Метэаралагічныя элементы і вымяральныя велічыні

Метэаралагічны элемент	Вымяральная велічыня	Адзінкі вымярэння
Найменне	Абазна-чэнне
Тэмпература: -паветра -вады -глебы	Тэмпература бягучая, экстрэмальная; градыентныя тэмпературы	Градус Цэльсія, (Кельвіна); градус на метр; Кельвін на метр	ºС, К ºС/м, К/м
Ціск атмасферы	Ціск	Паскаль, мілібар, міліметр ртутнага слупа	Па, мб, мм рт.сл.
Барычная тэндэнцыя	Змяненні ціску за тры гадзіны	Мілібар на 3 гадзіны	Мб/з гадз.
Вільготнасць паветра	Парцыяльны ціск вадзяной пары; адносная вільготнасць; кропка расы	Мілібар   Працэнт Градус Цэльсія	Мб   % ºС
Вецер	Скорасць (імгненная, сярэдняя, максімальная); напрамак	Метр у секунду, бал; Градус дугі, румбы	м/с, бал   º
Ападкі	Колькасць (таўшчыня слоя вады на гарызантальную паверхню); від (цвёрдыя, вадкія); інтэнсіўнасць; працягласць (пачатак, канец)	Міліметр	Мм   абазначэнні па коду мм/хвіл гадз., хв.
Снегавое покрыва	Шчыльнасць; вапас вады (таўшчыня слоя вады); вышыня	Грам на кубічны сантыметр; міліметр; Сантыметр	г/см^3   мм см
Галалёд	Шчыльнасць; Колькасць лёду, які асаджваецца на пагонны метр дроту	Грам на кубічны сантыметр; грам на метр	г/см^3 г/м
Раса	Колькасць (таўшчыня слоя вады на гарызантальнай паверхні); Час выпадзення і выпарэння	Міліметр     Гадзіны, хвіліны	Мм     гадз., хв.
Выпарэнне з глебы, воднай паверхні	Колькасць (таўшчыня слоя вады, якая выпарылася)	Міліметр	Мм
Воблачнасць	Колькасць; вышыня ніжняй і верхняй межаў; форма	Балы (1 – 10); метры; па атласу воблакаў	Бал М
Бачнасць	Празрыстасць атмасферы; Метэаралагічная далёкасць бачнасці	Працэнт; метр, кіламетр	% м, км
Туман	Інтэнсіўнасць;   Працягласць	Гадзіны, хвіліны	Па настаўленню Гадз., хв.
Навальніца	Інтэнсіўнасць; Працягласць	Колькасць разрадаў; Гадзіны, хвіліны	Гадз., хв.
Сонечная радыяцыя: -прамая -рассеяная -сумарная -адбітая -астатковая (баланс)	Працягласць сонечнага ззяння; энергетычная асветленасць; доза апра-меньвання	Гадзіны, хвіліны; Ват на кв.м; калорыя ў хвіліну на кв.см; Джоўль на кв.см; калорыя на кв.см	Гадз., хв.; Вт/м^2; кал/хвіл.см^2; Дж/см^2; кал/см^2
Доўгахвалевая радыяцыя	Доза апраменьвання (за гадзіну, суткі, дэкаду, месяц, год); энергетычная асветленасць	Ват на кв.м; калорыя ў хвіліну на кв.см; Джоўль на кв.см; калорыя на кв.см	Вт/м^2; кал/хвіл.см^2; Дж/см^2; кал/см^2

напрамку і скорасці ветру ў свабоднай атмасферы; актынаметрычныя – элементы радыяцыйнага балансу зямной паверхні. Пры градыентных назіраннях вымяраецца хуткасць ветру, тэмпература і вільготнасць паветра на ўзроўнях 0,5 – 2 м над паверхняй зямлі, а таксама тэмпература глебы на яе пваерхні і глыбінях 5, 10, 15, 20 см. Па даных актынаметрычных і градыентных назіранняў разлічваюць элементы цеплавога балансу сістэмы глеба – атмасфера.

Аэралагічныя станцыі выконваюць радыёзандзіраванне атмасферы з выкарыстаннем радыёлакатараў. У сучасны момант радыёзандзіраванне атмасферы адбываецца на 800 наземных аэралагічных станцыях і 40 суднах надвор’я, што дазваляе атрымліваць інфармацыю аб тэмпературы, вільготнасці паветра і ветру да вышыні 25 – 30 км.

Станцыі ракетнага зандзіравання атмасферы праводзяць рэгулярныя вымярэнні фізічнага стану стратасферы і мезасферы з дапамогай метэаралагічных ракет. Ракетнае зандзіраванне атмасферы выконваецца таксама на наземных і суднавых станцыях.

У цяжкадаступных мясцінах працуюць аўтаматычныя радыёметэаралагічныя станцыі, якія рэгіструюць у пэўныя тэрміны змяненні метэаэлементаў і перадаюць іх па радыё аўтаматычна без удзелу назіральніка.

Спецыялізаваныя станцыі служаць для вывучэння асобных працэсаў і з’яў і іх узаемасувязі ў розных геаграфічных умовах, а таксама для спецыялізаванага абслугоўвання асобных галін народнай гаспадаркі. Напрыклад, аграметэаралагічныя станцыі праводзяць назіранні за вільготнасцю глебы, развіццём і станам сельскагаспадарчых раслін. Дрэйфуючыя станцыі збіраюць звесткі аб метэаралагічным рэжыме Арктыкі. Селясцёкавыя станцыі вядуць гідраметэаралагічныя назіранні і вывучаюць фарміраванне селяў у горных раёнах.

Метэаралагічная станцыя размяшчаецца такім чынам, каб яе назіранні былі характэрнымі (рэпрэзентатыўнымі) для дадзенага ландшафта. Пляцоўка станцыі павінна размяшчацца на адкрытай і роўнай мясцовасці. Паблізу ад яе не павінна быць прадметаў, якія могуць паўплавыць на паказанні прыбораў. У раўнінных умовах для атрымання дастаткова поўнай характарыстыкі тэмпературнага рэжыму патрэбна мець сетку станцый з адлегласцю 50 км паміж імі, а ў горнай мясцовасці – 30–40 км. Атмасферныя ападкі адрозніваюцца больш значнай зменлівасцю ў прасторы і ў часе, таму адлегласць паміж дажджамернымі пастамі павінна быць на раўнінах 20–30 км, а ў горных раёнах 15–20 км.

Касмічная сістэма гідраметэаралагічных назіранняў складаецца з арбітальных і геастацыянарных спадарожнікаў, якія дазваляюць атрымліваць даныя аб стане атмасферы з 70–80 % паверхні Зямлі. Вышыня палёту арбітальнага спадарожніка 900 км, а геастацыянарнага – 36 000 км. Касмічная інфармацыя перадаецца на наземныя прыёмныя пункты. Спадарожнікавая апаратура працуе ў бачнай частцы спектра (0,5 – 0,7 мкм) і інфрачырвонай (8 – 12 мкм).

Такім чынам, у сучасны момант у сусвеце створана адзіная сістэма збору, апрацоўкі, захавання і выкарыстання гідраметэаралагічная інфармацыі. Акрамя таго, гэта сістэма з’яўляецца асновай спецыяльнай сусветнай інфармацыйнай сістэмы “маніторынг”, якая ўяўляе больш шырокі комплекс назіранняў, аналізу (ацэнкі) і прагнозу развіцця прыроднага асяроддзя (кліматычнай сістэмы) з мэтай выяўлення ступені антрапагеннага ўздзеяння на геасферу і клімат.

1.11.1. Метэаралагічныя назіранні ў Рэспубліцы Беларусь

Да цяперашняга часу на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь створана даволі шчыльная і разгалінаваная сетка метэаралагічных назіранняў (табл. 1.3), якая ўваходзіць у ССН і падпарадкоўваецца Сусветнай метэаралагічнай арганізацы і. Адміністратыўнае і гаспадарчае кіраўніцтва гідраметэаралагічнымі назіраннямі здзяйсняе Дэпартамент па гідраметэаралогіі Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя. Асноўнымі задачамі дэпартамента з’яўляюцца:

1. Арганізацыя гідраметэаралагічных назіранняў за станам атмасферы, вады, сельскагаспадарчых культур, складам і ўзроўнем забруджвання атмасфернага паветра, глебы і водаў, за радыяцыйнымі абставінамі.

2. Збор, аналіз, апрацоўка і распаўсюджванне вынікаў гэтых назіранняў.

3. Складанне і забеспячэнне народнагаспадарчых прадпрыемстваў і ўстаноў разнастайнымі прагнозамі надвор’я, гідраметэаралагічных умоў на рэках, азёрах, вадасховішчах, стану сельскагаспадарчых культур, ўзроўню забруджвання атмасферы, глебы і водаў, радыяцыйных умоў.

4. Складанне і выданне навукова-прыкладных даведнікаў аб кліматычных, агракліматычных і водных рэсурсах, гідраметэаралагічным рэжыме, узроўні забруджвання навакольнага асяроддзя.

5. Вядзенне фонду даных: збор, улік, захаванне і выдача матэрыялаў гідраметэаралагічных назіранняў зацікаўленым установам і асобам.

Табліца 1.3