Teoria imperializmu (Hobson, historycznie pierwsza ’02)

· Imperializm: (a) polityka państw o statusie /aspiracjach mocarstwowych rozszerzania wpływów polit, gosp. milit. i kulturalnych na obszary do niego nie należące. (b) okres historyczny ostatniej ćwierci XIXw, odznaczający się światową dominacją kilku wielkich mocarstw. W polit. zagr. cechuje się ekspansywnością i interwencjonizmem dyplom.

· Pierwsze teorie I - koniec XIX wieku: szybki rozwój państw kolonialnych wynikał z eksploatacji kolonii (Lenin - Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu 1917).

· Obecnie I ® gł. polityka USA na BW czy Izraela wobec Autonomii Palestyńskiej.

 

Teoria zależności (Prebisch,’50 szkoła zależności, teoria uzależnienia, teoria dependencji)

· perspektywa badawcza nauk społeczn. opisująca, jak kraje rozwinięte bogacą się, wykorzystując przepływ dóbr z biedniejszych krajów. Różnice w poziomie rozwoju krajów są wynikiem stosunków ekonom. pomiędzy nimi.

· L’50/60 - odpowiedź na teorię modernizacji. Obecne kraje rozwijające się są w nowej sytuacji zależności od krajów rozwiniętych w gosp. światowej, co nie miało miejsca wcześniej w historii. Kraje rozwinięte bogacą się na handlu z krajami rozwijającymi się, sprzedając wysokowartościowe dobra przetworzone gdy kraje rozwijające się sprzedają mniej zyskowne półprodukty i surowce naturalne.

· Krytykuje teorie wolnorynkowe i postuluje ograniczenie udziału p. rozw. się w gosp. światowej by uniezależnić się od krajów rozwiniętych. Podział na centrum i peryfierie.

· uznana za przestarzałą, jej kontynuatorką jest teorię systemów-światów.

 

 

Wallerstein – teoria systemu światowego (systemów światów) - SŚ

· Dla obecnego SŚ kluczowe znaczenie miało "długie szesnaste stulecie" (1450 -1650), kt. zadecydowało o: (a) zwycięstwie kapitalizmu, (b) europejskiej dominacji, (c) rozmieszczeniu centrów i peryferii.
Epoka SŚ (dzisiejsza G.) rozpoczęła się w XVI w. narodzinami kapitalizmu. Państwo ustępuje ekonomii miejsca w regulacji gospodarki. Kapitalizm ma niezwykłą moc ekspansji wzmocniona rozwojem technologii i komunikacji; Zatem punkt wyjścia to geneza kapitalizmu w Europie: (a) czynniki wewnętrzne (czynniki produkcji) + (b) grupa krajów tworzących gosp. całość opartą na przepływie towarów ® taką gosp. całością jest dziś SŚ.

Fr Szkoła Annales: długi w. XVI- od manufaktur do prod masowej, od polit etatyst. do prywatyz, liberalizacja, masowe usługi, powiązania mdzy państwami ® zaczęła się G kształtując nowy ład.

Procesy G tożsame z = liberalizacją handlu + tworzeniem powiązań kapitalistycznych

· S-Ś konstruują dwojakie struktury: (a) gospodarcze i (b) polityczne.

· Struktury gosp. oparte na przepływach środków produkcji (kapitału, produktów i siły roboczej), przekraczają one granice państwowe i scalające system-świat. W oparciu o nie wytwarzają się obszary centralne i peryferyjne. Obszary centralne, poprzez nierówną wymianę, zyskują więcej, kosztem obszarów peryferyjnych. Produkowane w nich są dobra wysoko przetworzone, oraz przebiegają w nich procesy innowacyjne. Obszary peryferyjne eksportują siłę roboczą i surowce, a ich rozwój uzależniony jest od stosunków z centrum. Obszary w których równoważą się procesy centralne i peryferyjne to półperyferia ® uzależnione od centrum, kt je wykorzystuje.

· Na struktury gospodarcze nakładają się struktury polityczne ®podział świata na państwa. W obszarach centralnych powstają państwa silne, a w obszarach peryferyjnych słabe. Państwa półperyferyjne dzięki aktywnej polityce mogą przesuwać się do centrum, tak jak np. zrobiły to k. skandynawskie. Państwa wpływają na przepływy środków produkcji i umożliwiają powstawanie quasimonopoli, kluczowych dla maksymalizacji zysku.

· Obecnie cały glob objęty jest kapitalistycznym S-Ś. We wcześniejszych okresach hist. istniało wiele odrębnych S-Ś,. Europejska ekspansję terytorialną (od odkryć gosp) stworzyła nowoczesny S-Ś włączając resztę globu głównie jako peryferia. Większość z nich pełni tę rolę do dziś.

· Oprócz ekspansji w S-Ś zachodzą też inne procesy zmian, związane z cyklami ekonom i rywalizacją państw. W sprzyjających warunkach, państwo, które dominuje jednocześnie na trzech płaszczyznach, produkcyjnej, handlowej i finansowej, uzyskuje pozycję hegemona (gwaranta i stabilizatora mn porządku). W interesie hegemona leży promowanie wolnego rynku i otwartych granic, dzięki kt max własne zyski. Hegemonia jest definiowana w kategoriach ekonomicznych, jest krótkotrwała i niestabilna. To różni Wallersteina od innych teoretyków SM pojmujących hegemonię jako zjawisko polityczne lub polit-gosp. Hegemonicznymi państwami były kolejno Zjednoczone Prowincje Niderlandów, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone.

· Etapy Globalizacji® EPOKA:

1. mini systemów – zbieracze, łowcy. Samowystarczalne systemy

2. imperiów światowych – mniejsze systemy wchłaniane. Najważn.® silna władza polit - milt

· G jeden z czynników pozwalających państwu zastosować strategię awansu z peryferii do centrum

· G to nie tylko proces gosp, ale proces technologiczny i polit sumujący się do: (a) kompresji czasu i przestrzeni, (b) wyłonienia się nowego ładu ® wymiana myśli, idei, koncepcji
(c) powstania nowego globalnego społeczeństwa

pod wpływem masmediów przyśpieszyło kurczenie się świata i unifikację (a)

Huntington, Barber, Fukuyama – przepowiadali G, ale zostało to sfalsyfikowane