Стварэнне і дзейнасць акруговых газет (1924-1930 гг.)

У 1924 г. газета «Коммунист» была рэаргашзавана у акруго-вае сялянскае выданне i выходзiла тры разы на тыдзень тыражом 3,5 тыс. экземплярау. Без усялякага сумнення, «Коммунист» i увесь павятовы друк Беларусi у першыя пасляваенныя гады былi цэнтрам палiтычнай арганiзацыi.

Мясцовыя газеты пасля узбуйнення БССР у 1924 i 1926 гг. i стварэння акруг, а пасля - раёнау, у час усеагульнага пашырэння беларусі выходзілi у асноуным на беларускай мове, сталi носьбітамi, формай захавання i развіцця нацыянальных традыцый i культуры. У Беларусi уплыу перыядычнага друку на грамадска-палiтычную дзейнасць у рэспубліцы i свядомасць грамадзян павялiчвауся. На старонках газет штодзённа вёуся аналiз сацыялiстычнага будауніцтва i выпрацоувалася новая сiстэма грамадскiх каштоунасцей. Фактычна, ужо у тэты час адбылося поунае злiццё перыядычнага друку з дзейнасцю партыйных i савецкіх структур. Эканамiчнае i культурнае жыццё у рэспублiцы будавалася на партыйнай платформе, якую падтрымлiвау i развiвау перыядычны друк.

Аналiзуючы выншi 1923 г., «Звезда» тсала, што у цяжкiх умовах удалося выканаць гаспадарчыя задачы.  Павялiчваюцца пасяуныя плошчы, расце колькасць жывёлы у гаспадарках. Паступова узнауляецца прамысловасць. Упершыню адзначаны рост колькасцi рабочага класа, узнялася зарплата на 81 % да даваеннага узроуню. Галоуны станоучы факт: у два разы павялiчыуся агульны даход рэспублiкi i склау 675 млн. Адсюль газета выводзiла задачы 1924 г. Неабходна было аслабіць уплыу прыватнага капiталу на гаспадарчае жыццё крашы i сканцэнтраваць у руках дзяржавы нарыхтоуку хлеба, зрабіць даступнай сялянскай гаспадарцы прадукцыю прамысловасцi праз павышэнне кошту i хуткi абмен капіталу для аднаулення прадпрыемствау i павелiчэння выпуску прадукцыi. Вiцебская акруговая газета «Заря Запада» звяртала увагу на тое, што для выканання эканамiчных задач патрэбна улiчваць маральна-палггычныя фактары. Мелася на увазе умацаванне i пашырэнне радоу партыйных i камсамольсшх ячэек, якiя могуць зарабіць аутарытэт у людзей канкрэтнай справай. Асаблiвая роля адводзiлася сельскiм Саветам як пярвiчнаму органу улады, якi працуе непасрэдна з насельніцтвам. Гэтыя структуры могуць пашырыць палiтыка-асветную працу сярод насельніутва для паспяховага вырашэння гаспадарчых задач.«Наша аснова - сельская гаспадарка», - сцвярджала рэдакцыя «Зари Запада» i iнфармавала чытачоу аб тым, што адбываецца у вёсцы, як арганізуецца сельскагаспадарчая вытворчасць, ствараюцца саугасы, калектыуныя гаспадаркi, iдзе працэс надзялення сялян зямлёй, развiваюцца новыя традыцыi i звычаi.

Газета адзначала, што паступова сельская гаспадарка аднауляецца. На партыйным сходзе 1-га Віцебскага раёна гаварылася, што ураджайнае поле дасягнула 98 % даваеннага узроуню, статак жывёлы павялiчыуся на 30 %. Газеты адлюстроувалi працэс аднаулення гаспадаркi i падкрэслiвалi, што патрэбна хутчэй дасягнуць параметрау даваеннага узроуню эканомікi, стварыць фундамент для яе далейшага развіцця. Каб сiстэматызаваць асвятленне праблем сяла, Віцебскi губком партыi стварыу спецыяльную «Крестьянскую газету», першы нумар якой выйшау 12 верасня 1924 г. Газета друкавалася на чатырох, шасцi, а са студзеня 1925 г. - на васьмi палосах фармату «Звезды». Яна даволi хутка прывабiла чытачоу шфармацыяй з далёкіх куткоу вёскi, запрасiла да удзелу вялікую колькасць селькорау, рэдакцыя атрымлiвала шмат пісем ад сялян i так арганізавала падпісную кампанію, што у канцы 1924 г. «Крестьянская газета» мела тыраж больш за 4 тыс. экземплярау. Цікавасць да яе у сёлах Віцебшчыны яшчэ больш узрасла, калi у 1925 г. час-тка матэрыялау начала друкавацца на беларускай мове. 3 выхадам «Крестьянской газеты» «Заря Запада» была поунасцю прысвечана адлюстраванню жыцця рабочых i Развiцця прамысловасцi у Віцебскай акрузе i горадзе. Сельскай гаспадарцы савецкi друк удзяляу першачарговую увагу. У 1924 г.«Беларуская веска» з дадатка да «Звезды» была ператворана у штодзённую

мінскую акруговую газету. Гэта адметная з'ява у беларускiм друку. Сваiм афармленнем «Беларуская веска» выгадна адрознівалася ад іншых газет. Яна выходзiла на чатырох старонках вялiкiм фарматам. У кожным нумары змяшчалiся малюнкi, з'яулялiся фотаздымкi. Друкавалася шмат інфармацыi: маленькiх заметак, пісьмау селькорау. Артыкулы былi невялiкiя па памерах i даступныя па выкладаннi матэрыялу. Рэдакцыя, у адрозненне ад многiх iншых выданняу, знайшла магчымасць друкаваць газету на якаснай паперы i добрым шрыфтам, каб яе было легка чытаць. Можна лiчыць, што галоунай яе рубрыкай была - «Тварам да вёскi». Увесь змест «Беларускай вёскi» быу падпарадкаваны праблеме сяла. Хаця зразумела, што інфармацыя газеты была больш шырокай. 16 мая 1925 г. выданне, адзначаючы 20-годдзе творчасцi Я. Купалы, надрукавала вялiкi партрэт паэта i змясіцла вядомы верылi «Мужык». Гэта таксама можна лiчыць працягам вясковай тэматыкi.                                                   

28. Беларускія публіцысты ў гады ВАВ.

Гераічную старонку ў гісторыю партыйна-савецкага друку ўпіслаа публіцыстыка пісьменнікаў Беларусі ў гады ВАВ, З першых дзен гітлер-га нашэсця бел.пісьмен. разам з усім народам мжуна ўступілі ў смяротны бой з ворагам. Вядомыя пэты і празаікі Я. Купала, Я. Колас, К. Чорны., К. Крапіва., М. Лынькоў, П. Глебка, П. Броўка. А. Куляшоў, А. Бялевіч, адклаўшы часовую работу над буйнымі мастацкімі творамі, публіцыстычным словам натхнялі савецкі народ на барацьбу з ворагам.

Магутнай знішчальнай сілай было пісьменніцкае слова.

Публіцыстычныя выступленні Я.Купалы ў перыяд вайны – палітычны дакументы всотсрага сацыячльнага гучання.

Палымяную публіцыстычную дзейнасць народнаг песняра Беларусі мнгоія савецкія паэты і празаікі ўспрыняіл як запавет, як узор змагання з ворагам старсным мастацкім словам.

Дзейнасць Я. Коласа ў газетах Ташкента была прыкладам для многіх узбексікх паэтаў і празаікаў.

У партызанскім пушчах,і барах у акопах і ана баявых караблях вайны і партызаны чулі голас любімага песняра. Лаканізм, строгая акрэсленнасць гістарычнага малюнка і псіхалігаічная прыўзнятасць пачуццяў мастака слова, выказаная ў патрыятычных закліках спляталася ў адзінае ўсенароднае пачуцце нянавісці і прагі да змагання.

Заклікам знішчаць фашызм прасякнуты літаральна кожны твор Я. Коласа.

Пісьменнікі былі аўатарамі многіх палымяных лістовак-адозваў, заклікаў да савецкага народа.

Публіцыстычныя творы адыгрывалі вялікую агітацыйную і мабілізацыйнцю ролю, былі смяртэльнай зброяй супраць фашысцкай ідэалогіі.

Беларуск.паэты і празаікі, звяртаючысяы ў цяжкія часы да Бацькаўшчыны, нястомна і штодзенная клікалі да ўсеагульнай барацьбы, каб знішчыць ненавіснае “страшыдла-фашызм”, які азвярэў ад чалавечай крыві.

Першыя публіцыст.выступленні белар. пісьмен. у друку  сведчаць, што ўжо ў пачатку вайны яны задумоўваліся над самі паняццем “чалавек”, над новымі эстэтычнымі праблемамі, над псіхалагіямі людзей у тыя суровыя гады.

Асабліва востра ў публіцыстыцы бел.пісмьен. у гады вайны гучала тэма Радзімы.

29. Рабеселькораўскі рух у 20-30 гг., I, II, III Усебеларускія з’езды рабселькораў. Важнай вехай развіцця перыядычнага друку з'явiуся рабселькораускi рух. У 20-30-я гг. камсамольцы, рабоча-сялянская мо-ладзь, вайскоуцы у масавым парадку станавiлiся рабселькорамi газет. Многiя з iх сталi вядомымiпублiцыстамi i лiтаратарамi: К. Чорны, А. Александровiч, П. Трус, М. Чарот, П. Галавач, К. Крапiва i шш. У сярэдзше 30-х гг. у Беларусi было больш за 300 тыс. рабселькорау, праз якiх кiруючыя структуры прапаган-давалi сваю палiтыку сярод насельніцтва. Паралельна са станауленнем беларускага перыядычнага друку інтэнсiуна развiвалася радыёвяшчанне. 3 1925 г. вядзе рэгулярныя перадачы беларускае радыё. Пачынаючы з дэтэктарных прыёмніцау, на Беларусi у 20-я гг. радыё хутка распаусюдзiлася у гарадах, а затым была створана правадная сетка i усельскай мясцовасці. Эфектыунасць інфармавання насельніцтва узрастала адэкватна павелiчэнню тыражу беларускiх газет, часопісау i колькасць радыёпрыёмткау.У Заходняй Беларусi, якая да 17 верасня 1939 г. находзiлася пад уціскам буржуазнай Польшчы, быу створаны дэмакратычны фронт барацьбы за нацыянальнае вызваленне. Палітычныя партыi арганізавалi выпуск нелегальныхгазет i часопісау для прапаганды галоунай ідэі - уз'яднання беларускага народа заходніх абласцей з савецкай рэспублікай. За увесь час акупацьі беларускіх зямель выходзяць каля 100 дэмакратычных выданняу. Пасля рэвалюцыi значная колькасць беларусау аказалася у эмiграцыі у розных краінах Еуропы i Амерыкi. Да гэтага часу у эмiграцыі існуе так званы урад ВНР. Палітычныя эмiгранты выпускалi газеты i часопісы, стваралi выдавецтвы для выпуску кнiг. Публіцыстыка i лггаратура беларускага замежжа уяуляе значную цікавасць. Таким чынам, да пачатку Другой сусветнай вайны у Беларусi была створана разгалінаваная сiстэма сродкау масавай інфармацьп, якая выконвала важнейшыя функцыi фармiравання сацыя-лiстычных грамадскiх адносін:• шырокае інфармаванне насельніцтва аб рэспубліканскiм, саюзным i міжнародным жыццi;• партыйная прапаганда, умацаванне савецкай улады i арга-нiзацыя сацыялiстычнага будаунiцтва;• развіццё нацыянальнай культуры i беларускай мовы;• фармiраванне нацыянальнага журналiсцкага вопыту i пуб-лiцыстычнага майстэрства, падрыхтоука творчых кадрау.Нацыянальная журналiстыка садзейничала беларускаму народу не толькi будаваць сацыялiстычную сельскую гаспадарку i прамысловасць, ствараць аснову развiцця нацыянальнай адукацыі, навукi i культуры, але выстаяць i перамагчы фашызм у час Айчыннай вайны. На часова акупіраванай фашыстамi тэрыторыi таксама была створана падпольная i партызанская прэса як своеасаблiвы вяшчун надзеi i свабоды беларускага народа.

К. Чорны – публіцыст.

Кузьма Чорны, прадаўжаючы і развіваючы гуманістычныя традыцыі Я. Купалы, Я. Коласа, М. Багдановіча, аказаў значны ўплыў на развіццё беларускай аналітычнай прозы і яе эпічных жанраў. Ён з'яўляецца адным з пачынальнікаў псіхалагічнай прозы. Пісьменнік адводзіў літаратуры важную ролю ў нацыянальным адраджэнні, лічыў яе "наймагутнейшай з'явай жыцця краіны, адным са сродкаў творчасці гэтага жыцця". Пачынаў пісьменнік свой творчы шлях на пачатку 20-х гадоў з лірычных і надзвычай эмацыянальных апавяданняў, якія па форме нагадвалі навелы ці імпрэсіі. Напісаныя на матэрыялах з жыцця вёскі і горада, яны паказвалі духоўнае абуджэнне народа. У пачатку 30-х гадоў К. Чорны прыходзіць да гістарычна-канкрэтнага разумення новай рэчаіснасці. Яго ўвагу прыцягвае жыццё народа на вялікім адрэзку часу. У рамане "Бацькаўшчына" пісьменнік імкнуўся асэнсаваць і абагульніць змены ў жыцці грамадства, выкліканыя Кастрычніцкай рэвалюцыяй. Падзеі, апісаныя ў творы, ахопліваюць некалькі дзесяткаў гадоў. Галоўным героем рамана з'яўляецца селянін Леапольд Гушка — чалавек без зямлі і бацькаўшчыны. Адвечная беднасць і нястача не заглушылі ў ім пачуцця чалавечай годнасці. Чалавек сумленны і цярплівы, надзелены незвычайнай сілай волі, ён не палохаецца жыццёвых цяжкасцей, "стаіць на нагах моцна". Герой твора марыць аб набыцці кавалка ўласнай зямлі, на якой ён быў бы гаспадаром. Леапольд, як і Міхал з "Новай зямлі", верыць, што на сваёй зямлі ён стане незалежным і шчаслівым, зажыве па-людску. Рэвалюцыя быццам бы здзейсніла мару Гушкі. Ён атрымаў некалькі дзесяцін камяністай няўдобіцы, на якой працаваў як закляты. Але змяніўся час. І герой твора становіцца змагаром за новы лад, новую бацькаўшчыну. Ён аддае ў камуну набыты з неймавернай цяжкасцю надзел зямлі і гэтым самым нібыта вызваляецца ад пакутаў уласніцтва. Логіка развіцця характару Леапольда відавочна парушаецца. І з сённяшняга пункту гледжання такія паводзіны героя рамана здзіўляюць, не паддаюцца лагічнаму аналізу і растлумачванню. Гэтым учынкам герой твора як бы перакрэслівае сваю ранейшую жыццёвую праграму. На апошніх старонках твора, даволі публіцыстычных і схёматычных, мы бачым Леапольда старшынёй пагранічнага калгаса, кіраўніком пасяджэння раённага з'езда саветаў. Тут адчуваецца ўступка аўтара ідэям таго часу, калі неабходна было паказаць, як ва ўмовах савецкай рэчаіснасці былы батрак ператвараецца ў дзяржаўнага дзеяча, як селянін развітваецца са сляпой наіўнай верай ў сваё вызваленне шляхам набыцця ўласнай зямлі. Тэма фарміравання новага чалавека, які быццам бы ва ўмовах савецкай рэчаіснасці вызваляецца ад уласніцкай псіхалогіі, становіцца асноўнай і ў рамане К. Чорнага "Трэцяе пакаленне". На працягу 30-х гг. К. Чорны напісаў нямала твораў, у якіх, нягледзячы на кампраміс з часам, здолеў паказаць важныя праблемы новага часу. У аповесці "Люба Лук'янская" пісьменнік імкнуўся раскрыць працэс фарміравання моцнага характару жанчыны, паказаць, як узнімаўся прыгнечаны, зняважаны і абяздолены чалавек з "дна" на высокія жыццёвыя вяршыні. Любе Лук'янскай, Валі Іваноўскай, братам Рыльскім у творы проціпастаўлены Сашка Стафанковіч і яго бацька, у вобразах якіх К. Чорны выкрыў дробнаўласніцкі ідэал жыцця чалавека, яго прыстасавальніцтва, чэрствасць, бяздушнасць і нікчэмнасць. У творах К. Чорнага ваенных гадоў створана шырокая панарама барацьбы беларускага народа супраць захопнікаў. Раман "Пошукі будучыні" ствараўся па гарачых слядах падзей і адлюстроўваў напружаны роздум пісьменніка аб лёсе народа ў складаны для яго час. Героі рамана больш-менш нагадваюць ужо знаёмых герояў папярэдніх твораў. Тое, што адбывалася ў мястэчку Сумлічы і яго ваколіцах, — гэта толькі невялікі эпізод барацьбы беларускага народа супраць захопнікаў. Аўтар прасочвае лёс герояў твора на працягу многіх гадоў імперыялістычнай, грамадзянскай і Вялікай Айчыннай войнаў. Таму ў рамане нямала экскурсаў у мінулае. На першых старонках рамана мы сустракаемся з галоўнымі гёроямі твора — чатырнаццацігадовай Волечкай і шаснаццацігадовым Кастусём, якіх лёс звёў у адной хаце. Кастусь прывёз у вёску хворага нямецкага салдата Густава Шрэдэра, які ў знак падзякі за дапамогу пакінуў выратавальнікам залатыя рэчы, выкрадзеныя ў непрытомнага графа Паліводскага. Пазней мы ўбачым Вольгу і Кастуся сталымі, любячымі адзін аднаго мужам і жонкай, якія выхоўваюць дачку Лізу. Значную ролю ў рамане адыгрывае вобраз простага селяніна-працаўніка Нявады, якому ў першую сусветную вайну бало суджана зведаць пакуты акопнага жыцця і нямецкага палону. Пасля многіх гадоў блуканняў і пакут ён вярнуўся ў родную вёску, сустрэўся з дачкой і дачакаўся ўнучкі. У дзецях Нявада бачыў будучае, прадаўжэнне сябе. У гады Вялікай Айчыннай вайны ён аддае ўсе сілы для выратавання ўнучкі з канцэнтрацыйнага лагера і, не здейсніўшы гэтага, гіне. Унучку вызвалілі з палону партызаны на чале з Кастусём. У творы яскрава выпісаны фашысцкія вылюдкі і іх паслугачы (стары і малодшы Шрэдэры, граф Паліводскі, Акаловіч). Салдат кайзераўскай арміі стары Густаў Шрэдэр спрабаваў знайсці будучыню сярод забітых на полі бою салдат, у якіх ён забіраў залатыя рэчы і грошы. Густаў марыў пабудаваць для свайго сына маёнтак, але трапіў у палон і павёз назад у Германію толькі злосць на сябе. Калі началася Вялікая Айчынная вайна, стары Шрэдэр зноў з'явіўся ў гэтых мясцінах, дзе яго сын, вырасшы пры фашызме, узначальваў акупацыйную ўладу, быў камендантам канцэнтрацыйнага лагера, забойцам. К, Чорны ў творы сцвярджае, што будучыні ў забойцаў не можа быць. І Шрэдэры, і Акаловіч гінуць ад партызанскіх куль. На лёсе людзей невялічкага мястэчка К. Чорны паказаў барацьбу ідэй, поглядаў на свет у складаны для Беларусі час. Пісьменнік у творы ўпэўнівае, што вораг бўдзе выгнаны з беларускай зямлі, што беларускі народ не загіне ад чорнай фашысцкай навалы.

30. Друк Б ў перыяд пасляваеннага аднаўлення народнай гаспадаркі. (1946-1955). (17 вопросу)

Газеты “Звязда”, “Советская Белорусія”, “Заря” (Брэст), “Большевістская трібуна” (Барысаў), “Гомельская праўда”, “Заря коммунізма” (Рэчыца) і інш. актыўна уключыліся ў прапаганду новага пяцігадовага плана развіцця народнай гаспадаркі. “Советская Белорусія” пастаянна вяла рубрыкі: “ Па плану новай пяцігодкі”, “На важнейшых будоўлях рэспублікі”, “Пісьмы з новабудоўляў”.

ЦК КП (б) Б адзначыў недахопы і ў рабоце літаратурна-масткацкіх выданняў – часопісаў “Полым”, і “Беларусь”. Патрабаваўся больш строгі і прынцыповы падыход да некаторых мастацкіх твораў. Новымі творчымі работнікамі былі ўмацаваны рэдакцыі літаратурна-мастацкіх часопісаў і газеты “Літаратура і мастацтва”.

“Звязда” 1 студзеня піала “1946 год! Гэта- першы год чацвертай пяцігодкі, задачы якой захапляюць савецкіх людзей своей грандыезнасцію, натхняюць іх на подзвігі, напаўняюць іх жыцце найглыбейшым сэнсам.

Рэспубліканскія і мясцовыя выданні станавіліся сябамі і дарадчыкамі працоўных, шырока паказвалі перадавы вопыт ш праымсловасці і сельскай гаспадарцы, падводзілі вынікі сацыялістычнага спаборніцтва.

У “Звяздзе” з’яўляецца рубрыка “Трактарны завод – першачарговая ўдарная будоўля”. Дзень за днем газета інфармуе чытачоў аб ходзе будаўніцтва волата сацыялістчынай індустрыі краіны.

Газеты знаходзілі новыя формы падачы матэрыялаў, масавай работы. Рэдакцыя віцебскай абласной газеты “Віцебскіа рабочы”, напрыклад, пачала праводізць так званыя стаханаўскія серады, на якія запрашаліся перадавікі вытворчасці вобласці, інжынерна-тэхнічныя работнікі.

У чэрвені 1948 г. карэспандэнт газеты А. Зямцоў у сямі нумарах газеты змясціў цыкл артыкулаў пад агульнай назвай “Новыя дні вескі Палікшты”. Гэта быў усхваляваны расказ аб барацьбе за новае жыцце, аб супраціўленні мясцовых кулакоў, калектывізацыі.

З 1 кастрычніка 1950 г. газета “Савецкі селянін” пачал выходзіць пад назвай “Калгасная праўда”.

Павышалася роля літаратуры і мастацтва. На старонках газеты “Звязда”, “Советская Белоруссія”, сталі пастаяннымі рубрыкі “Крытыка і бібліягарфія”, “Чытачы аб кнігах” і інш.

Друк уважліва сачыў за развіццем тэатра, музыкі, выяўленчага мастацтва. З артыкуламі выступалі А. Багатыроў, Я. Герцовіч, Я. Колас, Я. Цікоцкі, Б. Платонаў і інш.

24 студзеня 1952 г. ЦК ВКП (б) прыняў пастанову “Аб мерах па паляпшэнную раенных газет”. Таму раенныя газеты сталі пераводзіць на чатырохпалосны аб’ем.

Аднак не ўсе газеты станавіліся летапісцамі эпохі. Пытанні развіцця прамысловасці павярхоўна асвятляліся ў газета “Мінская праўда”, “Гродненская правда”, “Вольная праца” і інш.

У гады пятай пяцігодкі значна павялічылася колькасць пісьмаў рабочых і сельскіх карэспандэнтаў у рэдакцыі газет.

Пяты пяцігадовы план быў выкананы даэрмінва, да 1 мая 1955г.

Партыйна-савецкі друк рэспублікі ў гады пяцігодкі стаў ініцыятарам многіх пачынаў, умелым прапагандыстам перадавых метадаў працы, барацьбітоам за ажыццяўленне задач завяршэння будаўніцтва развітіга сацыялістычнага грамадства ў нашай краіне.