Духоуны свет лiрычнага героя у паэзii Пiмена Панчанкi. 24.1

Калi пачалася Вялiкая Айчынная вайна, П.Панчанка адным с першых стау на абарону Радзiмы: " Беларусь, я-твой воiн адданы iсын,мае думкi i сэрца заусёды з табою". У вершы "Кожны з нас прыпасае радзiмы куток..." паэт расказвае пра цяжкiе падзеi 1941г. З акруження на усход, за лiнiю фронту, прабiраюцца нашы воiны, адзiн с якiх-беларус. Трапiушы у аршанскiя лясы, родныя мясцiны, баец падпоуз да сяла, расхiнуу асцярожна кусты i знямеу камiны... камiны... Многа фашысцкiх здзекау паспеу пабачыць салдат на спапяленай i здратаванай ворагам роднай зямлi, але такое... Немагчыма было пазнаць родны куток: з усяго жывога застауся толькi абгарэлы клен, якi пасадзiу калiсьцi яго бацька. Вакол горкi пыл, жудасная цiшыня, нi стуку, нi груку. I салдат упау на зямлю, якая "прытулiлася целам магутным" да яго, нiбы просячы абаранiць яе ад злых ворагаулiхадзеяу. У сэрцы салдата, што зведала горыч адступленняу, нечалавечы боль па ахвярах, па паланенай радзiме, мацнее нянавiсць да ворагау.

I прамыла раса мае сумныя вочы. Каб убачыу я усе, каб запомнiу усе. Каб я думау пра помсту i удзень, i у ночы.

I хаця паэзiя П.Панчанкi была i есць глыбока гуманiстычная, суровая неабходнасць патрабавала ад паэта заклiкаць да помсты, бо не "на тое Радзiма мне у рукi дала аутамат, каб стаяу на дарозе маей тройчы выклыты кат". Ваенная лiрыка П.Панчанкi хвалюе суровым рэалiзмам, глыбокiм псiхалагiзмам, высокiм гераiчным i трагедыйным гучаннем. Усе гэта цесна пераплялося у баладзе "Герой". Гэты невялiчкi твор стау сапраудным помнiкам простаму салдату, якi вынес усе нечалавечыя пакутывайны, сваiм жыццем абаранiу Радзiму. Iдзе наступленне, перад воiнамi паустае перашкода - калючы дрот. На увесь рост падняуся салдат.

I лег на змяiныя скруткi дроту. I двесце салдацкiх запыленых ботау Прайшлi па яго спiне.

Салдат ахвяруе сваiм жыццем, каб даць магчымасць iншым перамагчы ворага, хоць на некалькi хвiлiн прыблiзiць перамогу. Вершы П.Панчанкi ваеннага часу носяць спавядальны характар, уяуляюць сабой суцэльны маналог, звернуты да народа i краiны у самы трывожны для iх час. На першым плане у гэтым маналогу - сыноускi боль, сыноуская ласка i пяшчота i побач - жорсткасць i нянавiсць да ворага. Паэзiя П.Панчанкi узвышае, дапамагае жыць i думаць, яна сцвярджае цудоуныя каштоунасцi чалавечага жыцця.

 

29. Іван Мележ

 

Эвалюцыя духоунага свету Ганны Чарнушкi у рамане Мележа "Людзi на балоце". 18.2

У цэнтры рамана "Людзi на балоце" - жыхары глухой вескi Куранi, адрэзанай ад знешняга свету непраходжымi палескiмi балотамi. Але цiхае жыцце куранеуцау было абуджана рэвалюцыяй. На вачах пачау мяняцца быт. Па-рознаму аднеслiся да гэтых грандыезных перамен жыхары вескi, i у першую чаргу Васiль i Ганна (галоуныя героi твора). Прырода узнагародзiла Ганну рэдкай прыгажосцю i прываюнасцю, дасцiпнасцю, чулай душой i пяшчотным сэрцам. I маральна i духоуна Ганна вельмi прыгожая. Учынкi яе бескарыслiвыя, пазбаулены халоднага разлiку. Хараство гераiнi i у яе здольнасцi чуйна адклiкацца на чужы боль, падтрымаць у цяжкую хвiлiну. I.Мележ часта паказвае дзяучыну у сiтуацыях, дзе выяуляюцца гэтыя рысы яе характару. Яна жыве па прынцыпц:"Нiколi не рабiце iншым таго, чаго не хацелi б вы, каб вам рабiлi iншыя". Як i усе куранеуцы, Ганна з маленства прывыкла да працы. I тут не было ей роуных. Яна выдзяляецца сярод аднавяскоуцау надзвычайным спрытам. I у рамане мы бачым яе у асноуным за працай: на сенажацi, у полi з сярпом у руках, за малатарняй у Карчоу, у ягадах, на полцы бульбы, у хлопатах па гаспадарцы. Ганна пяшчотна, горача, самаадданна пакахала Васiля. Яна марыць аб вялiкiм шчасцi i чыстым каханнi, але у яе жыццi усе складваецца iнакш. Першае каханне, трапятное i нясмелае пачуцце, з самага пачатку абразiу сам Васiль. Павеерыушы у брыдкiя плеткi, ен растаптау усе тое прыгожае, што iснавала памiж iмi. I яна, абражаная i пакрыуджаная, насуперак свайму жаданню, без кахання выходзiць замуж за Яухiма, спадзеючыся на спрадвечнае "сцерпiцца-злюбiцца". Але не злюбiлася i не сцярпелася. I чым даужэй яна жыве у сям'i Глушака, тым больш выразна разумее усю жахлiвасць свайго становiшча. Асаблiва балюча адчула Ганна свае становiшча жонкi-рабынi, калi нарадзiла дзiця. Стары Глушак прымусiу яе ехаць на сенакос разам з Верачкай, дзе тая захварэла, а пазнейпамерла. "Бог дау - бог узяу",- вось рэакцыя Глушакоу на смерць дзiцяцi. Пасля смерцi дачкi Ганна не можа больш жыць побач са сваiмi "сведкамi", нелюбiмым мужам. Яна кiдае Глушакоу i iдзе працаваць у школу (да настаунiцы Параскi), якая становiцца часовым прыстанiшчам на яе жыццевым шляху. Лес Ганны склауся нялегка. Надзеi на вяртанне былога кахання не апраудалiся (Васiль застауся з зямлей). Зварот у бацькаву хату душэунага спакою не прынес, пасля сустрэч з Башлыковым засталiся прыкрасць i горкая агiда.

 

Карцiны жыцця беларускай вескi у рамане Iвана Мележа "Людзi на балоце". Галерэя характарау у творы. 21.1

"Людзi на балоце" - раман пра жыхароу глухой весачкi Куранi, адрэзанай ад знешнега свету непраходнымi палескiмi балотамi. I.Мележа больш за усе пры цягвае штодзеннае жыцце куранеуцау, тое знешне неяркае, аднастойна - шэрае, з чаго па сутнасцi, i складаецца жыцце тысяч i мiльенау людзей, моцна прывязаных да зямлi. Усе, што тут адбываецца спачатку здаецца самым звычайным, вельмi ужо "празаiчным". Нiякiх значных подзвiгау, абсалютна нiчога гераiчнага куранеуцы у рамане не робяць. Днi кожнага з iх перапоунены неадкладнымi справамi, клопатамi, якiя з году у год паутараюцца. Трэба i сваячасова скасiць сена на гiблым балоце. I зжаць неурадiвае жыта, i зкалацiць яго цагамi. I назбiраць грыбоу у лесе i ягад на тым балоце. У гэтым кругавароце бясконцых турбот, гаспадарчых разлiкау i разваг iдуць год за годам, праходзiць жыцце палешукоу. Вядома, што не толькi працай захоплены "балотныя людзi", хоць iменна ей аддаюць яны большую частку свайго часу. Есць у iх час роздыху, традыцыйныя святы, днi вяселасцi, зусiм непабныя на чарагу iншых будзеных дзен. Тады яны тоупяцца на нядзельным кiрмашы у суседнiх Юравiчах, п'юць самагонку i спяваюць песнi на вяселлi, шумяць на сходцы, да хрыпаты спрачаючыся пра зямлю, пра яе перадзел. З амаль этнаграфiчнай дакладнасцю одмоулен у рамане быт беларускага палесся. Перад намi - нiбы замкнуты у сябе, звычайны вясковы свет, дзе свае нацыянальныя традыцыi, паданнi i пелер'i, зiмовыя дзявочыя пасядзелкi, iгрывчы з песнямi, калядная варажба i хаджэнне з "казой" - гэта i многае iншае натуральна i свабодна увайшло у раман. Варта уважлiва усяукацца у наiуна-прастелушны расказ аб начной сустрэчы з ведзьмакамi, прходзецца ад чаго, як старая знахарка верыць чарадзейнаму "зелью" з лекавых трау, або звярнуць увагу на апiсанне абеда у сям'i куранеускага кулака Глушака, якi строга захоувае демастроескiя счмейныя традыцыi, i лёгка адчуць, з якiм веданнем усяго укладу народна-сялянскага жыцця выпiсаны шматлiкiя жанравыя карцiны рамана. I усе гэта укдачана аутарам у раман не дзеля дэмагогii i паэтiзацыi старадаунасцi. Зроблена гэта у iмя паунаты мастацкага узнаулення жыцця сялянства, якое не разабавiлася ад iнстiжа засасонау мiнулага, а ужо збудзеца да затыунай "творчасцi новага жыцця".

 

 

Праблема чалавечага шчасця i сэнсу жыцця у апавяданнi Янкi Брыля "Галя". Асаблiвасцi прозы Янкi Брыля. 26.1

Народны пiсьменнiк Беларусi Янка Брыль - мастак са своеасаблiвым успрыманнем рэчаiснасцi, свету, чалавека. Асноунай стыхiяй творчасцi пiсьменнiка з'яуляецца лiрычная проза. Падзеям Вялiкай Айчыннай вайны прысвяцiу Я.Брыль зборнiкi "Неманскiя казакi", "Ты мой лепшы друг", "Надпiс на зрубе", раман "Птушкi i гнезды". У апавяданнi "Мацi" расказваецца пра сцiплую i мужную беларускую жанчыну-мацi. Шмат гора зведала яна на сваiм вяку: парабкоуства, смерць мужа, вайну, трывогу за сыноу Уладзiка, Сцяпана i Васiля. У хаце мацi у вайну знайшлi кавалак хлеба, шклянку малака i мацярынскуб пяшчоту байцы, што уцяклi з фашысцкага лагера. За гэты учынак мацi расплачваецца жыццем. Iдучы "ад роднай хаты да свежай ямы у лапухах", яна думае не пра сябе i не пра непазбежнасць смерцi. Мацi молiцца за сыноу, i за сваiх, i за чужых. Дзеянне у апавяданнi "Mementi mori" адбываецца у 1943 г. На адным з перагонау беларускай чыгункi узарвауся фашысцкi эшалон. Праз дзень карнiкi сагналi жыхароу адной з навакольных весак у адрыну i спалiлi. Ад смерцi мог бы уратавацца стары вясковы пячнiк, якога пазнау зондэрфюрэр (пячнiк некалi удала змайстравау у камендатуры плiту i галанку). Але ен не прыняу выратавання, просячы вызвалення з адрыны "усiх добрых людзей". "i ен зга рэу - адзiн, хто мог бы у той дзень не згарэць. i ен жыве", - такiмi жыц цесцвярджальнымi словамi заканчваецца апавяданне. Апавяданне "Галя" напiсана у 1953 г. Пачынаецца яно з апiсання былога хутара, дзе жыве Галя з дзецьмi (сынам Антосем i дачкой Сонечкай). Пад гул трактара на калгасным полi гераiня з жалем i болем успамiнае свае мiнулае жыцце. Калiсьцi была яна шчаслiвай, кахала Сярожу. Прауда, шчасце гэта было нядоугiм: каханага за рэвалюцыйную дзейнасць пасадзiлi у турму, а лес прымусiу яе пайсцi замуж за багатага Мiколу Хаменка. Пакутлiвым было жыцце Галi у доме кулака-хутаранiна, дзе усе жылi "для гумна". Пасля смерцi свекра i свекрывi гаспадарыць на хутары стау Мiкола, якому генетычна перадалiся вечная панурасць, незадаволенасць жыццем i сквапнасць. У гады вайны ен "захварэу" ("прастрэлiлi троху руку") i адсядзеуся дома, спекулюючы самагонам. У канцы апавядання Галя вырашае назауседы пакiнуць ненавiсны хаменкаускi хутар, што засланiу ад яе вольны свет, змянiць прозвiшча i пачаць новае жыцце. У душы жанчыны яшчэ не згасла надзея на шчасце, на новую сустрэчу з Сяргеем. Гiсторые спакутаванай душы Галi i яе нязгаснага пачуцця да Сяргея раскрывае драматызм часу, калi разбуралiся каноны старага жыцця i нараджалiся новыя прынцыпы маралi, дабраты, чалавечнасцi.

32. А. Макаёнак

 

1. Камедыя Андрэя Макаенка "Выбачайце, калi ласка!".(9.1)

Сюжэтны стрыжань камедыi "Выбачайце, калi ласка!" складаюць кар'ерысцкiя захады старшынi райвыканкома Калiберава "быць на перадзе перадавiкоу" яго кароткi трыумф iканчатковы крах. У мiнулым Калiберау займау адказную пасаду у сталiцы рэспублiкi, аднак не справiуся з абавязкамi, i яго панiзiлi - паслалi працаваць у раен. Гэта страшэнна абурыла прывыклага да славы бюракрата. Не, ен яшчэ сябе пакажа! Ен вернецца у Мiнск! Ен Ен адтуль будзе кiраваць… I Калiберау "пацiскае", "закручвае гайкi", днюе i начуе на парадах i пасяджэннях. Ды вось бяда - i на новым месцы не шанцуе: абком вынес яму суровую вымову з апошнiм папярэджаннем за заганны стыль работы, за падмену "аператыунага канкрэтнага кiраунiцтва засядапельскай мiтусней". У самы разгар лета, уборкi ураджаю, камiссiя выявiла няспрауныя к амбайны i жняяркi, непадрых таваныя такi, нястачу вернесушылак. Калiберау раззлаваны сваiмi няудачамi. Першай на дапамогу прыходзiць жонка - Антанiна Цiмафееуна. Яна настой лiва раiць мужу узяць "работнiчкау за жабры", прымусiць iх "круцiцца" i увогуле "паказаць сябе" - камандаваць, каб лепш працавалi другiя. У дадатак да усяго хiтрая жонка прыдумала свайму мужу некалькi хвароб, у тым лiку "камянi" у печанi, каб да яго меней чаплялiся, а больш спачувалi, як таму Макару Сяменавiчу, сакратару райкома: "Захварэу бедны...". Другiм на дапамогу прыходзiць упаунаважаны па парыхтоукам Моцкiн. Ен расказвае старшынi райвыканкома "сакратны сакрэт" як можна стаць "наперад зе перадавiкоу", выканаць план хлебапарыхтовак раней за iншыя раены. Трэба дамовiцца з дырэктарам спiртзавода Печкуровым, у якога, дарэчы, склады не гатовы да прыему збожжа, каб той выдау калгасам квiтанцыi, а з калгасау пакуль што узяу... толькi гарантыйныя распiскi. Напалоханыя пагрозамi Калiберава i Моцкiна, на падман дзяржавы згадзiлiся некаторыя старшынi калгасау, пакшталi зацюканнага начальствам Гаропiкi. Толькi не доуга працягвауся трыумф Калiберава, злачынныя махiнацыi неузабаве раскрылiся. Прауда перамагла. Для гэтага многа зрабiлi сумленныя савецкiя людзi: калгаснiца Ганна Чыхнюк, брыгадзiр Мiхальчук, пракурор Курбатау, спецыальны карэспандэнт абласной газеты Гардаюк, настаунiца Наташа Гарошка i, як не дзiуна той самы запалоханы старшыня Ягор Гарошка, якi спачатку згадзiуся пайсцi на ашуканства.

33. Шамякін

 

Гартаючы старонкі твораў Івана Шамякіна.

Народны пісьменнік Беларусі Іван Шамякін належыць да пакалення пісьменнікаў, маладосць якіх была апалена і загартавана вайной. Магчыма, па гэтай прычыне большасць яго твораў так ці інакш звязана з падзеямі Вялікай Айчыннай вайны. Тэме вайны прысвечаны аповесці "Помста", "Гандлярка і паэт", "Ахвяры", раманы "Глыбокая плынь", "Снежныя зімы", "Сэрца на далоні", пенталогія "Трывожнае шчаеце". У цэнтры аповесці "Помста" — лёс маёра Раманенкі, у якога ў вайну загінулі маці, жонкі і дачка. Герой твора, палаючы помстай, адшуквае сям'ю ката. Аднак адплаціць той жа манетай жонцы і дзецям Візэнера салдат-пераможца не змог: перамагла высокая чалавечнасць, духоўная моц. Раман "Глыбокая плынь" прысвечаны партызанскай барацьбе супраць фашысцкіх захопнікаў. Цэнтральным героем у ім з'яўляецца настаўніца і партызанская сувязная Таццяна Маеўская, якая выратавала яўрэйскага хлопчыка, выдаўшы яго за сваё дзіця. Асноўная ўвага ў рамане акцэнтуецца на гераізме і бясстрашнасці партызан, іх патрыятызме, адданасці Радзіме (вобразы камісара брыгады Лясніцкага, камандзіра брыгады Прыборнага, калгаснага пчаляра Карпа Маеўскага, разведчыка Буйскага, шафёра Майбарады). Ваенныя падзеі ў рамане "Сэрца на далоні" паказваюцца ў рэтраспектыўным плане. Героі яго — доктар Яраш, пісьменнік і журналіст Шыковіч, дачка падпольшчыка Савіча Зося — змагаюцца супраць дэмагога і кар'ерыста Гукана за аднаўленне праўды і справядлівасці ў дачыненні да дзейнасці падполля і яго ўдзельнікаў, за рэабілітацыю імён адважных патрыётаў, выкрыццё сапраўдных здраднікаў. У цэнтры ўвагі пенталогіі "Трывожнае шчасце" — лёс пакалення, што прайшло праз цяжкія ваенныя выпрабаванні і засталося верным сабе і суровай жыццёвай праўдзе. Пра цяжкія ўмовы партызанскай і падпольнай барацьбы, няўмелае ўмешванне ў дзейнасць партызанскіх атрадаў прадстаўнікоў НКУС, пра лёс абаронцаў радзімы, якія і на вайне адчулі жудаснае ўздзеянне таталітарнай палітыкі страху і здзекаў, расказваецца ў аповесці "Ахвяры". У аповесці "Гандлярка і паэт" пісьменнік паказвае, як у гады ваеннага ліхалецця нават прадстаўнікі сацыяльных нізоў духоўна сталеюць, становяцца свядомымі змагарамі з ворагам. Камароўская гандлярка Вольга Ляновіч пад уплывам Алеся Шпака маральна перавыхоўваецца, пачынае адчуваць адказнасць не толькі за сябе і свае ўчынкі, але і за іншых. У канцы твора яна (замест Алеся) выконвае рызыкоўнае заданне партызанскага камандавання і гіне як адданы патрыёт, дзейсны змагар за вызваленне радзімы. Творы I. Шамякіна прасякнуты публіцыстычнай накіраванасцю думкі, высокім грамадзянскім пафасам, страснасцю, вызначаюцца займальнасцю сюжэта, кампазіцыйнай стройнасцю, актуальнасцю тэматыкі. Пісьменнік часта звяртаецца да надзённых праблем сучаснасці. У рамане "Атланты і карыятыды" аўтар даследуе праблемы жыцця сучаснага горада. Галоўны архітэктар горада Максім Карнач — мастак, эстэт, неардынарны, мэтанакіраваны, адказны і сумленны чалавек — выступае супраць будаўніцтва на тэрыторыі горада хімічнага камбіната. У вобразах Карнача і яго ярых апанентаў Макаеда і Ігнатовіча паказваецца барацьба, супрацьстаянне архітэктурна-гарманічнага (комплекснага) і кансерватыўна-практычнага (абыякавага) поглядаў на забудову сучаснага горада. Раман "Злая зорка" — першы празаічны твор пра чарнобыльскую бяду ў беларускай літаратуры. Напісаны з сацыяльна-публіцыстычным і гуманістычным пафасам, ён раскрывае адну з драматычных старонак у жыцці нашага народа. Дзеянне ў рамане адбываецца ў адным з раёнаў Гомельскай вобласці. Пачынаецца твор са сцэны вяселля Глеба Пустахода і Ірыны Пыльчанка, якое, на жаль, прынесла не радасць, а бяду. Аўтар паказвае трагічны лёс людзей, якія, пражыўшы ўсё жыццё на гэтай зямлі, вымушаны ехаць на чужыну. Ахвярамі Чарнобыля становяцца Ліза Пустаход і Глеб Пыльчанка.Трагічнае гучанне ў рамане набываюць прыродаапісанні і пейзажныя вобразы. Туман, напрыклад, становіцца ўвасабленнем сілы зла. Сонца перастала несці людзям святло і жыццё, яно нібы адарвалася ад неба, спыніла свой ход і павісла: "I гэтак будзе вісець, І не здолее ўзысці, страціўшы сілу". Прырода як бы спыніла сваё развіццё, пратэстуючы супраць безгаспадарлівых адносін да ўсяго навакольнага, надбайнасці і бяздушнасці. Аўтар крытычна паказвае кіруючую, камандна-бюракратычную сістэму рэспублікі, на сумленні работнікаў якой перакрэсленыя чалавечыя жыцці, пакалечаныя лёсы, страчаныя надзеі (вобразы першага сакратара раённага камітэта партыі Сінякова і яго стрыечнага брата Лявонція Мікалаевіча). Увесь жа цяжар чарнобыльскай аварыі абрушваецца на плечы старшыні райвыканкама Уладзіміра Паўлавіча Пыльчанкі, які ў крытычных абставінах адчувае адказнасць за людзей, востра перажывае бяду роднай зямлі, кіруе высяленнем з атручанай зоны. Складаныя і супярэчлівыя змены ў грамадскім жыцці 80—90-х гг. аказалі значны ўплыў на творчасць многіх пісьменнікаў, у тым ліку і І. Шамякіна. Маэстра слова, застаючыся прыхільнікам "сацыяльна-справядлівага" сацыялізму, не ўсё прымае ў сённяшняй рэчаіснасці. У аповесцях "Сатанінскі тур", "Падзенне", "Без пакаяння", "Выкармак" ён выступае супраць усталявання ўлады долара і воўчых адносін паміж людзьмі, выкрывае новаспечаных "прадпрымальнікаў" і "дзелавых" людзей, якія спрабуюць стаць гаспадарамі жыцця, змагаецца з жорсткасцю, насіллем, бязладдзем, якія запанавалі ў грамадстве, нясе чытачам праўду пра трагізм сённяшняга жыцця, дзе на вачах пачынаюць абясцэньвацца самыя высокія маральныя і агульначалавечыя каштоўнасці.

 

 

Маральна-этычная праблематыка у пенталогii Шамякiна "Трывожнае шчасце". (11.1)

Сярод усiх творау I.Шамякiна вылучаецца пенталогiя "Трывожнае шчасце". Галоуныя героi пенталогii - Пятро Шапятовiч i Саша Травянава. У аповесцi "Непауторная вясна" паказаны перадваенныя гады. Пятро (студэнт тэхнiкума) i Саша (толькi што скончыла медвучылiшча) кахаюць адзiн аднаго. Аутар iмкнецца раскрыць духоуны свет маладых людзей, глыбiню iх пачуццяу, грамадскiя пазiцыi. У хуткiм часе Саша становiцца жонкай Пятра, але перад пачаткам вайны Пятра забiраюць у армiю, i героi расстаюцца на доугi час. Аповесць "Начные зарнiцы" - пра пачатак Вялiкай Айчыйнай вайны, падпольную i партызанскую барацьбу на Беларусi. Саша застаецца з дачкой Ленай на акупiраванай тэрыторыi i прымае актыуны удзел у змаганнi з ворагам. Разам з братам Данiкам, Цiшкам Матылем, Колем Трапашом, Толем Кустарам яна выконвае самыя небяспечныя заданнi. Характар Сашы асаблiва ярка праявiуся у эпiзодзе, калi яна, выконваючы партызанскае даручэнне, павiнна была выдаваць параненага камiсара за свайго мужа. Партызанскiм камiсарам быу настаунiк Уладзiмiр Iванавiч Лялькевiч, якi яшчэ да вайны рабiу Сашы прапанову выйсцi за яго замуж. Суровы вопат ваенных гадоу, калi I.Шамякiн служыу на Поуначы у зенiтных войсках, лег у аснову аповесцi "Агонь i снег". Яна прысвечана франтавому жыццю Пятра Шапятовiча. У ей праудзiва паказаны шлях унутранага узмужненнягалоунага героя (першы бой батарэi з нямецкiмi афiцэрамi, першы сбiты самалет, смерць Сенi Пясоцкага, бяздушнасць, залiшняя падазронасць Кiдалы, цяжкае раненне). У чацвертай аповесцi Пятро пасля цяжкага ранення i выпiскi са шпiталя аказваецца у родных мясцiнах, дзе шырока разгарнулася партызанская барацьба. Адбываецца сустрэча Пецi i Сашы, але вайна настолькi пераблытала лесы ускладнiла iх узаемаадносiны, што поунага разумення героi не знайшлi. Аповесць "Мост" - пра новы этап у каханнi Пятра i Сашы. Дзеянне адбываецца пасля вайны. Героi не ваююць, Але i у 1946 г. iм не лягчэй. Пеця працуе настаунiкам, Саша - загадчыцай фельчарскага пункта. Аутар паказвае цяжкiя пасляваенныя гады. Мацнее пачуцце глыбокай унутранай блiзкасцi герояу, якiя аднолькава ацэньваюць падзеi. Мост, якi злучае два процiлеглыя берагi ракi, злучыу два людскiя лесы. У вобразах Сашы Траянавай i Пятра Шапятовiча I.Шамякiн увасобiу тыповыя рысы характару таго пакалення моладзi, на долю якога выпалi цяжкiя гады лiхалецця i аднауленчага перыяду. Героi прайшлi усе выпрабаваннi жыццем,засталiся вернымi сабе i суровай праудзе жыцця.

34. Тэма ВАВ ў бел.літ. Новыя аспекты ў паказе мінулага ў творах 1980-90г. Быкава, Івана Пташнікава, Ів. Чыгрынава, Віктара Казько і інш.

 

Новыя творы Васіля Быкава.

Васіль Быкаў — агульнапрызнаны майстар такога жанру празаічнай творчасці, як аповесць. Апошнім творам у гэтым накірунку з'явілася аповесць "Пакахай мяне, салдацік". Яна вылучаецца тым, што, у адрозненне ад ранейшых твораў, у ёй В. Быкаў надае значную ўвагу вобразу жанчыны. Дзеянне ў аповесці "Пакахай мяне, салдацік" адбываецца ў апошнія дні Вялікай Айчыннай вайны ў ваколіцах невялічкага аўстрыйскага гарадка. Галоўны герой — камандзір узвода лейтэнант Змітрок Барэйка, ад імя якога вядзецца апавяданне. Сустрэўшыся з маладзенькай зямлячкай Франяй, лейтэнант закахаўся ў яе. Аднак шчырае і чыстае пачуццё Змітрака трагічна абарвалася з-за забойства Франі, разам з якой загінулі яе нямоглыя гаспадары — прафесар біялогіі Шарф і яго жонка фрау Сабіна. Змітрок праклінае забойцаў: "Хто б яны ні былі — нашыя ці немцы! Бальшавікі ці фашысты!" Прасочваючы лёс Змітрака і Франі, аўтар выступае супраць неапраўданай помслівасці, жорсткасці і ахвяр, не выкліканых ваеннай неабходнасцю, гаворыць пра небяспеку і фашызму, і бальшавізму. Нельга не адзначыць, што ў апошні час пісьменнік аддае перавагу апавяданню. І звязана гэта ў першую чаргу з імкненнем пісьменніка ў больш кароткай, у параўнанні з аповесцю, форме данесці да чытача сваю думку. Тэме бальшавіцкага таталітарызму прысвечаны такія творы В. Быкава, як "На чорных лядах", "Перад канцом" і "Жоўты пясочак". У апавяданні "На чорных лядах" аўтар звяртаецца да нядаўняй гісторыі — Слуцкага ўзброенага паўстання 1920 г., накіраванага супраць бальшавіцкай акупацыі Беларусі. Восем чалавек, знясіленых, без ежы і патронаў, адважваюцца на самагубства: яны капаюць сабе агульную магілу і па чарзе кладуцца ў яе. Гэтыя людзі, якія хацелі дабра сабе і свайму народу, свядома ідуць на смерць не з-за нейкага фанатызму, а кіруюцца гуманістычным меркаваннем: не "пацягнуць на пакуты іншых, тых, дзеля каго, па сутнасці, распачалі" паўстанне. З васьмі чалавек застаўся жыць толькі пятнаццацігадовы Валодзька Сулашчык, якому камандзір даручыў закапаць і зруйнаваць з зямлёй магілу паўстанцаў. Выратаванне Валодзькі — надзея на тое, што трагічная самаахвярнасць паўстанцаў не згіне бясследна ў гісторыі, не забудзецца нашчадкамі. Праз трагедыю герояў твора аўтар паказвае нацыянальную трагедыю, выкрывае зло, што прынёс беларускаму народу бальшавізм. Падзеі ў апавяданні "Перад канцом" адбываюцца ў хуткім часе пасля кастрычніцкага перавароту ў Расіі. Цэнтральны персанаж твора — былы падпаручнік царскай арміі, які па недарэчнасці трапляе ў засценкі ЧК: пры вобыску на вакзале чэкісты знаходзяць ў ягоным рэчывым меху пісталёт. Апынуўшыся ў няволі, падпаручнік не губляе надзеі на лепшае. Таму ён адразу згаджаецца на прапанову аднаго з сукамернікаў напасці на варту і паспрабаваць уцячы на волю. Астатнія, паколькі іх не кармілі некалькі дзён, вырашаюць, што яны ўжо асуджаныя, і таму таксама падтрымліваюць прапанову, Аднак, калі вартавы прынёс, як свінням, вядро кашы, усе, за выключэннем падпаручніка, адмаўляюцца ад ранейшай задумы. Аўтар паказвае, да чаго можа давесці людзей таталітарная ўлада: яны гатовы за вядро кашы адмовіцца ад свабоды, ад апошняга шанцу застацца людзьмі. Тэме палітычных рэпрэсій 20—30-х гадоў прысвечана апавяданне "Жоўты пясочак". У ім В. Быкаў па-мастацку дакладна і псіхалагічна выверана перадае атмасферу тых жахлівых часоў. Ён паказвае, як машына рэпрэсій раскручвае свае шалёныя абароты, патрабуючы ўсё новых і новых ахвяр. Адзін з цэнтральных эпізодаў твора звязаны з лёсам былога супрацоўніка НКУС. На яго сумленні не адно загубленае жыццё — ён верна служыў сістэме. Але надышоў час, калі сістэма адвергла яго і ператварыла ў такую ж ахвяру, як і тыя, каго ён з асалодай забіваў з пісталета ў патыліцу. Былы кат да самага канца не верыць у блізкасць сваёй смерці, а зразумеўшы яе непазбежнасць, патрабуе для сябе асобнай магілы, каб не ляжаць у зямлі побач з розным "быдлам". Такім чынам, персанаж паўстае перад намі не столькі ахвярай рэжыму, колькі ахвярай уласнай абмежаванасці і непрадбачлівасці. Аб глыбіні маральнага падзення чалавека ва ўмовах рэжыму татальнага кантролю ўсіх сфер жыцця гаворыць В. Быкаў у апавяданні "Бедныя людзі". Два героі твора — прафесар і аспірант— пасля доўгіх сумненняў у шчырасці сваіх дзелавых адносін (кожны паасобку) пішуць даносы адзін на аднаго ў "органы". Аўтар паказвае, на якой псіхалагічнай аснове будуе сваю дзейнасць таталітарная ўлада: на страху, недаверы і псіхалагічным ціску на кожнага нязгоднага члена грамадства. З гэтым апавяданнем тэматычна звязана і наступнае — "Сцяна". Зрэшты, яно па сіле свайго абагульнення нагадвае хутчэй прытчу. Безыменны герой твора жыве ў безыменнай краіне, у якой правіць баль жорсткая дыктатура. Знаходзячыся ў турме, ён спрабуе знайсці слабое месца ў каменным муры сваёй цямніцы. Калі ж ён зрабіў ў сцяне адтуліну і змог вылезці на вуліцу, яго чакала горкае расчараванне: з адной камеры ён трапляе ў другую — з шыбеніцай. Нягледзячы на песімістычны фінал, прытчавы характар твора дацускае шматзначнасць яго тлумачэння. Такім чынам, В. Быкаў у апошнія гады пашырае тэматыку сваёй творчасці, звяртаецца да новых, забароненых раней тэматычных пластоў. Але не пакідае пісьменнік і сваёй любімай тэмы — вайны і лёсу чалавека на вайне. Аб гэтым сведчаць яго новыя творы дадзенай тэматыкі ("Зенітчыца", "Палкаводзец", "Пагорак", "Палітрук Каламіец", "Падоранае жыццё" і "Кацюша").

 

 

Билет №1 Вопрос №1. Аповесць Васiля Быкава "Знак Бяды", яе iдэйны змест. Вобразы Петрака i Сцепанiды.

У аповесцi "Знак Бяды", за якую у 1986 г. В.Быкаву была прысуджана Ленiнская прэмiя, вайна паказана праз успрымацце яе мiрным жыхаром. Пачынаецца аповесць апiсаннем спаленага хутара, якi як бы папярэджвае людзей аб хуткай бядзе. Галоуныя героi Сцепанiда i Пятрок Багацькi. Дзеянне адбываецца у першыя месяцы вайны, хаця нямала старонак у аповесцi адведзена перадваеннаму жыццю. Праз успамiны галоуных герояу В.Быкау паказвае перыяд масавай калектывiзацыi на Лепельшчыне, складаны 1937 г. Сцепанiда - былая парабчанка у пана Адольфа Якiмоускага - зауседы верыла у справядлiвасць i перамогу дабра, была пераканана, што на чужым няшчасцi свае не пабудуеш. Таму яна рашуча выступiла супраць раскулачвання сваiх аднавяскоуцау, збiрала подпiсы у абарону старшынi Лявона (адправiла нават Петрака у Мiнск да Чарвякова). Не магла змiрыцца Сцепанiда i з новымi парадкамi гiтлерауцау, змагалася з iмi, як магла: схавала газу,пазбавiушы тым немцау святла; схавала у лесе парсючка, каб той не дастауся ворагам; укiнула у глыбокi калодзеж вiнтоуку. Пятрок жа, наадварот, стараецца прыстасавацца да умоу акупацыi, улагоджвае палiцэйскiх самагонкай, паслухмянасцю дагаджае фашыстам. "цiхае выжыванне" (не здраднiцтва) аго закончылася арыштам i турмой за "ашуканства" i"аскарбленне фюрэра". Вобразам Петрака Быкау сцвярджау, што у часы цяжкiхвыпрабаванняу спробы лавiраваць сваiмi i чужымi, хавацца за спiны iншых заканчваюцца трагiчна. Пасля арышту Петрака Сцепанiда, застаушыся на хутары адна, вырашае змагацца з ворагам больш дзейсна. Страх i боязнь яе прапалi, i С. вырашае знiшчыць мост. Здаецца, задуманнае ёю вось-вось здейснiцца: знойдзена бомба ("куплена за парсюка у Кармiлы"), нагледжана месца пад мастом для яе уладкавання... Але фашысцкiя паслугачы арыштавалi К. i выйшлi на след С. Апошняе, што яна магла зрабiць,- гэта перахаваць бомбу у iншае месца. А калi вечарам палiцаi пачалi ламiцца у хату, падпалiла дом знутры. Задыхаючыся ад дыму i полымя, С. усе ж падумала: "Можа, i добра, што з бомбай яенiхто не бачыу. Добрым людзям i не трэба, а гэтыя хай не шалеюць. Хай думаюць - дзе? I не спяць нi у дзень, нi уначы - баяцца да скону". У вобразе С. Быкау увасобiу лепшыя рысы беларускай жанчыны: працавiтасць, сумленнасць, душэунасць, сiлу i нязломнасць чалавечага духу, высокую чалавечаю годнасць, гатоунасць да самаахвяравання. Была ж у С. магчымасць жыць,перачакаць вайну. Але не было магчымасцi выжыць, застацца чалавекам са сваiмi прынцыпамi. I менавiта гэтыя прынцыпы знайшлi сваё уяуленне у апошнiм учынку С.