Прадмет і задачы курса “Гісторыя Беларусі”. Фармацыйны і цывілізацыйны падыходы да вывучэння гісторыі. Перыядызацыя гісторыі Беларусі.

Сацыяльна-эканамічны лад ВКЛ у другой палове ХIV–XVI стст. Фарміраванне фальваркава-паншчыннай сістэмы гаспадаркі і афармленне прыгоннага права.

14. Знешнепалітычнае становішча ВКЛ у канцы XV – першай палове XVI ст.: адносіны з Маскоўскім княствам, барацьба з крымскімі татарамі.

У другой палове XV ст. у знешняй палітыцы ВКЛ паўстала пытанне ўзаемаадносін з Крымскім ханствам. Амаль штогод Крымскія татары наведвалі Кіеўшчыну, Валынь, даходзілі да Слуцка, Пінска, Мінска, Новагародка. За перыяд 1500-1569 татары зрабілі 45 набегаў на Беларускія землі. У ВКЛ былі створаны казачыя заслоны. Пад Каневам крымскім татарам было нанесена паражэнне, з гэтага часу яны не маглі рушыць далёка на поўнач.

З канца XV ст. абвастрыліся адносіны паміж ВКЛ і Маскоўскай дзяржавай. Першая прычына: аб’яднанне паўночна-Усходняй Русі пад уладай вялікага князя Маўскоўскага і яго жаданнем аб’яднаць усе рускія землі. Другая: вялікі князь Маскоўскі прэтэндаваў на ролю адзінага праваслаўнага гасудара. Канфратацыя паміж Маскоўскай дзяржавай і ВКЛ прывяла да неабвешчанай прыгранічнай вайны з 1487 – 1494 гг. У выніку якой была зламана ўся літоўская прыгранічная паласа з Маскоўскай дзяржавай. У 1500 г. Іван III абвясціў вайну ВКЛ. Ваенная кампанія 1501 – 1503 склалася няўдала для ВКЛ. У лістападзе 1501 яно церпіць вялікае паражэнне пад Мсціславам. 2 красавіка 1503 г. была заключана перамір’е на 6 гадоў. ВКЛ страціла многа тэрыторый на усходзе. Новая ваенная кампанія пачалася вясной 1507г. рускія войскі даходзілі да Вільні, але вырашальная бітва так і не адбылася. Вайна 1507-1508 гг. Закончылася “абвечным міры”. Потым былі другая кампанія і трэцяя. Каля оршы адбылася вялікая бітва, у якой маскоўскія войскі пацярпелі паражэнне.

 

 

Складанасці палітычнага становішча ВКЛ у сярэдзіне XVI ст. (Лівонская вайна і Люблінская унія). Становішча ВКЛ у Рэчы Паспалітай.

1558 годзе Маскоўскі цар Іван IV распачаў ваенны канфлікт з Лівонскім орденам і захапіў Шэраг важнейшых крыпасце. У адказ князь ВКЛ Жігімонд другі Аўгуст 31 жніўня 1559 прыняў землі Лявоніі пад свой пратыэктарат. Ваенные дзеянні паміж Масквой і непасрэдна ВКЛ пачаліся летам 1561 года і хутка перанясліся на тэрыторыю Беларусі і 1561 годзе Маскоўскае войска захапіла Вецебск, Оршу, 1563 спаліла Полацк. Сталіца ВКЛ Вільня заставалася каля 200 км. Тэрмінова падрабаваўся саюзнік Польша.

Польша сама імкнулася да уніі з ВКЛ. Чаму: 1. Польскія феадалы імкнулася пашырыць свае уладнні за кошт зямель ВКЛ і экспансія каталіцызму. 2. Акрамя таго ВКЛ так сама імкнулася да саюзу бо магнаты ВКЛ сканцатравалі ў сваіх руках амаль не абмежаванную ўладу і панавалі вышэйшым саслоўным працтаўніцтве - сеймі. Таму шляхта ВКЛ імкнулася да ліквідацыі адзіна ўладзя буйных феадалаў да шляхецкіх войск.

10 стдзеня 1569 пачаўся Люблінскі сейм. Які працягваўся 6 месяцаў. Польская шляхта настойвала на прыняцці артыкулаў, якія ставілі ВКЛ у залежнае становішча, ад Польшы. Калі паслы ўбачылі пагразу прымусовага заключэння уніі на непрымальных умовах 1 сакавіка 1569 яны пакінулі сейм. Тады польскія феадалы выкарастылі цяжкае знешне палітычная становішча ВКЛ і дабіліся ад Жыгімонта II выдання указаў аб далучэнні да польшчы Падляшча, Валыні, Кіеўшчыне, Падолля.

У такіх умовах прадстаўнікі ВКЛ вымушаны былі вярнуцца на сейм 1 ліпеня 1569 года быў падпісаны акт Люблінскай уніі. Стваралася РП, вышэйшым органам абвяшчаўся агульны сейм які мог збірацца только на тэрроторыі Польшчы. Асобых сеймаў для ВКЛ не прадугледжвалася. Выбіраўся агульны кароль, агульная знешняя палітыка. Не залежна ад месца пражывання дазвалялася свабоднае набыццё зямляных уласнасцях на тэррыторыі РП.

 

 

17. Рэфармацыя і Контррэфармацыя ў ВКЛ. Берасцейская царкоўная вунія.

Рэфармація – шырокі грамадска-палітычны, ідэалагічны і рэлігійны рух буржуазіі, накіраваны супраць феадалізму і яго апоры – каталіцкай царквы. Патрабавалі знішчэння феадалізму, стварэння новай, дэцэнтралізаванай, больш дэмакратычнай і таннай царквы, ліквідацыі духавенства як асобнай касты, складанай царкоўнай абраднасці. Рэфармація прывяла да з’яўлення новага кірунку ў хрысціянстве – пратэстантызму, які аб’ядноўвае шэраг самастойных цэркваў і сект.

Контррэфармацыя – узначалены папствам (рэлігійна-манархічны цэнтр каталіцкай царквы на чале з Папам Рымскім) грамадска-палітычны і рэлігійны рух супраць Рэфармацыі, за умацаванне феадальнага ладу ў перыяд яго распаду. З’явіліся ў 1569г. першыя езуіты ў Вільні.

1596 год Берасцейская царкоўная унія. Аб’яднанне праваслаўнай і каталіцкай царквы – стварэнне Ініяцкай царквы.

 

19. Унутраныя і знешнія канфлікты на беларускіх землях у канцы XVI – першай трэці XVII cт.: гарадскія паўстанні, інтэрвенцыйная вайна 1604 – 1618 гг.

У 1604 годзе Лже Дзмітрый абпіраючыся на падтрымку сінатары РП Юрыя Мнішака, урываецца Чарнігава-северскую землю.

21 студзеня 1605 года бітва паміж войскам Барыса Гадунова і Лже Дзмітрыя, скончалася перамогай войскам Гадунова. Але якого раптоўная смерць дазволіла Лже Дзмітрыю летам 1605 года уступіць у Маскву і вяньчацца на прастол. Але хутка падман быў выкрыты і Лже Дзмітрый быў звергнут, царом абралі Васіля Шуйскага.

Узнімаецца новы рух, пад кіраўніцтвам Міхаіла Малчанава, які размясціўся ў вёскі Тушына, каля Масквы. На дапамогу прыходзяць атрады Польскіх феадалаў.

Летам 1610 года ў Маскве успыхнуў мяцеж, у выніку якого скінулі Шульскага, а на рускі прастол быў запрошаны сын караля РП Жыгімонда III, Уладзіслаў. Такім чынам над Маскоўскім княствам навісла угроза поўнага паглынання РП.

У 1612 годзе у Ніжнім Ноўгарадзе нороднае апалчэнне ва главе з Кузьмой і Пажарскій.

 

Вайна 1812 г. і Беларусь.

У пачатку ХІХ ст. рэзка ўзмацніліся супярэчнасці паміж Францыяй і Расіяй. Напалеонаўская Францыя імкнулася да сусветнага панавання. На гэтым шляху стаялі Англія і Расія. Англія мела магутны ваенны флот, вялізныя калоніі. Экспедыцыя ў Англію для Напалеона была вельмі рызыкоўнай. Таму Напалеон і вырашыў спачатку разграміць Расію, якая, на яго думку, не ўмела ваяваць, была ў ваенных і тэхнічных адносінах адсталай. Гэта магло гарантаваць Францыі поспех. З гэтай жа мэтай Напалеон і стварыў небывалую ў гісторыі армію, якая налічвала 600 тысяч чалавек.

24 чэрвеня 1812 года Францыя, без аб'яўлення вайны, напала на Расію. Беларусь стала полем жорсткіх баявых дзеянняў. Расійскія войскі гераічна змагаліся з французамі пад Кобрынам, Солтанаўкай, Астроўна, Мірам, Полацкам і іншымі месцамі. Трэба адзначыць,што расіяне ў цэлым змаглі навязаць французам сваю стратэгію і тактыку вядзення вайны, на што Напалеон ніяк не разлічваў.

Адносіны беларускага насельніцтва да вайны былі рознымі. Беларуская шляхта ў аснове сваёй перайшла на бок Францыі. Беларускае сялянства ставілася да вайны адмоўна, сяляне імкнуліся захаваць нейтралітэт, хаваліся па лясах, яны не давяралі ні французам, ні рускім.

Аднак частка сялянства, асабліва на Усходзе Беларусі, выступала на баку Расіі. Беларускія сяляне сталі на абарону Расіі як сваей Радзімы, таму, што вайна для Расіі была Айчыннай. Партызанскія атрады дзейнічалі ў вёсках Стараселле, Межаны, Есьманы, на тэрыторыі Барысаўскага, Дрысенскага і Полацкага паветаў і ў іншых месцах. У верасні сяляне вескі Жарцы Полацкага павета змагаліся з батальёнам французскіх салдат, удзельнічалі ў бітве за Полацк.

Палітыку Францыі ў Беларусі можна ахарактэрызаваць старажытным заклікам – «паздяляй і ўладар!». 1 ліпеня 1812 года французы выдалі загад аб стварэнні Часовай камісіі урада Вялікага княства Літоўскага. Узначаліў камісію мясцовы памешчык Станіслаў Солтан. У склад ВКЛ адыходзілі Віленская, Мінская, Гродненская губерні і Беластоцкая вобласць. У Віцібску і Магілеве засталося французскае ваеннае кіраванне, як у прыфрантавых рэгіенах. За спіной у С.Солтана стаялі французскія камісары, якія патрабавалі аднаго – грошай, хлеба, людзей і коней у сваю армію. Ніякіх палітычных правоў гэты ўрад не меў.

Важным ваенным вынікам вайны 1812 года стала Барадзінская бітва, што адбылася ў жніўні 1812 года. У гэтай бітве Напалеон не здолеў разграміць рускую армію і гэта вырашала канчатковы зыход вайны. У кастрычніку 1812 года расійская армія вымусіла французаў пакінуць Маскву і пачаць адступленне. Адступленне ў хуткім часе перерасло ў бегства французаў з Расіі. Канчатковы разгром французскага нашэсця на Расію адбыўся ў лістападзе пры пераправе праз раку Беразіну. Тут французы страцілі больш за 20 тысяч салдат і ўвесь свой скарб, які нарабавалі ў Маскве, іншых гарадах Расіі і Беларусі.

Такім чынам, вайна 1812 года, негледзячы на ўсе эканамічныя разбурэнні, з’явілася яркай старонкай нашай гістрыі. Таму што, у жыццевай рэчаіснасці таго часу беларусы, разам з расіянамі, змагаліся з агульным ворагам. Беларусы пачалі, хоць часткова, усведамляць агульнасць вялікай краіны.

 

 

29 Грамадска–палітычнае жыццё ў Беларусі ў першай палове ХІХ ст.

Пасля вайны 1812 года беларуская шляхта, што змагалася на баку Францыі, атрымала амністыю і вярнулася на Радзіму. У гэты перыяд ў Беларусі пачалі стварацца першыя тайныя таварыства. У 1818-1821 гг. у Беларусі афіцыйна дзейнічалі пяць масонскіх ложаў: дзве ў Нясвіжы, дзве ў Слуцку і адна ў Мінску.

Пасля забароны члены тайных таварыств, якіх ў Беларусі налічвалася каля 800 чалавек, разам з польскімі сябрамі пачалі рыхтаваць паўстанне. Падрыхтоўка паўстання вялася ў Варшаве. Гэтае паўстанне пачалося ў канцы лістапада 1830 г. У паўстанні вызначылася дзве плыні: арыстакратычная і дэмакратычная. Дэмакраты абяцалі сялянам землю і заклікалі змагацца “за вашу і нашу свабоду”. Арыстакраты спадзяваліся на падтрымку Францыі, яны не бачылі у беларусах змагароў і ставілі на мэце адрадзіць Рэч Паспалітая ў межах 1772 г.

Узначальвалі паўстанне ў Беларусі такія асобы як Ян Ходзька – удзельнік пахода на Маскву, магістр масонаў, Канстанцін і Дамінік Радзівілы – кіраўнікі нясвіжскіх тайных таварыств, Міхаіл Ромер, Вінцэнт Валадковіч і іншыя сябры тайных таварыств. Паўстанне ахапіла Поўнач Беларусі, Гродзенскую губерню, Рэчыцу, Мазыр і Пінск. У паўстанні ўдзельнічала каля 10 тысяч шляхцічаў і 2 тысячы сялян.

З такой паўстанскай арміяй перамагчы Расію было немагчыма, а Францыя і іншыя краіны Захаду паўстанне не падтрымалі - ні дыпламатыяй, ні войскамі. Таму паўстанне пацярпела паражэнне. Яно скончылася ў верасні 1830 г.

Такім чынам, грамадска – палітычнае жыццё Беларусі ў першай палове ХІХ ст. вызначалася адкрытай барацьбой палітычных арганізацый і рухаў Польшчы, Літвы і Беларусі супраць царызма, за свабоду і адраджэнне незалежнасці.

 

 

34. Паўстанне 1863-64 гг. у Беларусі.

Несправядлівасць аграрнай рэформы выклікала шырокі сялянскі незадавол. Сялянства хвалявалася, адмаўлялася падпісваць устаўныя граматы, уздымалася на адкрытую барацьбу з памешчыкамі. Палітычнае становішча ў Расіі рэзка ўскладнілася. У гэтых умовах у Польшчы, Літве і Беларусі пачаў разгортвацца нацыянальна-вызваленчы рух, накіраваны супраць рэшткаў прыгону, супраць самадзяржаўя, за правы чалавека і грамадзяніна.

Паўстанне пачалося зімой 1863 г. Для кіраўніцтва паўстаннем былі створаны кіруючыя органы: Цэнтральны нацыянальны камітэт (ЦНК) у Варшаве і Літоўскі правінцыяльны камітэт (ЛПК) у Вільні. Узначаліў ЛПК К.Каліноўскі. У кіраўніцтве ЦНК галоўная роля належыла «белым», якія ў лютым 1863 г. адхілілі К.Каліноўскага ад кіраўніцтва ЛПК. К.Каліноўскі ўзначаліў паўстанне ў Гродзенскай губерні.

Летам 1863 г. «белыя» зразумелі, што Францыя і Захад не будуць дапамагаць паўстанню і яны пачалі адыходзіць ад барацьбы. У чэрвені 1863 г. ЛПК зноў узначаліў К.Каліноўскі. Аднак час быў ўжо марна страчаны. Акрамя таго, ЦНК не разлічваў на сялян, зямлю абяцалі толькі тым сялянам, якія змагаліся за перамогу, астатнія нічога не атрымлівалі. Таму паўстанне падтрымала толькі невялікая частка сялянства. Атрады паўстаўшых на 75% складаліся са шляхты і толькі на 18% з сялян. Значны поспех быў у К.Каліноўскага ў Гродзенскай губерні, дзе сяляне складалі каля 33% ад агульнай колькасці паўстанцаў. Усяго ў паўстанні ўдзельнічала да 80 тысяч беларусаў.

Баявыя дзеянні скончыліся ў канцы жніўня 1863 г., калі ЦНК загадаў К.Каліноўскаму спыніць паўстанне і перанесці барацьбу на вясну 1864 г.

Зімой 1864 г. К.Каліноўскі быў арыштаваны. З турмы ён перадаў пісьмо – запавет беларускаму народу. У «Лісце з-пад шыбеніцы» К.Каліноўскі заклікаў беларусаў да барацьбы за нашу нацыянальную ідэю. «Ваюй, народзе, за свае чалавечае і народнае права, за свае веру, за зямлю сваю родную», - сказаў у апошнюю хвіліну жыцця К.Каліноўскі.

Такім чынам, паўстанне 1863-1864 гг. вызначала далейшыя гістарычныя накірункі вызваленчай барацьбы беларускага народа за незалежнасць і нацыянальную дзяржаўнасць.

 

 

Утварэнне БССР

30 снежня I9I8г. у Смаленску для абмеркавання пытання аб утварэні БССР і КПБ Паўночна-Заходні абласны камітэт РКП/б/ склікаў VI Паўночна Заходнюю абласную канферэнцыю РКП/б/, якая і прыняла рэзалюцыю "Аб абвяшчэнні Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі”. У склад БССР уключаліся Мінская, Гродзенская, Віцебская, Магілёўская і Смаленская губерні. Паўночна-заходняя арганізацыя РКП /б/ была перайменавана ў КП/б/Б і засталася, як і ўсе іншыя нацыянальна-тэрытарыяльныя партыйныя арганізацыі, часткай РКП/б/. Гэта канферэнцыя аб'явіла сябе I з'ездам КП/б/Б.

I студзеня 1919 г. у Смаленску быў абнародаваны Маніфест Часовага рэвалюцыйнага рабоча-сялянскага савецкага ўрада, які абвясціў утварэнне БССР і асноўныя палажэнні дзяржаўнага статуса рэспублікі. Уся улада перадавалася Саветам рабочых, батрацкіх і чырвонаармейскіх дэпутатаў; зямля, воды, нетры, фабрыкі і заводы абвящчаліся ўласнасцю народа. Усе законы, дагаворы, пастановы, загады і распараджэнні "як рады і яе слуг, так сама нямецкіх, польскіх і ўкраінскіх акупацыйных улад лічацца несапраўднымі".

5 студзеня 1919 г. сталіцай БССР стаў Мінск, куды 8 студзеня пераехаў і Часовы урад.

16 студзеня 1919г., ЦК РКП/б/ прыняў рашэнне аб далучэнні да РСФСР Віцебскай, Магілёускай і Смаленскай губерняў і аб'яднанні часткі БССР, што засталася, з Літоўскай ССР. Спыненне нацыянальна-дзяржаўага будауніцтва на Беларусі такім ганебным чынам тлумачылася інтарэсамі сусветнай пралетарскай равалюцыі, аховай яе ядра – Савецкай Расіі – ад імперыялістычных захопнікаў.

2 - 3 лютага 1919 г. у Мінску праходзіў Усебеларускі з'езд Саветаў на якім Я.М.Свярдлоў зачытаў пастанову Прэзідыўма УЦВК "Аб прызнанні незалежнасці БССР". Тут жа па прапанове Я.Свярдлова было прынята рашэнне аб аб'яднанні БССР з Літоўскай ССР.

Акрамя таго, з’езд прыняў Канстытуцыю БССР, якая поўнасцю адпавядала Канстытуцыі РСФСР 1918г.

 

 

Прадмет і задачы курса “Гісторыя Беларусі”. Фармацыйны і цывілізацыйны падыходы да вывучэння гісторыі. Перыядызацыя гісторыі Беларусі.

Объект курса – гэта вывучэнне гісторыи Беларусі, веданне знанній якой аб'ядноўвае грамадзян, кансалядует іх сумесные намаганні.

Агульные заканамернасці гістарычнага развіцця:

• Гісторію сваёй краіны неабходна вывучаць пастаянна, бо яна ўзбагаччаецца новымі фактамі і занава пераасансовываецца новымі пакаленнямі.

• Пастаянная звяртанне да гісторыі – робіць чалавека гістарычна адукаванным, што сведчыць пра пераемнасць маралі патрыятызму.

• Гісторыя з’яўляецца важным духоўным рэсурсам грамадства, яна дапамагае ўбачыць сапраўдныя каштоўнасці, карэкціруе паводзіны і на канкрэтных прыкладах паказвае якое зло прыносяць не адукаванасць, не справядлівасць, дэмагогія.

Пераадызація гісторыі Беларусі:

1. Старажытнаяе грамадства (40тыс. гг да н. э.-Vст. н. э.): каменны век, бронзавы век, жалезны век.

2. Сярэднявечча (канец V-XVст.): ранняе, высокае, поздняе.

3. Новы час (XVI-пачатак XX ст.): афармленне феадальнай сістэмы і выспяванне крызісу, зараджэнне капіталізму.

4. Навейшы час (1918г-па…).

 

2. Першабытная эпоха, яе асноўныя этапы і іх характарыстыка. Першабытнае грамадства на тэрыторыі Беларусі.

Першабытная эпоха:

Мезаліт-сярэдні каменны век: поўнае засяленне чалавекам тэрыторыі Беларусі, колькасць насельніцтва 4,5-6 тыс. человек.

Неаліт-новы каменны век: колькасць насельніцтва 27-36 тыс. Насельніцтва займалася збіральніцтвам, паляваннем, рыбнай лоўляй.

 

3. Вялікія перасяленні народаў і іх уплыў на этнічныя і сацыяльныя працэсы Усходняй Еўропы.

У 4-3 тыс. гг. да н. э. пачалася міграцыя праіндаеўрапейцаў. Пры сустрэчы з мясцовым насельнітвам яны перамагалі яго і асімілявалі. У выніку асіміляцыі мясцовага неалітычнага насельніцтва індаеўрапейцамі сфарміраваўся новы этнас – балты. Каменны век саступіў бронзаваму веку і т.д.

 

6. Утварэнне дзяржаў на тэрыторыі рассялення ўсходніх славян. Адносіны Полацка і Турава з Кіевам і Ноўгарадам у IX – XІ стст.

У XI ст. Кіеўская Русь падзялілася на тры часткі на чале з Кіевам, Полацкам, Ноўгарадам. 1. Самым буйным і магутным княствам на тэрыторыі Беларусі ў раннім сярэднявеччы з’яўлялася Полацкае княства. Заканадаўчая улада ў Полацкім княстве належала вечу, ці народнаму сходу. Выканаўчая улада ў Полацкім княстве належала князю. Высокае грамадскае становішча ў Полацку займаў епіскап. 2. Другім буйным раннефеадальным княствам-дзяржавай было Тураўскае княства.

Полацкае і Тураўскіе княства мелі усе атрыбуты дзяржаўнай улады – улады заканадаўчай (веча), выканаўчай (князі і дружыны), судовай. Іх можна лічыць першымі ранне феадальнымі дзяржавамі на тэрыторыі Беларусі.

 

7. Палітычная раздробленасць беларускіх земляў у XII ст.

У пачатку XII ст. Старажытнаруская дзяржава (Кіеўская Русь) распалагалася на асобныя княствы. Землі Беларусі уваходзілі ў склад Полацкага, Тураўскага, Пінскага, Новагародскага і часткова Смаленскага, Чарнігавскага, Кіеўскага і Уладзіміра-Валынскага княстваў.

 

8. З’яўленне хрысціянства на беларускіх землях. Развіццё культуры ў IX–XІ стст., і дзейнасць беларускіх хрысціянскіх асветнікаў.

Хрысціянства рэлігіі на Русі папярэднічала язычніцтва. С прыняццем хрысціянства разумовы, духоўны, рэлігійны стан грамадства застаў істотныя змены. Язычніцкае для хрысціянства стала сіонімам д’ябальскага, варварскага. Калі з’явіліся першыя хрысціяне ў Полацкай зямлі, сказаць цяжка. У 992 г. была створана Полацкая епархія, у 1003г. – Тураўская. Была барадзьба паміж святарамі новай веры і чараўнікамі, прыхільнікамі язычніцтва. Такім чынам скалалася двухвер’е якое інавала на тэрыторыі Беларусі з даўнейшых часоў. Увядзенне хрысціянства садзейнічала развіццю культуры на беларускіх землях. Найвышэйшым узорам старажытнарускай культуры з’яўляецца манументальная архітэктура. З прыняццем хрысціянства зараждаецца каменна-цаглянае будаўніцтва сабораў. Сафійскі сабор, Благавешчанская царква ў Віцебску, Спаса-Праабражэнскі сабор у Полацку, Барысаглебская царква ў Новагародку, Белая вежа. Састаўной часткай культуры беларускіх зямель з’яўлялася вусная народная творчасць. С хрысціянствам звязана увядзенне і пашырэнне пісьменнасці.

 

10. Утварэнне ВКЛ і яго развіццё на першапачатковым этапе існавання (ад Міндоўга да Віценя). Знешняя палітыка князёў Гедыміна і Альгерда.

1253 год – стварэнне ВКЛ.

Прычыны утварэння ВКЛ:

1. Разіццё сельска-гаспадарчай вытворчасці, гандлю, гарадоў, іх размяшчэнне на важных гандлёвых шляхах, па заходняй дзвіне, дняпру, нёману, усё гэта садействовала ўзбагачэнню мясцовай эліты, якая становіцца ініцыятарам утварэння дзяржавы, каб абараніць сваю маёмасць і статус.

2. Паглыблення дыферэнцыяцыі грамадства. Сацыяльных супярэчнастей паміж саслоўями. У самім феадальным саслоўе так сама абастраецца барацьба за панаванне. Гэта выклікала грамадскую патрэбу ва ўтварэнне дзяржавы, якая заканадаўча абмяжовывала грамадска небяспечныя працэссы, якія праяўляліся ў знішчэнні людзей і матэрыальных каштоўнасцей.

3. Неабходнасць барадзьбы з крыжакамі і мангола татарамі, некаторыя даследчыкі лічаць іменна знешняя пагроза стала асноўным штуршком да утварэнне дзяржавы. Першай сталіцай ВКЛ стал Навагародак. Аслабленне княства ў выніку працяглай барадзьбы з крыжакамі.

Працэс утарэння ВКЛ працягваўся з сярэдзіны XVIII па сярэдзіну XIV стагодзя. Асноўнымі шляхамі ўтварэння дзяржавы быў дагавор, выкарыстоўваўся і шлях захопу, але ён не был галоўны. Значную ролю адыграў узаемна палітычны інтарэс, неабходнасць сапрастаять крыжакам і мангола татарам.

Першы князь Міндоўг. Упаменаецца яшчэ ў 30 гады XVIII стагодзя, як князь Літвы. На друка Ермаловіча ў 1240 гадах ў навагародскае княства Міндоўг быў запрошаны мясцовамі баярамі на княжанне. З палітычнамі мэтамі ў 1246 годзе Міндоўг акрэсціўся ў праваслаўную веру. 1251 годзе прымае каталіства. 1253 карануецца на каралеускі прыстол.

Пасля няго ВКЛ кіраваў яго сын Войшаўк (1264-1267). Ён абапіраючыся на беларускіх баяр аб’яднаў Навагародскую, Пінскую, частку Віцебскай зямлі. Але быў забіты у 1267.

Віцень (1295-1316) далучыў шляхам дагавору на правах аўтаноміі Полацкае княства, погоня становіцца агульна дзяржаўным гербам ВКЛ. Тэррыторыя ВКЛ стала ўключаць усю тэрроторыю Беларусі.

Гедымін (1316-1341) перанёс сталіцу ВКЛ у Вільню (1323г.). Уключыў Менскае княства, усё турава-пінскае княства.

Пасля яго смерці, прастол был замешчаны старэйшаму Яўмуту (1341-1345), але ў выніку змовы братоў і Кейстута, Яўмут был звергнуты.

А князем ВКЛ стал Альгерд (1345-1377), якого суправіцелям стаў Кейстут, такім чынам адбыў падзел ВКЛ, заходняй часткай кіравай Кейстут, заходняй часткай Альгерд. У 1355 годзе Альгерд далучыў да ВКЛ бранскае княства, 1363 годзе бітва на рацэ сінія воды. Альгерд разбіў мангола-татар і ўключыў у склад ВКЛ тэрыторыю Украіны, балынь подолле кіеўшчына. Альгерд імкнуўся аб’яднаць усе рускія землі. Хадзіў на Маскоўскае княства, але захапіць маскву не змог.

Пасля смерці Альгерда, абвастраецца канфлікт паміж Кейстутам і Ягайлам (1377 -1392). Працяглая барадзьба з Кейсмутам і сынам Кейстута Вітаўтам за умацаванне сваёй улады прыводзіць Ягайлу на Польскі прыстол.

У адпаведнасці з Крэўскай уніі вядома што Ягайла павінен быў перакрысціца ў каталіцтва, аб’яднаць ВКЛ з польскім каралествам, даць правы на валоданне і поўнае распараджэнне зямлёй ВКЛ феадалам католікам.

 

11. Унутраная і знешняя палітыка ВКЛ у перыяд з апошняй трэці XІV па канец XV ст.: паступовы геапалітычны паварот на Захад. Барацьба праваслаўнай знаці за захаванне сваіх правоў (вайна 1430-х гг.).

Барадзьба цэнтралісцкіх і федэралісцкіх пачаткаў пранізвала усё унутрыпалітычнае жыццё княства вяла да крызісаў дзяржаўнай улады, якія пагражалі распадам ВКЛ. 1 крызіс – 1341 пасля смерці Гедыміна, 2 крызіс – 1377 пасля смерці Альгерда, 3 крызіс – 1381 – Кейстут захапіў вярхоўную уладу ў дзяржаве.

14 жніўня 1385г.Крэўская унія.

Прычыны:

1. Умацаванне улады Ягайлы, на якую прэтэндавалі Андрэй і Вітаўт.

2. Жаданне шляхты ВКЛ набыць «залатые шляхецкія вольнасці».

3. Барадзьба з крыжакамі.

Вынікі:

1. Пашырэнне каталіцкай веры.

2. Набыццё польскімі феадаламі зямель ВКЛ.

Знешняя палітыка ВКЛ: галоўны вораг ВКЛ немцы Тэўтонскага і Лівонскага ордэнаў. 1410г. бітва пад Грунвальдам (Польшча) ВКЛ нанёс сакруальны удар Крыжакам.

 

12. Дзяржаўны і сацыяльна-палітычны лад ВКЛ у ХІV–XVI стст.

ВКЛ фарміравалася як манархія з элементамі федэралізму, дзе княствы захоўвалі адносную самастойнасць. У дальнейшым ВКЛ паступова набывала статус абмежаванай манархіі. У ВКЛ меліся некаторыя асаблівасці дзяржаўнага кіравання: 1. У ВКЛ першапачаткова не стваралі амаль не якіх цэнтралізаванных устаноў. 2. Існавала Дума, якая не была дзяржаўнай установай. 3. Дума паступава трасфарміравалася у вышэйшы орган выканаўчай улады краіны – Раду паноў.

Важную роль у кіраўніцтве ВКЛ адыгрываў канцлер. Асноўныя справы ВКЛ вырашаліся вальным сеймам. Ен складаўся з усіх членаў паноў урады, усіх епіскапаў, стараст павятовых, а таксама выбраных дэпутатаў з ліку шляхты. Сейм вызначаў унутранную і знешную палітыку

9 верасня 1957 – I статут ВКЛ. Былі створаны гродскі суд (па крымінальных злачынствах), земскі суд (судзіў шляхту). Самым высокім органам быў Велікакняжацкі (гаспадарскі) суд, суд паноў-рады.

1 сакавіка 1566г. – II статут ВКЛ.У гэтым статуте захоўваліся структура і артыкулы першага статута, але прыбаўляўся раздел аб завяшчаннях, а так жа права валодаць і распараджацца маёнткамі.

У 1588 – III статут ВКЛ. Ён заканадаўча аформіў самастойнасць ВКЛ. Такім чынам у XIII-XIV стст. ВКЛ з’яўлялася феадальнай спадчынай манархіей, а ў XV-XVI стст. ВКЛ можна лічыць канстатуцыйнай манархіяй на чале з вялікім князем літоўскім.