Крыніцы вывучэння гімторыі Беларусі

Гістарычная крыніца - гэта аб'ект, што змяшчае інфармацыю аб мінулым жыцці людзей і ўключаны ў працэс гістарычнага даследавання. - заканадаўчыя помнікі (Уяўляюць сабой каштоўны комплекс крыніц, у якіх у юрыдычных нормах адлюстроўвалася гісторыя нашай Айчыны з тысячагадовы перыяд яе існавання. Першым з дайшоўшымх да нас зборнікаў законаў, якія дзейнічалі на тэрыторыі старажытнай Беларусі, была Русская Правда (11 ст). - матэрыялы справаводства (Сярод крыніц гэтай групы для вывучэння гісторыі Беларусі (14 – 18 стст.) першараднае значэнне маюць “Літовская метріка” – дзяржаўны архіў ВкЛ, сеймавыя матэрыялы (16 – 18 стст.), - эканоміка-геаграфічныя і статыстычныя апісанні, - статыстычныя крыніцы (пазямельныя даследаванні, ваенна-конскія перапісы, спісы фабрык і заводаў, адрас-календары, - летапісы (Рускія летапісы, у аснове пераважнай большасці якіх ляжыць “Аповесць мінулых гадоў” (12 ст.). Яна змяшчае звесткі аб рассяленні ўсходніх славян на тэрыторыі Беларусі, іх звычаях, занятках, грамадскім ладзе, аб утварэнні феадальных княстваў і г.д. Істотна дапаўняюць, падрабязныя летапісы (“Хроника Великого княжества Литовского и Жомойтского”) і поўныя (“Хроника Быховца”) складзены ў асноўным у 16 ст. Асобнае месца ў беларускім летапісанні належыць Баркулабаўскаму летапісу канца 16 – пачатку 17 ст. Аўтар падрабязна апісвае гаспадарчае становішча і быт беларускіх сялян, прыводзіць звесткі аб ураджаі, галодных гадах 17 ст. і г.д. - мемуары і дзённікі (Цікавыя звесткі па гісторыі Беларусі 14 – 17 стст. Змяшчаюць, напрыклад, “Дневник” Фёдара Еўлашоўскага (1564 -1604), “Диариуш” А. Філіповіча і інш. - літаратурныя творы (Літаратура 11 – 13 стст. Прадстаўлена не толькі былінамі і казкамі, але і творамі такіх аўтараў як, Уладзімір Манамах (“Павучанне”), Кірыла Тураўскі (“Словы”), аўтарам “Слова пра паход Ігаравы” і інш. "Слова а палку Игаравым", летаписы, Яфим Карски "Беларусы"; Донар Запольски "Гисторыя Беларуси"; саракавик "Гисторыя Беларуси", 2005 год Галубович и Бохан "Гисторыя Беларуси"; Станкевич, Брыгадзин.

5. Матэрыяльная і духоўная культурп першабытнага грамадства

Першыя людзи з’явилися прыкладна 3,5 млн.гадоу назад у пауночнай Афрыцы и зах. Азии(малой) У другой палове 4 тысячагоддзя да н.э.з’яуляюцца першыя дзяржавы памиж рэк Тыгр и Еуфрат(Месапатамия)

Письменнасць – аккадская(вавилонская и асирыйская) клинапис 3000 да н.э.

Вавилонская дынастыя – создали амарыты(пачатак 3 тысячагоддзя да н.э.) – першы правитель – Хаммурапи- іздау перш. законы.; Нардук – бог Вавилона; Амур Ганипал – стварыу першую библиятэку. Асирыя(ваенизираванная дзяржава) – першыя калесницы; падпарадкавала Египет. Нинивия – сталица Асирыи. Арамейская мова – самая распаусюджанная мова. Шумеры – изобрели письменность.

Перыядызацыя першабытнага ладу:

Агульнагістарычная:

1.першабытны чалавечы статак:мацярынская родавая абшчына

2.бацькауская род. абшчына

3.суседска-родавая абшчына

Археалагічная:

1.каменны век(зак.3тыс. г. да н.э.)

2.бронзавы(на мяжы 3-2тыс. да н.э.-пач.1тыс. да н.э.)

3.жалезны(пач. 7ст. да н.э.)

6. Прысвойваючая(спажывецкая) і вытворчая гаспадарка. Тэрыторыя Беларусі ў старажытных геапалітычных умовах(4тыс. да н.э. – 9 ст. н.э.)

 

Першыя людзи на тэр Бел. з’явилися 100-35 тыс.г. да н.э.(100 тыс г.назад да н э знаходзили рэчы), на поудни Бел. – неандэртальцы. Свяцилавичы и Абидавичы – 2 стаянки, заснаваныя неандэртальцами. На змену неандэрт. прыходзяць краманьёнцы( 45-30 тыс г.да.н.э.) – их стаянки: Юравичы и Бердыж(Гомельская вобласць) у пинским раёне стаянка Камень, Хатомель(Столински раён), Бярэсце(Брэсцкая крэпасць). 4тыс.г.да н.э. – аграфинския плямёны( назвы рэк и азер: Нарач, Нарыу..)Барысфен-Днепр. Венеды и Будзины – плямены.

Прысвойваючая гаспадарка – людзи брали усе гатовае ад прыроды(паляванне, рыбалоуства, збиральництва). Вытворчая гаспадарка – людзи сами ствараюць умовы для дзейнасци(жывёлагадоуля, земляробства).

100 000 г. таму – 9 ст. н.э. першаб.-абшчынны лад (каменны век (35т. – 3т. да н.э.) – мацярынскі род (Днепра-Дзвінскі,Верхня-Дняпроўскі,Нёманскі,Нарвенскі), першыя стаянкі – Бердыш (26т.г. да н.э., Чачэрскі р-н Гом. вобл.), Юравічы (23т.г. да н.э., Калінкавічы, Гом.вобл.), Камень (Пінскі р-н), Камень (Кобрын,Гом.вобл.), Бярэсце (в.Лысінка) –Палеаліт(35-8тыс. да н.э)здабыча агню, будаванне жылля, спожывецкі від гаспадаркі; Мезаліт(8-5 тыс. да н.э.) з’яўленне: лук, стрэлы, зернецёрка, прысвайваючая гаспад.(збіральн., паляванне),Неаліт (5-3 тыс. да н. э.) востраканечны гліняны посуд, сякера, матыка, серп; бронзавы (канец 3т. – пач. 2т. да н.э.) – бацькоўскі – склалася падсечна-агнявое земляробства (высякалі, спальвалі лясы), з’яв. пласкадонны посуд; жалезны (7ст.да н.э. – 5ст. н.э.) – суседскі род), навуч. дабываць жал. руду, выплаўл. яе ў сырыдутных домніцах(зроблены з гліны),ворыўнае земляр.(выкарыст. рала і саха), узнікненне маемастнай няроўнасці, пачын.будав. умацаваныя паселішчы(гарадзічшы).Апошні ледавік– 5-13тыс.год.таму.Плямёны: 4тыс.г.да н.э.-Угравічы(Цэнтр.-Васт.Белар., р.Нораў, в.Нарач), 3-2тыс.г.да н.э.-Балты(Пдн.-Усх.Бел.), 4ст. да н.э.- Венеды,Будзіны, 4ст. да н.э.–7ст. н.э – Готы,Гуны, 6ст. н.э. –Славяне(ад р.Эльбы(Германія) да Ніжняга Дуная,Сяр.Дняпра,Дона і Чорнага Мора (заходняслав.-палякі,чэхі,славакі, паудн.слав.-балгары,сербы,харваты,славенцы,македонцы,чарнагорцы, усходнія-беларусы,русскія,украінцы.

 

7. Пачатак рассялення славян на тэрыторыі Беларусі і славянізацыя балтаў.

III – II ст.ст. да н.э. Рассяленне балтау. VI – IX ст.ст. н.э. – славян.

Больш-менш сталае пражыванне чалавека на Беларусi прасочваецца сто-сорак тысяч гадоу назад. Сляды яго знойдзены у Быхаускiм i Веткаускiм раенах. Паселiшчы людзей размяшчалiся пераважна на берагах буйных рэк: Прыпяць, Днепр, Сож. 26-23 тыс. гадоу таму назад было дзве такiх стаянкi на Гомельшчыне. Самая старажытная стаянка чалавека каменнага веку знаходзiлася каля вескi Юравiчы Калiнкавiцкага раена, знойдзены рэшткi вогнiшча. Другая стаянка адкрыта на правым беразе Сожа, каля вескi Бердыж Чачэрскага раену. У 6-8 ст. на тэрыторыі Беларуси склалася некалькі аб’яднанняў усходніх славян. Славяне асiмiлiравалi балтаў i ў вынiку славяна-балцкага ўзаемадзеяння ўзнiклi новыя этнiчныя супольнасцi: Прарадзімай плямён – крывічоў з’яўляецца тэрыторыя паміж Віслай і Одэрам(там жылі балты ў той час) Крывічы (р.Зах.Дзіна,Одер,Вісла, Пау. Част. Б., центр Полацк 862г., першы князь Рагвалод; радныя па крыві). Дрыгавічы – бассейн Днестра і Дуная, аселі на палессі. Дрыгавічы (р.Дунай, паміж Прыпяццю і Дзвіной, цэнтр Турау 980 г., першы князь Тур).Радзімічы – аселі ў бассейнах рэк Сож і Днестр, Радзімічы (Паун. усход, р. Сож і Днепр, цэнтр Гомель) паўляне, драўляне, валыняне знаходзіліся ў Камянецкім районе (паўднёвыя землі Беларусі)

 

9. Станаўленне раннефеадальных дзяржаўных утварэнняў усходніх славян на тэрыторыі Белрусі: Кіеўская Русь, Полацкае і Тураўскае княствы, іх узаемаадносіны, барацьба з крыжацкай агрэсіяй і набегамі ардынцаў

Старажытнаруская дзяржава (Кіеўская Русь) –раннефеадальная дзяржава-манархія ўсходніх славян. Яе гісторыя пачынаецца з 862 г.Сеўшы на прастол у Кіеве, Алег пачаў будаваць крэпасці як апорныя пункты для ўпраўлення і збора даніны, а таксама абароны рубяжоў Русі ад ворагаў. Сабраўшы вялікую ланіну з драўлян, Ігар вырашыў, што гэтага мала. Ён адпусціў дружыну і з невялікай яе часткай вярнуўся. Гэта выклікала абурэнне ў драўлян. Яны схапілі Ігара каля горада Іскарасцень і казнілі яго. Сын Ігара Святаслаў правіў да 972 г. У 30-я гады ХІІ ст. Кіеўская Русь як адносна адзіная дзяржава прыпыніла сваё існаванне. Полацкае і Тураўскае княствы – першыя раннефеадальныя дзяржавы-манархіі на тэрыторыі Беларусі. Самым буйным і магутным княствам ў раннім сярэднявеччы з’яўлялася Полацкае княства, якое займала звыш трэці тэрыторыі сучаснай Беларусі. Пасля гібелі вялікага князя кіеўскага Святаслава Ігаравіча паміж яго сынамі Яраполкам і Уладзімірам успыхнула барацьба за кіеўскі прастол. У ХІ ст. Кіеўская Русь падзялілася на тры часткі на чале з Кіевам, Полацкам і Ноўгарадам, якія сапернічалі паміж сабой. Найбольшай магутнасці Полацкае княства дасягнула пры Усяславе Брачыслававічу (1044–1101). Выканаўчая ўлада ў Полацкім княстве належала князю. Тураўскае княства ўтварылася ў ІХ–Х стст(980). У 988 г. вялікі кіеўскі князь Уладзімір Святаслававіч аддаў Тураў свайму сыну Святаполку. Тураўскае княства было ўключана Яраславам Мудрым у склад Кіеўскага.У 50-я гады ХІІ ст. Тураў выйшаў з падпарадкавання Кіеву, і ў ім усталявалася самастойная княжацкая дынастыя.

 

10. Развіццё феадальных адносін у зах.Еўропе і ўзровень сац.-эк.развіцця бел.зямель у перыяд сярэднявечча.

Феодальная система хозяйствования является универсальной для Евразии. Её характерные черты:
- Господство натурального хозяйства.
- Феодальная собственность на

- Личная зависимость крестьян от землевладельца.
- Внеэкономическое принуждение крестьянина к труду (от почти рабства до сословного неравенства).

- Присвоение феодалами прибавочного продукта выступало в форме следующих видов феодальной ренты:
a)отработочная рента (барщина);
b) продуктовая рента (натуральный оброк);
c) денежная рента (денежный оброк).
I. духовенство (высшее) - высшая феодальная знать;
II. военное дело - монополия феодалов;
III. сельскохозяйственный труд - крестьяне;
IV. горожане: купцы, ремесленники, художники, нотариусы, юристы - не имели прав.
Управление феодальным хозяйством носит децентрализованный характер. Юридическое положение поместья в феодальной системе было различным. Виды хозяйственных поместий:
Станаўленне феадалізму - доўгі і складаны працэс. І ў познеантычным, і ў варварскім грамадстве ўзнікалі перадумовы для фарміравання феадальных адносін. Гістарычна склалася так, што ў Заходняй Еўропе станаўленне феадалізму адбывалася ва ўмовах ўзаемадзеяння рымскага і варварскага грамадстваў. Класічным прыкладам такога варыянта развіцця з'яўляецца Галія (цяпер - Францыя), дзе феадалізм зацвердзіўся ў VIII-ІХ стст. Асноўным сродкам вытворчасці і асноўным багаццем пры феадалізме з'яўлялася зямля, якая знаходзілася ў манапольным распараджэнні феадалаў. Феадал даваў сялянам зямлю ў трыманне. Селянін не з'яўляўся ўласнікам зямлі, але толькі яе трымальнікам на пэўных умовах. Яго эканамічная залежнасць ад феадала выражалася ў выглядзе рэнты (адпрацовачнай, прадуктовай ці грашовай) - працы ці плацяжоў на карысць феадала. Але на зямлі, што атрымаў у карыстанне, селянін вёў самастойную дробную гаспадарку, меў ва ўласнасці дом, хатнюю жывёлу і прылады працы, з дапамогай якіх ён апрацоўваў свой участак і раллю феадала. Варвары разбурылі высокатаварную гаспадарку антычнасці. На раннім этапе феадалізму панавала натуральная гаспадарка; абмен быў нязначным, гандлёвыя сувязі не развітымі; рамяство яшчэ толькі пачынала аддзяляцца ад сельскай гаспадаркі. У буйных памесцях пераважала адпрацовачная рэнта і звязаная з ёй паншчынная сістэма гаспадарання. Шырока распаўсюджваўся таксама натуральны аброк з сялян, якія знаходзіліся ў больш лёгкай залежнасці. Грашовая рэнта была развіта яшчэ слаба.

Характэрнай рысай сацыяльна-палітычных адносін, якія склаліся ў Еўропе да сярэдзіны ХІ ст., была непарыўная сувязь паміж феадальнай уласнасцю на зямлю і палітычнай ўладай феадала. Буйная вотчына ўяўляла сабой не толькі гаспадарчую адзінку, але і як бы маленькую дзяржаву - сеньёрыю. У дачыненні да насельніцтва сваіх уладанняў феадал быў не толькі землеўладальнікам, але і адміністратарам - сеньёрам, у руках якога знаходзілася ўлада, суд, сродкі прымусу. Такая арганізацыя грамадства абумовіла панаванне ў Еўропе ў Х-ХІ стст. (у некаторых краінах і пазней) палітычнай раздробленасці. Феадальная іерархічная лесвіца складалася з караля, які лічыўся вярхоўным сеньёрам усіх феадалаў; буйнейшых свецкіх і духоўных феадалаў з ліку тытулаванай знаці: герцагаў, графаў, архіепіскапаў і епіскапаў, абатаў буйнейшых манастыроў; землеўладальнікаў рангам ніжэй - баронаў; а таксама дробных рыцараў. Асновай васальных адносін з'яўлялася феадальнае зямельнае ўладанне - феод, ці па-нямецку лен, які васал трымаў ад свайго сеньора Устанаўленне феадальных адносін у Еўропе ў ІХ-ХІ стст. у цэлым прывяло да ўздыму эканомікі і скачка ў развіцці прадукцыйных сіл. Усталяваліся парадак і кантроль за арганізацыяй вытворчасці. І феадал, і селянін былі зацікаўлены ў павелічэнні прадукцыйнасці працы і памераў прадукцыі. Развівалася рамяство, паступова яно аддалялася ад сельскагаспадарчых заняткаў, адраджаліся на новай феадальнай аснове рымскія гарады, узнікалі новыя пасяленні, рынкавыя цэнтры, парты для рачнога і марскога гандлю.

11. Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае перадумовы фарміравання ВКЛ. Роля ўсходнеславянскіх зямель у працэсе дзяржаўнага будаўніцтва ВКЛ.

Для заходніх зямель Русі ХІІ–ХІІІ стагоддзі былі перыядам феадальнай рздробленасці. Знясіленае бясконцымі войнамі і міжусобіцамі, Полацкае княства ўсё больш аслаблялася, што адразу ж выкарысталі знешнія ворагі. Заходнім і паўночна-заходнім землям Русі пачала пагражаць сур’ёзная небяспека – агрэсія нямецкіх феадалаў. Яшчэ большая небяспека навісла над княствам быў заснаваны Тэўтонскі Ордэн. Яшчэ адным фактам аслаблення заходнерускіх зямель стала мангола-татарскае нашэсце. Пагроза з захаду ад крыжакоў, з поўдню і ўсходу – ад мангола-татараў адрадзіла аб’яднальную тэндэнцыю ў гэтых землях. Феадалам спатрэбілася аб’яднаць сілы для ўзмацнення прававога рэгулявання феадальных адносін, уніфікацыі феадальнага прыгнёту, спынення перабежкі сялян ад аднаго феадала да іншага, прымацавання іх да зямлі. Аб’яднальнай сілай заходнерускіх княстваў выступіла ўлада вялікіх князёў літоўскіх. У першай палове ХІІІ ст. ствараецца цэнтралізаваная раннефеадальная Літоўская дзяржава з моцнай вялікакняжацкай уладай.

Яе ўзнікненне звязана з імем вядомага літоўскага князя Міндоўга, як сведчаць хронікі, сына буйнейшага феадала Літвы. Яму ўдалося аб’яднаць большасць літоўскіх княстваў. Такім чынам, у ХІІІ ст. складаюцца перадумовы ўзнікнення ў Еўропе новага дзяржаўнага ўтварэння – ВКЛ. Працэс аб’яднання ў ВКЛ быў працяглы і складаны. Ён адбываўся больш за стагоддзе – з 2-й чвэрці ХІІІ ст. па 3-ю чвэрць ХІV ст. Пэўную ролю ў ім адыграў узаемны палітычны інтарэс. Шляхі, спосабы і акалічнасці далучэння асобных зямель да ВКЛ былі розныя. У адных выпадках тэрыторыя далучалася пры дапамозе ваеннай сілы, у іншых – шляхам дынастычных шлюбаў, у трэціх – на аснове пагадненняў паміж літоўскімі і рускімі князямі. Усё залежала ад узроўню развіцця, ступені палітычнай кансалідацыі той ці іншай зямлі. Адыгравалі ролю знешнепалітычныя, геаграфічныя і часовыя фактары. Так паступова ішоў працэс уключэння заходнерускіх зямель у палітычнае жыццё літоўскай дзяржавы, якая па меры свайго росту ператварылася ў ВКЛ.