Паняцце білігвізму. Аспекты беларуска-рускага білінгвізму

БІЛІНГВІЗМ двухмоуе, - валоданне iпапераменнае карыстанне дзвюма мовамі. Kaлі ва ужытку знаходзяцца тры iбольш моу - гэта шматмоуе або полінгвізм.

Моуныя кантакты, якія дыктуюцца эканамічнымі, культурнымі i іншымі сувязямі, патрабуюць вывучэння iвыкарыстання у моунай практыцы дзвюх i больш моу існуюць i іншыя матывы авалодвання дзвюма цi некальммі мовамі (атрыманне адукацыі, патрэбы навуковай дзейнасці ).

Адным з рэгіёнау, значная частка насельніцтва якога карыстаецца дзвюма мовамі з'яуляецца Беларусь. Ужо у перыяд ВКЛ існавала беларуска-царкоунаславянскае пісьмовае і вуснае двухмоуе. 3 пашырэпнем на тэрыторьп Беларусі польскай мовы пачало складвацца беларуска-польскае двухмоуе. Шырока развіваецца беларуска-рускас двухмоуе.

Можна назіраць прафесійна арыенаваны білінгвізм у настуніцкай беларускай мове, дыктарау радые і тэлебачання, якія беларускую мову выкарыстоуваюць пры выкананні службовых абавязкау, а на бытавым узроуні- рукую.

Білінгвізм – даследуецца у трох апектах: псіхалагічны, педагагічны, сацыялінгвістычны.

Псіхалагічны -аспек двухмоуя звязаны з асаблівасцямі ncіxaлагічнага складу індывіда, з яго разумовымі здольнасцямі, эмацыйнай прыстасаванасцю, з праблемамі пераключэння з аднаго моунага кода на другі.

Е.М. Верашчагін выдзяляе тры узроуні білінгвізму: рэцэптыуны (разуменне маулення) рэпрадуктыуны (уменіе узнавіць прачытанае i пачутае), прадуктыуны (уменіе не толью разумець i узнауляць, але i будаваць асэнсаваныя выказвашнні).

Некаторыя даследчыкі вылучаюць такія тыпы білінгвізму: каардынатыуны - аднолькавае валоданне дзвюма мо­вамі, i змешаны (калі другая мова засвойваецца пры ужо сфарміра-ванай сістэме першай мовы).

У навуковай літа­ратуры адрозніваюць два тыпы білінгвізму: пасіуны (залежны), актыуны (незалежны). У пасіуным білінгвізме звычайна сістэма роднай мовы выступае як дамінантная, яна перадае другой моунай сістэме свае катэгорьм i формы. Пры актыуным білінгазме кожная з моу функцыянуе незалежна, самастойна.

Педагагічны бок двухмоуя закранае розныя аспекты навучан­ня другой мове, у тым ліку i уплыу адной мовы на працэс засваення другой.

Сацыялінгвістычны аспект праблемы двухмоуя ахоплівае кола пытанняу, звязаных з вывучэннем адносін, сфера выкарыстання першай i другой моу; ступень авалодвання мовамі; размеркаванне камунікатыуных функцый паміж мовамі; кантынгент ахопленых двухмоуем членау соцыуму, моу­ная палітыка дзяржавы i г.д.

Вылучаюць наступныя разнавіднасці двухмоуя:

- індывідуальнае, калі дзвюма мовамі валодаюць толью асобныя члены калектыву;

- групавое, калі двухмоунымі з'яуляюцца цэлыя групы;

- поунае,ці суцэльнае, калі двухмоуе з'яуляецца характэрным для усіх сацыяльна-культурных груп народа;

- дзяржаунае, калі у адной краіне статус афіцыйнай, дзяржаунай маюць дзве мовы, напрыклад

Па іншых крытэрыях можна выдзеліць такія тыпы двухмоуя: кантактнае, якое узнікае у выніку сумеснага жыцця двух народау (беларуска-польскае, беларуска-лггоускае), i некатпактнае, калі непасрэдны кантакт паміж групамі адсутнічае (беларуска-нямецкае).

 

 

ПРАБЛЕМА БЕЛАРУСКА-РУСКАЙ ІНТЭРФЕРЕНЦЫІ. ВІДЫ ІНТЭРФЕРЭНЦЫІ

Інтэрферэнцья - гэта значыць, пры мауленні на адной мове ужываюцца элементы іншай мовы. Узровень інтэрферэнцыі залежыць ад ступені авалодання другой мовай, ад уменія свядома адрозніваць факты розных моу.

Вылучаюць наступныя виды интэрферэнцыи марфалагичная, сингаксичная, фанетычная, лексичная, словаутваральная, акцэнтная.

Марфалагічноя інтэрферэнцыя звязана з разыходжаннямі у граматычным афармленні pycкix i беларускіх лексем, родзе, ліку, склоне назоунікау, ва утварэнні дзеепрыметнікау i дзеепрыслоуяу (рус. шинель, собака, медаль, степь, насыпь, надпись жаночы род, бел. шынель, сабака, медаль, стоп, насып, надпк мужчынсю род;)

Сінтаксічная- адрозненні у будове словазлучэнняу, простых i складаных сказау. У словазлучэннях выразна праяуляецца нацыянальная спецыфіка мовы. (параун. белар. дзякавоць сябру, - рус. благодарить друга)

Фанетычная – пранікненне спецыфічных рысау з адной мовы у другую(мяккія дз, ц на месцы д^,, т^,)

Лексічная- разыходжанне або частковага падабенства ва уласналексічным i семантычным аспектах беларускай i рускай моу. Лексічная інтэрферэнцыя падзяляецца на уласна-лексічную (калі у рускай мове выкарыстоуваюцца беларускія словы i наадварот): (Леший его ведает, отчего так час­то его бьёт); лексіка-семантычную (калі у мауленні выкарыстоуваюцца словы у значэннях, якія характэрны для іншай мовы): (Урал богатырём приветливым Ручник дороги разостлалi); лексіка-стылістычную (рускія i беларускія словы маюць аднолькавае значэнне, але належаць да розных стыляу маулення): рус. хвороба - (дыялект.) - бел. хвороба (л пара-тур.), рус- смак (разм.)- бел. смак (літаратур.).

Міжмоуныя амонімы - словы з розных моу, яюкія поунасцю або часткова супадаюць у гучанні або напісанні, але маюць рознае зна­чэнне. (рус. сварка 'злучэнне металічных частак шля­хам сплаулівання'- бел. сварка 'спрэчка'.)

Словаутваральная - з'яуля­ецца несупадзенне словаутварачьных фармангау аднакаранёвых беларускіх i pycкіx слоу: (рус. читательница-бел. Чытачка)

Акцептная – звязана з разыходжаннямі у насіску у pycкix i беларускіх лексемах: (рус. ольх'а - бел. в'ольха, рус. кишк'а - бел. к'ішка)

ЛЕКСІКАЛОГІЯ ЯК РАЗДЕЛ МОВАЗНАУСТВА. АДНАЗНАЧНЫЯ І МНАГАЗНАЧНЫЯ СЛОВЫ

Лексіка - называюць сукупнасць слоу, як1я ужываюцца у творчасці, пэунай мясцовай гаворцы (дыялектная лексіка), у якой-небудзь сферы дзейнасці i г.д.

Лексікалогія - раздзел мовазнауства, у якім вывучаецца лексічны слад мовы. У задачу лексікалогіі уваходзіць вывучэнне слоу як асноуная адзінка мовы, сувязі значэння слоу з паняццямі, выдзяленне розных тыпау слоу.

Слова - гэта фанетычна i граматычна аформленая асноуная адзінка мовы, якая мае пэунае значэнне i служыць сродкам моуных зносін.

Слова уяуляе сабой адзшетва лексічнага i граматычнага значэннеяу. Граматычнае значэнне уласціва цэламу класу слоу.

Лексічнае значэнне – гэта унутраны, рэальны змест слова.

Большую частку лексікі беларускай мовы складаюць складаюць пауназначныя словы (самастойныя часціны мовы), якія называюць пэуныя з'явы аб'ектыунай рэчаіснасці: прадметы, дзеянні, прыметы.

Нематывавальныя словы - нельга вызначыць, на якіх рысах, прыметах яны узніклі, нельна растлумачыць з іх дапамогай іншых слоу, з не вытворчай асновай.

Матываваныя словы – легка можна вызначыць, на аснове якой прыметы яны узніклі і матывуюцца, тлумачацца яны з дапамогай іншых слоу.

Тыпы лексічнага значэння: Прамое – першаснае, зыходнае значэнне слова, якое непасрэдна паказвае на прадмет, дзеянне, якасць, замацаванасць за ім як асноунае.

Пераноснае – значэнне. Якое развівваецца у выніку пераносу назвы з аднаго прадмета, дзеяння, з^,явы, працэсу на іншыя, чым –небудзь падобныя.

Адназначныя словы – словы, якія маюць толькі адно значэнне (прамое значэннне).

Мнагазначныя словы – словы, якія маюць некалькі значэннняу. (перанослнае значэннне).

Спосабы пераносау слоу:

Метафарычныя – значэннне узнікаюць у слове у выніку пераносу назвы аднаго прадмета ці з^,явы на аснове падабенства формы.

Прыклад: конь – жывёла, шахматная фігура, гімнастычны снарад.

Метафара – гэта словазлучэнне, якое мае семантыку прыхаванага параунання.

Метанімічныя - значэннне узнікаюць у словах на аснове пераносу назвау адных прадметау ці з^,явы на другія, калі асацыяцыі, аналогіі, узнікаюць на сумежнасці прадметау ці з^,яу рэчаіснасці.

Сумежнасць можа быць:

1. матэрыял і вырабы з яго, 2. Емістасць і рэчыва, 3. Працэс і вынікі гэтага працэсу,4. Памяшканне, установа, прадпрыемства і людзі, якія у ім працуюць, знаходзяцца,5. Выкарыстаннне прозвішчау пісьменнікау, кампазітарау для абазначэннне іх творау.

Сікендаха – замена назвы цэлага назвай асобнай яго часткі або наадварот.

Віды: называнне замест цэлага часткі, якая у пэунай сітуацыі мае сэнс цэлага(у сям^,і з^явіуся лішні рот ); ужыванне аднаго ліку замест другога(у мае 1945 года немец быу канчаткова разгромлены. Ем вішню)