Заглавная страница Избранные статьи Случайная статья Познавательные статьи Новые добавления Обратная связь FAQ Написать работу КАТЕГОРИИ: АрхеологияБиология Генетика География Информатика История Логика Маркетинг Математика Менеджмент Механика Педагогика Религия Социология Технологии Физика Философия Финансы Химия Экология ТОП 10 на сайте Приготовление дезинфицирующих растворов различной концентрацииТехника нижней прямой подачи мяча. Франко-прусская война (причины и последствия) Организация работы процедурного кабинета Смысловое и механическое запоминание, их место и роль в усвоении знаний Коммуникативные барьеры и пути их преодоления Обработка изделий медицинского назначения многократного применения Образцы текста публицистического стиля Четыре типа изменения баланса Задачи с ответами для Всероссийской олимпиады по праву Мы поможем в написании ваших работ! ЗНАЕТЕ ЛИ ВЫ?
Влияние общества на человека
Приготовление дезинфицирующих растворов различной концентрации Практические работы по географии для 6 класса Организация работы процедурного кабинета Изменения в неживой природе осенью Уборка процедурного кабинета Сольфеджио. Все правила по сольфеджио Балочные системы. Определение реакций опор и моментов защемления |
Лексіка абмежаванага выкарыстання.
Да лексікі абмежаванага выкарыстання адносяцца словы, уласцівыя мове пэўнай тэрытарыяльнай або сацыяльна абмежаванай групе людзей, 1) лексіка, якая абмежавана тэрыторыяй ужывання: – дыялектная лексіка; 2) лексіка, якая характэрна сацыяльна абмежаванай групе людзей: – спецыяльная лексіка; – жаргонная і аргатыўная лексіка. Дыялектная лексіка (грэч. dialektos – гаворка, дыялект) – гэта сло- Дыялектная лексіка – крыніца ўзбагачэння агульнаўжывальнай лексікі беларускай мовы. Шмат слоў некалі вядомых толькі ў асобных гаворках, так пашырылі сферу свайго ўжывання, што сталі агульнаўжывальнымі, напрыклад: аселіца, акрыяць, бруіцца, нягеглы, плён, плённы і інш. Да спецыяльнай лексікі адносяцца словы, што ўжываюцца прад- Паводле семантычных і этымалагічных асаблівасцей лексіку спецы- 1. Вузкаспецыяльная лексіка – спецыяльныя словы і словазлу- 2. Тэрміналагізаваныя словы і словазлучэнні – семантычна спе- 3. Нетэрміналагічная лексіка – словы агульнай мовы, якія выка- Спецыяльная лексіка ў самым шырокім сэнсе ўяўляе сабой функцы- Спецыяльная лексіка – агульнае найменне некалькіх груп, класаў лексічных адзінак, якія абслугоўваюць сферы спецыяльнай камунікацыі. Усе разнавіднасці спецыяльнай лексікі аб’яднаны не толькі адной сферай зносін, але і абавязковай суаднесенасцю са спецыяльным (навуковым або тэхнічным) паняццем. Гэта значыць, што і тэрміны, і прафесіяналізмы, Акрамя гэтых разрадаў, у складзе спецыяльнай лексікі выдзяляецца клас адзінак, якія не з’яўляюцца знакамі спецыяльнай лексікі, але маюць сваю функцыянальна абумоўленую спецыфіку, якая праяўляецца як у прына-
2. Тэрміны, наменклатурныя назвы, прафесіяналізмы Усе гэтыя разнавіднасці спецыяльнай лексікі аб’яднаны не толькі адной сферай зносін, але і абавязковай суаднесенасцю са спецыяльным (навуковым або тэхнічным), а не агульнаўжывальным паняццем. І тэрміны, і наменклатурныя знакі, і прафесіяналізмы з’яўляюцца назвамі спецыфіч- Наменклатура, у сваю чаргу, супрацьпастаўляецца тэрміналогіі як сукупнасць найменняў прадметаў сукупнасці найменняў паняццяў. Намен- Паколькі праблема лінгвістычнай сутнасці тэрміна канчаткова не вырашана, то тэрмінам можна лічыць слова ці лексікалізаванае спалучэн- Агульнапрынятым у лiнгвiстыцы лiчыцца погляд на тэрмiн як на член адпаведнай тэрмiналагiчнай сiстэмы, якасцi якога прадвызначаны асноўнымi ўласцiвасцямi i заканамернасцямi ўсёй сiстэмы. Наменклатурныя назвы (лац. nomenclatura – роспіс імён, пералік, спіс) – гэта назвы, якія выкарыстоўваюцца ў якой-небудзь галіне навукі, вытвор- Прафесіяналізм – гэта слова або выраз, якія характэрны для людзей пэўных прафесій, распаўсюджаны ў гутарковай мове або ўжыты Тэрміны і прафесіяналізмы адрозніваюцца паміж сабой цэлым шэрагам прымет: а) часам і шляхамі свайго фармавання (прафесіяналізмы ўтвараюцца значна раней і стыхійна, а ўтварэнне тэрмінаў адбываецца пазней і носіць мэтанакіраваны характар); б) нарматыўным статусам (тэрмін з’яўляецца афіцыйна ўзаконенай назвай навуковага паняцця, а прафесіяналізм – гэта слова, уласцівае гаворцы якой-небудзь групы асоб, аб’яднаных агульнай прафесіяй); в) адносінамі да экспрэсіўнасці (прафесіяналізмы амаль заўсёды экспрэсіўныя, а тэрміны стылістычна нейтральныя); г) выкарыстаннем у розных тыпах тэкстаў (тэрміны пераважаюць д) пашыранасцю ў межах агульнанацыянальнай мовы (тэрміны маюць агульнанацыянальны і часам інтэрнацыянальны характар, а прафе- е) функцыянальнай нагрузкай (у шэрагу выпадкаў прафесіяналізмы з’яўляюцца функцыянальна другаснымі сінонімамі размоўна-экспрэсіўнага характару ў адносінах да эквівалентных ім па значэнні тэрмінаў). Асвятляючы праблему тэрміна, даследчыкі фармулююць шматлікія патрабаванні, якім павінен адпавядаць тэрмін: 1) тэрмін павінен: дакладна суадносіцца з выражаемым паняццем; быць лексічна сістэмным; адпавядаць сінтаксічным нормам літаратурнай мовы; быць па магчымасці кароткім; быць монасемічным; 2) тэрмін не павінен: быць плеанастычным; змяшчаць у сабе ліш- Гэтыя патрабаванні павінны ўлічвацца пры стварэнні тэрмінаў любой галіны навукі і тэхнікі.
3. Гісторыя развіцця беларускай навуковай тэрміналогіі Узнікненне і фарміраванне беларускай тэрміналогіі – працяглы і пе- У ХІV–ХVІ ст. найбольш развітымі галінамі тэрміналогіі былі тыя, якія абслугоўвалі гаспадарчую, грамадскую і навуковую сферы жыцця беларускага народа (грамадска-палітычная, гандлёвая, сельскагаспадарчая, прамысловая, ваенная тэрміналогія, а таксама тэрміналогія мовазнаўства, астраноміі, матэматыкі і інш.). Аднак праца па фарміраванні і уніфікацыі тэрміналогіі, як самастойны від тэрміналагічнай дзейнасці ў старабела- У канцы ХVІ ст. у сувязі з тым, што Беларусь у выніку Люблінскай уніі аказалася ў складзе Рэчы Паспалітай, пачынаецца актыўны працэс паланізацыі беларускага і ўкраінскага насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага. Беларуская мова паступова страчвае сваю поўнафункцыяналь- Забарона беларускай мовы Варшаўскім сеймам у 1696 годзе і нега- Уласна тэрміналагічная праца пачала праводзіцца праз навуковыя У распрацоўку тэрміналогіі разнастайных галін ведаў значны ўклад унеслі народныя пісьменнікі Беларусі Янка Купала і Якуб Колас. Вялікую работу ў галіне тэрміналогіі правялі ў 20-я гады ХХ ст. навукоўцы, якія былі складальнікамі адпаведных выпускаў тэрміналагічных зборнікаў, Асновы беларускай нацыянальнай тэрмiналогii былі закладзены Усяго на працягу 20-х гадоў было выдадзена больш двух дзесяткаў тэрмiналагiчных руска-беларускiх (беларуска-рускiх) слоўнiкаў. Трэба адзначыць, што не ўсе выдадзеныя слоўнiкi аказалiся адноль- Стваральнікі беларускай тэрміналогіі ў аснову фарміравання тэрмі- 1. Шляхам увядзення ў склад той ці іншай тэрміналогіі агульна- 2. Шляхам утварэння шматлікіх неалагізмаў: нізкавокасць (бліза- 3. Шляхам выкарыстання дыялектных слоў: лужны (шчолачны), аблуда (памылковая думка) і да т. п. Але на практыцы аказалася, што прынцып арыентацыі на ўласныя моўныя рэсурсы нярэдка перарастаў у прынцып выключнага выкарыстан- § у склад тэрміналогіі ўводзіліся вузкадыялектныя словы: глыза (глыба), сусолькі (сасочкі); § прапаноўваліся няўдалыя пераклады тэрмінаў інтэрнацыяналь- § ствараліся штучныя неалагізмы: развязаньне (рашэнне), зліш- § змяняліся асобныя тэрміны, калі іх выкарыстанне тлумачылася ўплывам рускай мовы: кісьліна (кіслата). Ужо ў другой палове 20-х гадоў ХХ ст. у працэсе моўнай практыкі паступова пачала выяўляцца нежыццёвасць шмат якіх тэрмінаў, створаных на вузкадыялектнай аснове, штучных неалагізмаў, няўдалых перакладаў. Такiм чынам, напрыканцы 30-х гадоў ядро беларускай нацыянальнай тэрмiналогii ў асноўным было ўжо акрэслена, тым не менш праблема развiцця i ўдасканалення тэрмiналогii па-ранейшаму заставалася актуаль- У першае пасляваеннае дзесяцігоддзе ў рэспубліцы не было агульнага цэнтра распрацоўкі і ўпарадкавання тэрміналагічнай лексікі. Толькі ў 1955 годзе ў Інстытуце мовазнаўства Акадэміі навук БССР ствараецца сектар тэрміналогіі, які функцыянаваў да 1965 года. За гэты час былі падрыхтаваны і выдадзены наступныя слоўнікі: «Русско-белорусско-латинский словарь ботанической терминологии» А. І. Кісялеўскага (Мінск, 1967); «Русско-белорусский словарь сельскохозяйственной терминологии» (рукапіс); «Русско-белорусский словарь общественно-политической терми- У 50-я гады ХХ ст. пад кіраўніцтвам Якуба Коласа была праведзена вялікая навукова-арганізацыйная праца па стварэнні тэрміналагічнай камісіі пры Акадэміі навук БССР, у задачы якой планавалася ўключыць каардынацыйную і нармалізацыйную дзейнасць па беларускай тэрміна- Зрух у развiццi беларускай тэрмiналогii адбыўся ў 70–80-я гады, калi распачалася праца над «Беларускай Савецкай Энцыклапедыяй», а таксама «Тлумачальным слоўнiкам беларускай мовы», новымi рэдакцыямi бела- У 1979 годзе ў рэспубліцы створана Тэрміналагічная камісія Акадэміі навук БССР, якая складалася з дзевяці секцый і ўключала вядучых вучоных, спецыялістаў розных галін ведаў. Асноўнымі задачамі камісіі з’яўляліся: распрацоўка тэрміналагічных асноў і методыкі ўпарадкавання беларускай тэрміналогіі; практычнае ўпарадкаванне тэрміналогіі і падрых- У 1987 годзе з’явiлася манаграфiя Л. А. Антанюк «Беларуская наву- У 1991 годзе Тэрміналагічная камісія была ператворана ў Рэспублі- Нашы навукоўцы, зацiкаўленыя ў нацыянальным аблiччы беларускай мовы i культуры, не раз указвалi на неабходнасць распрацоўкi навуковай тэрмiналогii, якая да апошняга часу з’яўлялася «адной з найбольш заняд- Але, нягледзячы на плённую працу, «распрацоўка нацыянальнай навуковай тэрмiналогii знаходзiцца яшчэ на пачатковым этапе». Актуаль-
Практычныя заняткі № 5 ТЭРМІНАЛОГІЯ
Пытанні: 1. Структурныя тыпы тэрмінаў. 2. Спосабы ўтварэння тэрмінаў. 3. Асноўныя прыметы запазычаных тэрмінаў. 4. Асваенне запазычаных тэрмінаў.
1. Структурныя тыпы тэрмінаў Па сваёй прыродзе тэрмін значна складанейшы, чым слова агуль- Мінімальная структурная адзінка ў тэрміналогіі – тэрмінаэлемент, які ўключае ў сябе і вытворную аснову, і словаўтваральныя афіксы, і слова Прынята вылучаць тры асноўныя структурныя тыпы тэрмінаў: 1. Тэрміны-словы, якія падзяляюцца на: а) невытворныя: акцыя, арэнда, рынак, баланс, метад, талент, характар, спонсар, буцік, стан і г. д.; б) вытворныя: аўдытар, омметр, перавыкананне, характарыстыка, антырэклама, рэкламаванне, фотамадэль і г. д.; в) складаныя: славалюбства, дэ-фактэ, сацыяльна-псіхалагічны, самаактуалізацыя, і г. д.; г) абрэвіятуры: ТЭІ (тэхніка-эканамічная інфармацыя), ЕЭС (Еўра- 2. Тэрміны-словазлучэнні, якія падзяляюцца на: а) свабодныя тэрміны-словазлучэнні, у якіх кожны асобны кампанент з’яўляецца тэрмінам: афект неадэкватнасці, неадвольная ўвага, невер- б) несвабодныя тэрміны-словазлучэнні складаюцца з кампанентаў, якія, калі яны ўжыты ізалявана, могуць і не быць тэрмінамі: абараняльны рэфлекс (параўн.: абараняльныя збудаванні), дзіцячы негатывізм (дзіцячы каптурок), парог адчуванняў (парог хаты) і інш. 3. Тэрміны-сімвалы (сімвалы-словы) – асаблівы камбінаваны струк-
2. Спосабы ўтварэння тэрмінаў Мова навукі не валодае асобымі спосабамі ўтварэння тэрмінаў, яна выкарыстоўвае тыя ж спосабы, пры дапамозе якіх утвараюцца словы агульналітаратурнай мовы. Лексіка-семантычны спосаб утварэння тэрмінаў. Уласны лексічны фонд беларускай нацыянальнай мовы ва ўсе часы з’яўляецца асноўнай крыніцай стварэння тэрмінаў. Пры гэтым вельмі важнае значэнне набывае лексіка-семантычная дэрывацыя, сутнасць якой заключаецца ў пераасэнсаванні ўжо існуючых лексічных адзінак для абазначэння навуковых паняццяў шляхам надання гэтым адзінкам у новай функцыянальнай сферы асаблівага тэрміналагічнага значэння. Пры дапа- Па суадносінах прымет спецыяльнага паняцця і агульнавядомага прадмета, з’явы, прыметы можна вылучыць наступныя віды лексіка-семантычнага спосабу ўтварэння тэрмінаў: 1) спецыялізацыя значэння агульнаўжывальнага слова; 2) звужэнне значэння агульнаўжывальнага слова; 3) метафарычны перанос; 4) метанімічны перанос; 5) семантычнае калькаванне. Спецыялізацыя значэння – гэта адзін з відаў лексіка-семантычнай дэрывацыі, дзякуючы якому многія агульнаўжывальныя словы сталі тэрмі- Звужэнне значэння – гэта такі від лексіка-семантычнай дэрывацыі, дзякуючы якому агульнаўжывальнае слова, стаўшы тэрмінам, звузіла сваё значэнне. Напрыклад, тэрмін адчуванне мае значэнне ’псіхічны працэс успрымання з’яў аб’ектыўнага свету пры іх уздзеянні на органы пачуццяў’, а агульнаўжывальнае слова адчуванне мае два значэнні: 1) ’працэс успрымання з’яў аб’ектыўнага свету пры іх уздзеянні на органы пачуццяў’ (адчуванне дотыку); 2) ’стан духоўных і фізічных сіл чалавека’ (кепскае адчуванне). Як паказвае прыклад, тэрмін адчуванне ў тэрміналогіі псіхало- Метафарычны перанос. У класічным варыянце сутнасць метафары заключаецца ў прысваенні прадметам імені, якое належыць чаму-небудзь іншаму. Перанос назвы (імені) звычайна адбываецца на аснове падабен- Сярод тэрмінаў, што ўзніклі ў выніку метафарызацыі агульналітара- § на аснове падабенства формы (перанос адбываецца на аснове падабенства знешняга віду спецыяльнага і агульнага паняццяў): мяцёлка, падушачка, парасонік, парус, шапачка; § на аснове падабенства выконваемай функцыі(значэнні слоў ва ўсіх выпадках іх ужывання адлюстроўваюць функцыянальную ролю адпаведных прадметаў ці паняццяў): аснова, абгортка, шво; § на аснове асацыятыўнага падабенства прадметаў ці з’яў (метафа- § на аснове некалькіх прымет (група тэрмінаў, у якіх цяжка вызначыць адну прымету, на аснове якой адбыўся метафарычны перанос): панцыр, створка. Метанімічны перанос заснаваны на пераносе назвы аднаго прадмета ці з’явы на іншы прадмет ці з’яву на аснове пэўнай знешняй ці ўнутранай сувязі паміж імі. У выніку метанімізацыі адбываецца ўзбагачэнне семан- Сутнасць семантычнага калькавання заключаецца ў тым, што тэрміналагізацыя агульнаўжывальных слоў беларускай мовы адбываецца паводле іншамоўнага ўзору. Так, у межах тэрмінасістэмы псіхалогіі на пачатковым этапе яе развіцця можна вылучыць такія тэрміны, утвораныя шляхам семантычнага калькавання, як асяродак (бел.) – центр (руск.); сіток— пора; сон – сновидение; прытомны – сознательный да т. п. Марфалагічны спосаб утварэння тэрмінаў. Марфалагічнае тэрмінаўтварэнне, як і словаўтварэнне наогул, – гэта працэс узнікнення новых слоў шляхам афіксацыі, аснова- і словаскла- Суфіксальны спосаб – гэта ўтварэнне тэрмінаў шляхам далучэння да ўтваральнай асновы суфікса: апытванне ← апытваць + нн(е), гутарка ← гутар-ыць + -к-(а), калектывізм ← калектыў + -ізм, разумовы ← розум + -ов-(ы), успрыманне← успрыма-ць + -нн-(е) і да т.п. Бязафіксны спосаб – разнавіднасць суфіксальнага спосабу пры дапамозе якога ўтвараюцца тэрміны-назоўнікі ад тэрмінаў-дзеясловаў Прыставачны спосаб – утварэнне тэрмінаў далучэннем прыстаўкі да ўтваральнага слова: дэзадаптацыя ← дэз- + адаптацыя, дэкампен- Прыставачна-суфіксальны спосаб – утварэнне тэрмінаў адначасо- Постфіксальны спосаб – гэта ўтварэнне тэрмінаў далучэннем пост- Складанне – спосаб утварэння тэрмінаў шляхам аб’яднання дзвюх Суфіксальна-складаны – складанне ў спалучэнні з суфіксальным спосабам: доўгачасовы ← доўгі час + -ов- (ы), самавыхаванне ← сам выха- Зрашчэнне – спосаб утварэння, пры якім два словы, звязаныя падпарадкавальнай сувяззю, аб’ядноўваюцца ў адно. У будове складанага слова гэта сувязь захоўваецца; залежнае слова з’яўляецца першай часткай: высокаадукаваны, малазразумелы, паравозавагонарамонтнае дэпо і інш. Абрэвіяцыя – спосаб утварэння складана-скарочаных слоў, або абрэвіятур, шляхам аб’яднання ўсечаных частак або частак і цэлага слова: ДЦП, ЗПР, МД, СМД, ТСН, ЦНС, райана, педсавет і г. д. Cінтаксічны спосаб утварэння тэрмінаў. Акрамя тэрмінаў-слоў, значную колькасць у тэрмінасістэме скла- Састаўныя тэрміны менавіта таму распаўсюджаны ў розных тэрміна- Сінтаксічны спосаб, як і іншыя спосабы ўтварэння тэрмінаў, мае адметныя рысы. Амаль усе тэрміны-словазлучэнні ствараюцца ў форме іменных словазлучэнняў субстантыўнага характару. Гэта або спалучэнні прыметнікаў ці дзеепрыметнікаў з назоўнікам, або спалучэнні назоўніка Усе тэрміны-словазлучэнні класіфікуюцца ў залежнасці ад іх струк- Простыя словазлучэнні складаюцца з двух тэрмінаэлементаў-слоў, Складаныя словазлучэнні прадстаўляюць сабой лексікалізаваныя спалучэнні, у якіх залежныя тэрмінаэлементы-словы выражаюць розныя сэнсавыя аспекты галоўнага слова з родавым тэрміналагічным значэннем, напрыклад: адмоўная індукцыя нервовых працэсаў, арганізацыя педага-
3. Асноўныя прыметы запазычаных тэрмінаў § грэцызмаў (тэрмінаў з грэчаскай мовы) – пачатковыя гукі [а], [э] а ўтызм, а фект, э йфарыя, э нцэфалапатыя; зычны [ф] у пачатку слова: ф антазія, ф онастэнія; спалучэнні зычных [кс], [ск], [пс], [мп], [мв] § лацінізмаў (тэрмінаў з лацінскай мовы) – суфіксы –ум, -ент § германізмаў (тэрміны з нямецкай мовы) – спалучэнні зычных [шт], [шп], [хт]: ге шт альт; § англіцызмы (тэрміны з англійскай мовы) – канцавыя спалучэнн- -ер (-эр), -інг (-ынг), -ід, -дж: брэйнштормінг, імідж, маркетынг, суіцыд, трэнінг, холдынг-тэрапія; § галіцызмы (тэрміны з французскай мовы) – канцавыя спалучэнні -ым, -оль (-аль), -ер, -ыж: бар’ер, інтрыга, інтым, кантроль, мараль, прэстыж. Частку іншамоўных тэрмінаў складаюць запазычанні са славянскіх моў, у асноўным з рускай, польскай і ўкраінскай. Значную частку па колькасці слоў складаюць запазычанні з рускай мовы, якія ўзяты без змен (або са зменамі) марфемнай будовы, ці створаны з беларускага моўнага матэрыялу на ўзор адпаведных рускіх тэрмінаў, напрыклад: адносіны, аказаць, адчужэнне, перанос, апазнаванне, абумоўліванне, спадчыннасць, унушэнне, узаемаадзнака, успрыманне і г. д.
4. Асваенне запазычаных тэрмінаў Адрозніваюць графічнае, фанетычнае, марфалагічнае і семантычнае асваенне запазычанняў. Графічнае асваенне – гэта перадача запазычаных тэрмінаў сродкамі беларускай графікі: абулія (грэч. аbuliа), агравацыя (лат. аggrovatio), імідж (англ. image)і да т.п. Фанетычнае асваенне – гэта асваенне іншамоўных тэрмінаў павод- Марфалагічнае асваенне – гэта поўнае або частковае захаванне марфемнай будовы, уласцівай словам з мовы крыніцы: адносіны (бел.) – отношение (руск.), адчужэнне (бел.) – отчуждение (руск.), прагрэс Семантычнае асваенне – гэта асваенне семантыкі (значэння) запа-
Практычныя заняткі № 6 НАВУКОВЫ ТЭКСТ:
Пытанні: 1. Кампазіцыйна-структурная арганізацыя навуковага тэксту. 2. Спосабы выкладу інфармацыі. 3. Асаблівасці тэкстаў навуковага стылю. 4. Жанры навуковай літаратуры. 1. Кампазіцыйна-структурная арганізацыя Тэкст – гэта напісанае, надрукаванае або выказанае вусна паведам- Мінімальнай сэнсава закончанай адзінкай тэксту з’яўляецца сказ. Паколькі навуковы тэкст звязаны з адлюстраваннем разумовай дзейнасці чалавека, то часцей за ўсё аўтарамі выкарыстоўваюцца складаныя сказы Простыя сказы як правіла маюць дзве часткі: тэму і рэму. Тэма – гэта адпраўны пункт выказвання, нешта ўжо вядомае чытачу або тое, што падказваецца сітуацыяй ці кантэкстам. Рэма – новае, невядомае
|
||||
Последнее изменение этой страницы: 2016-08-26; просмотров: 2243; Нарушение авторского права страницы; Мы поможем в написании вашей работы! infopedia.su Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав. Обратная связь - 3.141.201.95 (0.02 с.) |