Вопрос1. Гисторыя як навука. Фармацыйны и цывилизацыйны падыходы да вывучэння гисторыи.

CoolReferat.com

Вопрос1. Гисторыя як навука. Фармацыйны и цывилизацыйны падыходы да вывучэння гисторыи.

У сучасным свеце існуе каля 2000 навук. Сярод іх гісторыя займае асобнае месца ў адрозненні ад іншых сацыяльна-гуманістычных навук, якія вывучаюць які-небудзь адзін бок грамадскага жыцця. Гісторыя мае дачыненне да ўсёй сукупнасці жыцця грамадства і ў гэтым сэнсе яна выступае як навука камплементарная, інтэгральная. Гісторыя ў шырокім сэнсе – гэта працэс развіцця ў прыродзе і грамадстве, вызначэнне і тлумачэнне фактаў мінулага. У вузкім сэнсе гісторыя - гэта навука аб заканамернасцях у прасторы і часе сусветна-гістарычнага працэсу як раўнадзейных узаемадзеянняў этнапалітычных супольнасцей. Па-гэтаму прадметам вывучэння гісторыі як навукі з`яўляецца перш за усё дзейнасць людзей, уся сукупнасць адносін у грамадстве, раскрыццё чалавечай дзейнасці ва ўсёй яго шматграннасці прасторавай і часавай канкрэтнасці. Гісторыя (гістарычная навука) уяўляе сабой комплекс сацыяльна-гуманітарных навук, якія вывучаюць прошлае чалавецтва ва ўсёй яго канкрэтнасці і разнастайнасці.

Гісторыя адказвае на пытанні аб тым, што, калі, дзе, чаму і пры якіх абставінах адбылося, якія этапы прайшло ў сваім развіцці і чым стала сёння з пункту гледжання гістарычнага вопыту. Гісторыя – гэта тое, што было, а не тое, што магло быць.

Станаўленне гісторыі як навукі ішло ў адпаведнасці з фарміраваннем свядомасці чалавека, калі ўзнікла патрэба захоўваць і перадаваць нашчадкам накоплены вопыт. Гістарычная навука ўзнікла ў Старажытнай Грэцыі і Старажытным Рыме. У працах першых гісторыкаў утрымліваліся першыя спробы не толькі апісваць, але і тлумачыць падзеі, выяўляць унутр. логіку і рабіць гісторыю павучальнай для сучаснікаў. Вывучэнне гісторыі мае шэраг ф-цый: 1.фундаментальная(навуковая)=1 апісальная(ф-цыя сацыяльнай памяці); 2. пазнавальная(ці інтэлектуальна-развіваючая); 3. прагнастычная(ці практычна-палітычная); 4. выхаваўчая(ці патрыятычная). Такім чынам вывучэнне гісторыі Беларусі ў сусветн. цывілізацыі мае мэту сфарміраваць гістар. свядомасць, цэласнае ўяуленне аб заканамернасцях і асаблівасцях эвалюцыі чалавеч. грамадства, зразумець месца айчыннай гісторыі ў сусветна-гістар. працэсе, а значыць і ўклад бел. народа ў сусветную цывілізацыю.

На працягу часу у гистарычнай навуцы панавали 3 этапы метадалогии Г:

1) Субъектывисцки(Г- праяуленне воли асобы(цара,фараона и г.д.))

2)абъектыуна-идэалистычны (гист. працэс развиваецца пад уплывам Бога, идэи и г.д.)

3)навуковы(выдзяляецца 2 падыходы: фармацыйны и цывилизацыйны)

З сярэдзіны 19 ст. пачынае фарміравацца фармацыйны падыход. Яго заснавальнікам з`яўляецца К. Маркс. Суть:эканамичныя адносины- аснова грамадскага развицця;. Змены у вытворчых силах и адносинах прыводзяць да змены ад адной фармацыи да другой; вызначаецца 5 фармацый:

1) першабытна- абшчынны лад

2)рабауладальницки

3)феадальны

4) капиталистычны

5) камунистычны.

У канцы 18 ст. Адамам Фергюсонам быу уведзены цывилизацыйны падыход. Першапачаткова антыпод варварства. У аснову пакладзены сам чалавек. Чалавек – гэта аснова цывілізацыі. Нягледзячы на тое, што цывілізацыйны падыход пачаў складвацца яшчэ ў 18 ст. больш поўнае ўжыванне ён атрымаў у канцы 19 – пач. 20 ст. Паводле новага падыхода структурнай адзінкай гіст. працэса з`яўляецца цывілізацыя. Такім чынам цывілізацыя – гэта сукупнасць людзей, якія маюць агульныя фундаментальныя асновы менталітэта, агульн. духоўн. цэннасці, а таксама ўстойлівыя рысы ў сацыяльна-паліт. арганізацыі, эканоміцы і культуры. Усе цывілізацыі падзяляюцца на сусветныя і лакальныя. Сусветныя ц-цыі – гэта найбольш важныя этапы ў гісторыі ўсяго чалавецтва: 1. неалітычная; 2. раннекласавая; 3. антычная; 4. сярэдневечная; 5. перадіндустрыяльная; 6. індустрыяльная; 7. постіндустрыяльная. Лакальныя цывілізацыі адлюстроўваюць асаблівасці краіны або групы краін, культурна-гістарычныя, этнічныя, рэлігійныя, эканомікагеаграфічныя асаблівасці пэўнай тэрыторыі, асвоенай чалавекам на працягу гісторыі.

 

 

Вопрос 2. Перыядызацыя айчыннай и сусветнай гисторыи. Крыницы вывучэння ГБ.

Фармацыі: 1. першабытна-абшчынны лад (кам. век: 1. палеаліт(135 тыс. год таму-9 тыс. год да н.э.); 2. мезаліт(9-5 тыс. год да н.э.); 3. неаліт(5-3 тыс. год да н.э.); век бронзы і медзі(2000 год да н.э. – 7 ст. да н.э.); жалезны век(7 ст. да н. э. – 8 ст. н. э.); феадалізм (9-19 ст. 1861 г.); капіталізм: 1. даманапалістычны(1861-90-е г. 19 ст.); 2. манапалістычны(пачатак 20 ст.–кастрычнік 1917г.); сацыялізм (1.перамога Вял. Кастрычніцкай рэвалюцыі; 2. грамадзянская вайна(кастрычнік 1917 – сакавік 1921 г.); НЭП і аднаўленне народн. г-кі (1921-1928 г.); пабудова сацыялізма (1928-1941); Вялікая Айчынная вайна (1941-1945); аднаўленне і далейшае развіццё народнай гаспадаркі (1945-сяр. 50-х гг.); пабудова сац-ма ў друг. палове 50-80-х гг.; распад СССР (утвар. Рэспублікі Беларусь 1990-1991гг.); цывілізацыйная (1. старажытны пер-яд: а) даіндаеўрапейскі(40000 год да н.э. – мяжа 3-2 тысячагоддзя да н.э.); б) індаеўрапейскі: балцкі(3-2 тысячагоддзе да н.э. – 4-5 ст. н. э.); 2. славацкі(4-5 ст. н.э. – да нашага часу); 3. сярэднявечча(6 ст. – 15 ст.); 4. новы час(16 ст. пач. 20 ст.); 5. навейшы час(1914 г. – да нашых дзён)).

Как в тетрадке:

1)ГБ старажытнага свету (100 тыс г таму назад-5 ст н.э.), або першабытны перыяд

2)ГБ сярэдних вякоу(6 ст. н.э.- пер. пал. 16 ст.)

3)ГБ новага часу (др. пал. 16 ст-пач. 20 ст.)пасля Люблинскай унии(1569)-1917- перыяд, кали Беларусь у складзе РП- шляхецкай дзяржавы и Расийскай Имперыи.

4)ГБ навейшага часу (пач. 1917-да нашых дзён).
Гісторыя Беларусі вывучаецца на падставе даных разнастайных гістарычных крыніц. Гістарычныя крыніцы – пісьмовыя дакументы і рэчавыя прадметы, якія непасрэдна адлюстроўваюць гістарычны працэс і даюць магчымасць вывучаць прошлае чалавечага грамадства.Иснуе класификацыя Пушкарова па якому иснуе 7 тыпау гист. крыниц:

1)письмовая- самы вядучы. Яны бываюць апубликаваныя и неапубликаваныя. Апошния захоуваюцца у архивах,их больш за 150.У 1824 ураджэнец Гомеля Грыгарович выдай бел. архиу “Старажытны храм”. У Вильни з 1864-1915 дзейничала Виленская архэаграфичная камисия, якая апрацоувала и публикавала акты, працы, труды.

2)рэчавыя (архиалагичныя)

3)этнаграфичныя (звязаны з бытам)

4)моуныя

5)фальклорныя (вусная народная творчасць)

6)кина-фота-фонадакументы.

 

 

Вопрос 4.Бронзавы век на т Б. Рассяленне индаеурапейцау

Індаеўрапейскі перыяд этнічнай гісторыі Беларусі пачаўся ў бронзавым веку з часу рассялення на яе тэрыторыі індаеўрапейскіх плямён.

Прыкладна 3 – 2 тыс. гг. да н.э. адбыўся дэмаграфічны выбух, пачалося “вялікае перасяленне народаў”. На прасторах Еўропы рассяліліся плямёны індаеўрапейскай моўнай групы. Да часу асваення Еўропы індаеўрапейцы займалі прычарнаморскія і прыволжскія стэпы, куды трапілі з цэнтральнай Азіі. У выніку асіміляцыі мясцовага неалітычнага насельніцтва індаеўрапейцамі сфарміраваўся новы этнас – балты (літоўцы, латышы, прусы, яцвягі, куршы, земгалы, селы і інш.). Пачаўся балцкі этап індаеўрапейскага перыяду этнічнай гісторыі Беларусі, які храналагічна супадае з эпохай металу (3 – 2 тыс. гадоў да н.э. – ІV – V стст. н.э.). Балты жылі на тэрыторыі сучаснай Беларусі да прыходу сюды славян.

З рассяленнем індаеўрапейцаў змяніўся не толькі этнічны склад насельніцтва Беларусі, але змянілася і эпоха. Каменны век уступіў месца бронзаваму веку (3 – 2 тыс. гг. да н.э. – 1 тыс. гг. да н.э.). Старажытная эканоміка, заснаваная на паляванні, збіральніцтве і рыбнай лоўлі, паступова замянялася земляробствам і жывёлагадоўляй. Индаеурапейцы прынесли кола і калёсны транспарт, пахаванне ў курганах. У гэты пер-яд назіраецца вык-не медных і бронзавых вырабаў. На Беларусь медзь і бронза паступалі з Каўказа, Прыкарпацця і са Скандынавіі. Але ў бронзавым веку тут ў значнай ступені захоўваўся неалітычны ўклад жыцця. Для гэтай эпохі характэрны каменныя шліфаваныя сякеры, пласкадонны посуд і вынаходніцтва сфідравальнага станка. Чалавек спазнаў тэхніку ткацтва: пляцёныя вырабы былі з валокан крапівы ці лёну, са стужак скуры, кары, тонкіх лазовых дубцоў. У грам-ве дамінуюць патрыярхальныя адносіны, якія прыходзяць на змену матрыярхату.

Шнуравики- старажытныя индаеурапейцы.

Балты- продки латышоу.(усходния, заходния(ятвяги, прусы, галинды), дняпроуския)

Вопрос 8. Полацкае и Тураускае княствы у 9-11 ст., их Узаемаадносины з Киевам и Ноугарадам.

См. выше.

 

Вопрос14.

У пач. 13 ст. на бел землях пач. барацьба з нямецкими рыцарами-крыж., якия, пашыраючы каталицкую веру, пачали захоп чужых тэр., так званы нациск на Усход.Ствар. ордэн Мечаносцау(1202) и Тэутонски(к.12 ст.).У 1237 г. яны абъядн. и стварыли дзяржаву са сталицай у Мальбарку.

У 1331 г. пры Гедзимине адбылася пераможная битва войска Вкл з Тэут.орд. на рацэ Акмяне.

Рашаючае знач. з праникненнем крыжакоу на Усход мела Грунвальдская битва.Галоунай падзеяй вайны стала битва под Грунв. 15 липеня 1410 г.(Дуброуна на тэр. суч. Польшчы) памиж абъяднаными силами польска-лит-бел войска и Тэутонским ордэнам. Войски ВКЛ налич. 40 харугвау-баявыя атр. к-цю ад 60 да 600 копъяу.Капъё-баявая тройка:рыцар-вершник, збраяносяц-парабак и лучник.Узначалиу Витаут.Пол. кар. выст. 50 харугвау. Агульнае кираун. ажыцяуляу пол. кар. Ягайла. У абъядн. войску были харугвы з Украины, рус. дружына з Ноугарада, атрад з Чэхии пад кирауництвам Яна Жыжки и татарская конница. Па падликах войска наличвала каля 40 тыс. чал.

Войска крыж. мела больш за 30 тыс. воинау, у их было лепшае узбраенне. Киравау магистр Ульрых Фон Юнгинген. Битва пачалася з атаки конница Витаута. Крыж. адыйшли да бамбардау- гармат, што страляли каменными ядрами.Аднак гэта не спын. конницу Витаута. Тады крыж. кон. нанесла удар у адк. и прымус. адступиць частку. Палки Смаленскае кн. праяв. стойкасць, 2 з их потым злуч. з харугвами польскага войска, якое перайшло у наступленне.Войски саюзн. акружыли рыцарау и нанесли рашучае паражэнне.Паражэнне Тэут. орд. азначала крах 200-гад. крыж. агрэсии у Еуропе. Перамога павысила аутарытэт ВКЛ и Польшчы

З маскоускай дзяржавай

З другой паловы ХV ст. ускладніліся адносіны ВКЛ з Крымскім ханствам, якое ў 1480 г. заключыла антылітоўскі саюз з Вялікім княствам Маскоўскім. З канца ХV ст. адбываецца канфлікт з Вялікім княствам Маскоўкім. Масква прад’яўляла прэтэнзіі не толькі на тыя рускія княствы, якія пакуль яшчэ заставаліся самастойнымі, але і на землі ВКЛ, населеныя праваслаўным, рускім па тагачаснай тэрміналогіі, насельніцтвам. Акрамя таго, пачынаючы з канца ХV ст., маскоўскі вялікі князь Іван ІІІ абвясціў сябе абаронцам інтарэсаў праваслаўнага насельніцтва ВКЛ, умешваючыся тым самым ва ўнутраныя справы заходняга суседа. А з 1492 па 1494 г. доўжылася ўжо першая маскоўска-літоўская вайна. У выніку яе да Маскоўскай дзяржавы адышлі Вяземскае княства і землі ў вярхоўях Акі. ВКЛ адмовілася ад прэтэнзій на Пскоў, Ноўгарад, Цвер. Мірная дамова 1494 г. была замацавана шлюбам вялікага князя Аляксандра з Аленай, дачкой вялікага князя маскоўскага Івана ІІІ. У 1500 г. пачалася чарговая маскоўска-літоўская вайна, якая доўжылася да 1503 г., калі было абвешчана 6-гадовае перамір’е і вызначаны новыя межы паміж дзяржавамі. Да Масквы адышла прыкладна трэцяя частка тэрыторыі ВКЛ з 19 буйнымі гарадамі, у т. л. Гомелем, Бранскам, Чарнігавам, Ноўгарад-Северскім, Старадубам і г.д.

Пры Жыгімонце Старым войны з Маскоўскай дзяржавай аднавіліся. Вайна 1507 – 1508 гг. нікому не прынесла поспеху (ВКЛ вярнула толькі Любеч і пяць смаленскіх валасцей) і скончылася т. зв. “вечным мірам”, які доўжыўся толькі 4 гады. У 1512 г. вайна аднавілася. Яна цягнулася 10 гадоў. У ходзе яе 31 ліпеня 1514 г. быў страчаны Смаленск, а 8 верасня 1514 г. адбылася знакамітая бітва пад Оршай, у якой гетман ВКЛ князь Канстанцін Астрожскі дашчэнту разбіў больш чым удвая пераважаючае маскоўскае войска. У 1522 г. было падпісана 5-гадовае перамір’е, па ўмовах якога Смаленская зямля засталася за Масквой, шматлікі “маскоўскі палон” – за ВКЛ. Але мір так і не быў падпісаны з-за спрэчак наконт Смаленска. Таму перамір’е было прадоўжана ў 1527 і 1532 гг. У 1534 г. пачалася чарговая вайна, якая доўжылася да 1537 г., калі было падпісана 5-гадовае перамір’е, якое затым працягвалася ў 1542 і 1548 гг. (да 1562 г.). У выніку яе ВКЛ вярнула Гомель, аднак страціла шэраг тэрыторый на поўначы. У сярэдзіне ХVІ ст. ВКЛ сустрэлася з дамаганнямі Івана ІV ужо на сучасныя беларускія і ўкраінскія землі. Гэта сведчыла аб пагрозе існаванню ВКЛ. З 1559 г. ВКЛ аказалася ўцягнутым у чарговы ваенны канфлікт, які меў самыя страшныя наступствы для яго далейшага лёсу. Барацьба гэта прывяла да значных тэрыторыяльных страт і прымушала ВКЛ шукаць лепшага паразумення са сваім партнёрам па уніі – Польшчай.

 

Вопрос 15.

+15. Эвалюцыя дзяржаунага ладу ВКЛ(ад адзинауладдзя да саслоуна прадстауничай манархии)

Дзярж. лад Вкл пры Альгердзе,Гедымине и Витауце(1316-1430) уяуляу сабоу неабмежаваную манархию-уладу аднаго кирауника у дзярж. Яго ўлада нiчым i нiкiм не абмяжоўвалася. На ім замыкалiся ўсе функцыi кiравання дзяржавай.Абавязки: абарона краины, выданне законау, распараджэнне дзярж. казной, прызначэнне на дзярж. пасады, ажыцяуленне дыплам. адносин, абъяуленне ваины и миру. У 1413 г. паводле Гарадзельскай унии- саюз памиж ВКЛ и Польшчай- У Вкл уводзиуся администрацыйны падзел- дзяленне тэр. дзярж. на частки для больш зручнага киравання ёю: княствы падзялялися на ваяводствы, ваяв. на паветы(стараста), пав. на воласци(войты). Спатрэбiлася ўтварэнне спецыяльных пасад. З цягам часу на ўсе больш ці менш важныя дзярж. пасады маглі прызначацца толькі феадалы-шляхцічы хрысціянскай веры і ўраджэнцы ВКЛ. Дзяржаўная пасада разглядалася як сродак атрымання даходаў, таму буйныя феадалы займалі адразу некалькі пасад.

Пры Аляксандры Каз. (1492-1506) улада абмяж. Радай-спачатку тольки дарадчым, а потым заканадаучым и распарадчым органам дзярж. улады у ВКЛ. “Паны-рада”.У яе склад уваходзяць паны и выш. служб. асобы: канцлер, ваяводы, маршалки, гетман, падскарби-загадчык дзярж. скарбу и инш. З-за частых ад'ездаў Казiмiра, рада адасобилася у сам. и незалежны ад вяликага князя орган улады. Пачала выконваць функцыi вярхоўнай улады.

У к 15 ст. други выш орган- агульны (вальны) сойм.На соймах вырашалися пыт. аб вайне и миры, аб падатках и законах, аб выбранни вял. князя.

Поўнае юрыдычнае замацаванне ролi гаспадарскай рады як дзяр-жаўнага органа зафiксавалi прывiлеi Аляксандра Казiмiравiча ад 1492 i Жыгiмонта Старога ад 1506 гг. З канца ХV да сярэдзіны ХVI ст. канчаткова зацвердзiўся яе склад: усе ваяводы i старасты, валынскi мар-шалак, канцлер i падканцлер, гетман, маршалак земскi i дворны, падскарбi. З духоўных асоб у лік паны-рады ўваходзілі толькі 4 біскупы.

На пачатку ХVI ст. ясна вызначылiся i паўнамоцтвы рады. Яна вяла дыпламатычныя адносины дзяржавы, займалася абаронай i фiнансавымi пытаннямi, а таксама справамi шляхецтва, кантралявала раздачу земляў і выконвала шэраг судовых функцый. Дзяржаўныя пасады займаліся толькi з ведама паноў-радных. Ні адзін дакумент не мог уступіць у сілу без дзяржаўнай пячаткі, якая захоўвалася ў канцлера, і без яго подпісу. Iм жа належала i права выбару вялiкага князя.

Таким чынам адбылося абмежаванне улады князя за кошт пашырэння роли феад.. Адзинауладдзе пераутвараецца у саслоуна-прадстауничую манархию. Роля рады и сойму становицца вышэй за ролю вял. князя. Ён заставауся першай асобай аднак ужо не быу самауладцам и падпарадкоувауся воли паноу-рады.

 

 

CoolReferat.com

Вопрос1. Гисторыя як навука. Фармацыйны и цывилизацыйны падыходы да вывучэння гисторыи.

У сучасным свеце існуе каля 2000 навук. Сярод іх гісторыя займае асобнае месца ў адрозненні ад іншых сацыяльна-гуманістычных навук, якія вывучаюць які-небудзь адзін бок грамадскага жыцця. Гісторыя мае дачыненне да ўсёй сукупнасці жыцця грамадства і ў гэтым сэнсе яна выступае як навука камплементарная, інтэгральная. Гісторыя ў шырокім сэнсе – гэта працэс развіцця ў прыродзе і грамадстве, вызначэнне і тлумачэнне фактаў мінулага. У вузкім сэнсе гісторыя - гэта навука аб заканамернасцях у прасторы і часе сусветна-гістарычнага працэсу як раўнадзейных узаемадзеянняў этнапалітычных супольнасцей. Па-гэтаму прадметам вывучэння гісторыі як навукі з`яўляецца перш за усё дзейнасць людзей, уся сукупнасць адносін у грамадстве, раскрыццё чалавечай дзейнасці ва ўсёй яго шматграннасці прасторавай і часавай канкрэтнасці. Гісторыя (гістарычная навука) уяўляе сабой комплекс сацыяльна-гуманітарных навук, якія вывучаюць прошлае чалавецтва ва ўсёй яго канкрэтнасці і разнастайнасці.

Гісторыя адказвае на пытанні аб тым, што, калі, дзе, чаму і пры якіх абставінах адбылося, якія этапы прайшло ў сваім развіцці і чым стала сёння з пункту гледжання гістарычнага вопыту. Гісторыя – гэта тое, што было, а не тое, што магло быць.

Станаўленне гісторыі як навукі ішло ў адпаведнасці з фарміраваннем свядомасці чалавека, калі ўзнікла патрэба захоўваць і перадаваць нашчадкам накоплены вопыт. Гістарычная навука ўзнікла ў Старажытнай Грэцыі і Старажытным Рыме. У працах першых гісторыкаў утрымліваліся першыя спробы не толькі апісваць, але і тлумачыць падзеі, выяўляць унутр. логіку і рабіць гісторыю павучальнай для сучаснікаў. Вывучэнне гісторыі мае шэраг ф-цый: 1.фундаментальная(навуковая)=1 апісальная(ф-цыя сацыяльнай памяці); 2. пазнавальная(ці інтэлектуальна-развіваючая); 3. прагнастычная(ці практычна-палітычная); 4. выхаваўчая(ці патрыятычная). Такім чынам вывучэнне гісторыі Беларусі ў сусветн. цывілізацыі мае мэту сфарміраваць гістар. свядомасць, цэласнае ўяуленне аб заканамернасцях і асаблівасцях эвалюцыі чалавеч. грамадства, зразумець месца айчыннай гісторыі ў сусветна-гістар. працэсе, а значыць і ўклад бел. народа ў сусветную цывілізацыю.

На працягу часу у гистарычнай навуцы панавали 3 этапы метадалогии Г:

1) Субъектывисцки(Г- праяуленне воли асобы(цара,фараона и г.д.))

2)абъектыуна-идэалистычны (гист. працэс развиваецца пад уплывам Бога, идэи и г.д.)

3)навуковы(выдзяляецца 2 падыходы: фармацыйны и цывилизацыйны)

З сярэдзіны 19 ст. пачынае фарміравацца фармацыйны падыход. Яго заснавальнікам з`яўляецца К. Маркс. Суть:эканамичныя адносины- аснова грамадскага развицця;. Змены у вытворчых силах и адносинах прыводзяць да змены ад адной фармацыи да другой; вызначаецца 5 фармацый:

1) першабытна- абшчынны лад

2)рабауладальницки

3)феадальны

4) капиталистычны

5) камунистычны.

У канцы 18 ст. Адамам Фергюсонам быу уведзены цывилизацыйны падыход. Першапачаткова антыпод варварства. У аснову пакладзены сам чалавек. Чалавек – гэта аснова цывілізацыі. Нягледзячы на тое, што цывілізацыйны падыход пачаў складвацца яшчэ ў 18 ст. больш поўнае ўжыванне ён атрымаў у канцы 19 – пач. 20 ст. Паводле новага падыхода структурнай адзінкай гіст. працэса з`яўляецца цывілізацыя. Такім чынам цывілізацыя – гэта сукупнасць людзей, якія маюць агульныя фундаментальныя асновы менталітэта, агульн. духоўн. цэннасці, а таксама ўстойлівыя рысы ў сацыяльна-паліт. арганізацыі, эканоміцы і культуры. Усе цывілізацыі падзяляюцца на сусветныя і лакальныя. Сусветныя ц-цыі – гэта найбольш важныя этапы ў гісторыі ўсяго чалавецтва: 1. неалітычная; 2. раннекласавая; 3. антычная; 4. сярэдневечная; 5. перадіндустрыяльная; 6. індустрыяльная; 7. постіндустрыяльная. Лакальныя цывілізацыі адлюстроўваюць асаблівасці краіны або групы краін, культурна-гістарычныя, этнічныя, рэлігійныя, эканомікагеаграфічныя асаблівасці пэўнай тэрыторыі, асвоенай чалавекам на працягу гісторыі.