграфiчнае пiсьмо

-знакавае (пiктаграфiчнае)

У VIIст. Зроблена глаголiца- сiстэма пiсьма. IX –стварэнне кiрылiцы.

Разам з хрысцiянствам на ўсходнеславянскiя землi прыйшла пiсьменнасць на стараславянскай мове i

паступова выцiснула язычнiцкую культуру i iншыя сiстэмы лiтарнага пiсьма, што iснавалi ва ўсiх славян у IX стагоддзi. Са стараславянскай кніжнай мовай сутыкаюцца традыцыі вуснай мовы народа. У выніку сінтэзу гэтых дзвюх моў выпрацоўваецца варыянт пісьмовай мовы, якая існуе паралельна са шматлікімі дыялектамі ўсходніх славян. Яе называюць старажытнай усходнеславянскай або старажытнарускай мовай. Гэта мова становіцца дзяржаўнай мовай Кіеўскай Русі. На ёй былі створаны такія сусветна вядомыя помнікі, як “Слова аб палку Ігаравым”, творы Уладзіміра Манамаха, летапіс “Аповесць мінулых гадоў”

 

Прынцып беларускага правапiсу

Правапіс, або арфаграфія (грэч. огіНоз- правільны і ^гарНо-пішу),- гэта сукупнасць праві-лаў, якія вызначаюць аднастайнае, абавязковае для ўсіх унармаванае напісанне слоў і іх значымых частак.

Сучасная беларуская арфаграфія адлюстроўвае асноўныя арфаэпічныя і граматычныя нормы літаратур-най мовы. Беларускі правапіс грунтуецца пераваж-на на двух прынцыпах - фанетычным і марфала-гічным.

1) фанетычны (-аканне; -яканне;-дзеканне; -цеканне). Калі напісанне перадае гучанне слова і літары абазначэння фанемы; а гук. Супадзенне не ў націскной пазіцыі оэ - у адзін гук а - аканне, е,ё пераходзяць у я, у першым складзе перад націскам - яканне.Правапіс ы,і пасля прыставакПравапіс галосных ў складаных словах. Правапіс прыстаўных галосных і зычных ў.Правапіс прыставак на з, с.Правапіс падоўжаных зычных.

2) марфалагiчны прынцып цi фанематычны.(Горад- гарадскi)

Гэта прынцып забяспечвае адностайнае напісанне адных і тых жа марфем, незалежна ад адрозневанняў вымаўлення.Правапіс звонкіх і глухіх, правапіс цвёрдых і мяккіх,Правапіс шыпячых і свісцячых, выбухных і афрыкат.Напісанне традыцыйнае, калі мы слова пішам па традыціі.(9-10)Дыферынцыраванныя напісанні выкарыстовывыецца для адрознівання слоў.

 

Асаблiвасцi правапiсу галосных i зычных у словах-тэрмiнах

1) фанетычны (-аканне; -яканне;-дзеканне; -цеканне). Калі напісанне перадае гучанне слова і літары абазначэння фанемы; а гук. Супадзенне не ў націскной пазіцыі оэ - у адзін гук а - аканне, е,ё пераходзяць у я, у першым складзе перад націскам - яканне.Правапіс ы,і пасля прыставакПравапіс галосных ў складаных словах. Правапіс прыстаўных галосных і зычных ў.Правапіс прыставак на з, с.Правапіс падоўжаных зычных.

Назоунік як частіна мовы. Цяжкасці ва ужыванні назоунікау.

Назоунік – самастойная частіна мовы, якая аб’ядноувае словы са значэннем прадметнасці і мае граматычныя катэгорыі роду, ліку і склону.

Назоунікі належаць да аднаго з трох родау (мужчынскага, жаночага ніякага): лук, рака, поле; маюць форму адзіночнага або множнага ліку: аловак – алоукі, знічка – знічкі; змяняюцца па склонах: Н. пакоша, Р. пакошы, Д. пакошы, В. пакошу і г.д. Категорыі роду, ліку, склону з’яуляюцца самастойнымі і асноунымі катэгорыямі для назоунікау.

Назоунікі характырызуюцца спецыфічнымі словаутваральнымі суфіксамі: жартоу-нік, ка-сец, двой-к-а.

Асноуная сінтаксічная функцыя назоуніка – быць у сказе дзейнікам (у назоуным склоне) ці дапауненнем (ва ускосных склонах).

Назоунік можа таксама выкрнваць ролю іншых членау сказа: выказніка, недапасаванага азначэння, акалічнасці, можа быць прыдаткам і зваротнікам

Скланенне уласных назоунікау.

Імёны і прозвішчы мужчынскага роду, што заканчваюцца на зычны, скланяюцца, як агульныя назоунікі другога скланення са значэннем асобы.

Назоунікі мужчынскага і ніякага роду, якія з’являюцца геаграфічнымі назвамі, скланяюцца, як агульныя назоунікі другога скланення з адпаведнай асновай.

Прозвішчы, геаграфічныя і астранамічныя назвы на –оу (-ау), -еу (-ёу), -ын (-ін) скланяюцца, як агульныя назоунікі з цвёрдай асновай. Асаблівасці назіраюцца у творным і месным склонах. У творным склоне прозвішчы маюць канчатак –ым (як прыметнікі), а геаграфічныя і астранамічныя назвы - -ам (як назоунікі другога скланення). У месным склоне прозвішчы маюць канчатак –у, а геаграфічныя і астранамічныя назвы - -е.

Прозвішчы на –а (-я), калі яны належаць асобе мужчынскага полу, скланяюцца часткова па першым скланенні, часткова – па другім. У родным і вінавальным склонах маюць канчаткі першага скланення. У давальным, месным і творным – другога скланення.

Прыметнік як частіна мовы. Цяжкасті ва ужыванні прыметнікау.

Прыметнік – самастойная часціна мовы, якая абазначае прымету прадмета і дапасуецца да назоунікау у родзе, ліку і склоне.

Прыметнікі выражаюць значэнне прыметы непасрэдна, лексічным значэннем асновы: белы, сіні, высокі; праз адносіны да іншых прадметау і прымет: драуляны, марскі; або праз прынадлежнасць пэунай асобе ці жывой істоце: братау, буслау.

Катэгорыі роду, ліку, склону прыметніка з’яуляюцца зменнымі, яны паказваюць на сувязь прыметніка з назоунікам: зялёны луг, зялёная трава.

Прыметнікі маюць спецыфічныя канчаткі, формаутваральныя і словаутваральныя суфіксы: малады, маладая; старэйшы, лепшы.

У сказе прыметнік выконвае функцыю азначэння або часткі састаунога іменнага выказніка.

Лічэбнік як частіна мовы. Цяжкасці ва ужыванні лічэбнікау.

Лічэбнік – самастойная частіна мовы, якая абазначае абстрактныя лікі, колькасць прадметау або парадак іх пры лічэнні: тры, дваццать пяць – абазначаюць абстрактныя лікі; тры сталы, дваццаць пяць алоукау – колькасць прадметау; трэці стол, дваццаць пяты кіламетр – парадак прадметау пры лічэнні.

Як самастойная частіна мовы лічэбнік характарызуецца пэунымі марфалагічнымі асаблівасцямі.

Сінтаксічнай асаблівасцю лічэбнікау з’яуляецца іх спалучэнне толькі з назоунікамі: два вучні, першы дзень.

У сказе лічэбнікі або спалучэнні лічэбнікау з назоунікамі могуць выконваць ролю дзейніка, азначэння, дапайнення, акалічнасці.

Займеннік як частіна мовы. Цяжкасці ва ужаванні займеннікау.

 

Займеннік – самастойная частіна мовы, якая указвае на прадмет, асобу, прымету, колькасць, але не называе іх.

Займеннікі не маюць свайго канкрэтнага лексічнага значэння, а набываюць у мове значэнне таго слова, якое яны замяняюць. У розных кантэкстах адзін і той жа займеннік можа указаць на разныя прадметы, прыметы, колькасць.

Значэннем, марфалагічнымі прыметамі і сінтаксічнымі функцыямі займеннікі суадносяцца з іншымі частінамі мовы. На аснове гэтага яны падзяляюцца на тры групы: займеннікі – назоунікі (абагульнена - прадметныя): я, ты, вы, ён, яна, яно, яны, сябе, хто, што, ніхто, нішто, нехта, штосці, хто-небудзь, абы-хто, абы-што; займеннікі – прыметнікі (абагульнена-якасныя): мой, твой, свій, наш, які, каторы, ніякі; займеннікі – лічэбнікі (абагульнена - колькасныя ): колькі, столькі, гэтулькі.

У сказе займеннікі выступаюць у ролі дзейніка, азначэння, дапаунення. У ролі выказніка і акалічнасці займеннікі ужываюцца радзей.

Паводле значэння займеннікі падзяляюцца на дзевяць разрадау: асабовыя – я, мы, ты, вы, ён, яна, яно, яны; зваротны – сябе; прыналежныя – мой, наш, твой, ваш, яго, яе, іх, свой; указальныя – гэты, той, такі, гэтакі, столькі; азначальныя – сам, самы, увесь, усякі, кожны, іншы, любы; пытальныя – хто? што? які?; адносныя – хто, што, каторы, чый, колькі; адмоуныя – ніхто, нішто, ніякі; няпэуныя – нехта, нешта.

Гiсторыя беларускага пiисьма

- iдэяграфiчнае пiсьмо

-знакавае (пiктаграфiчнае)

У VIIст. Зроблена глаголiца- сiстэма пiсьма. IX –стварэнне кiрылiцы.

Разам з хрысцiянствам на ўсходнеславянскiя землi прыйшла пiсьменнасць на стараславянскай мове i

паступова выцiснула язычнiцкую культуру i iншыя сiстэмы лiтарнага пiсьма, што iснавалi ва ўсiх славян у IX стагоддзi. Са стараславянскай кніжнай мовай сутыкаюцца традыцыі вуснай мовы народа. У выніку сінтэзу гэтых дзвюх моў выпрацоўваецца варыянт пісьмовай мовы, якая існуе паралельна са шматлікімі дыялектамі ўсходніх славян. Яе называюць старажытнай усходнеславянскай або старажытнарускай мовай. Гэта мова становіцца дзяржаўнай мовай Кіеўскай Русі. На ёй былі створаны такія сусветна вядомыя помнікі, як “Слова аб палку Ігаравым”, творы Уладзіміра Манамаха, летапіс “Аповесць мінулых гадоў”