З якiмi сцверджаннямi нельга пагадзiцца?

 

1) Непаўназначныя часцiны мовы выражаюць адносiны памiж прадметамi, працэсамi, прыметамi i г.д.

2) У сказе назоўнiк выступае толькi ў ролi дзейнiка i дапаўнення.

3) Калi назоўнiк заканчваецца ў назоўным склоне адзiночным лiку на - а, - я, то гэты назоўнiк жаночага роду.

4) У сiстэме скланення адушаўлёных назоўнiкаў супадаюць формы вiнавальнага склону множнага лiку з формамі роднага, а ў неадушаўлёных – з формамі назоўнага склонаў.

5) Уласныя назоўнiкi – словы нематываваныя.

6) У выпадку канкрэтызацыi значэння абстрактныя назоўнiкi могуць ужывацца ў формах множнага лiку.

7) Важнейшай граматычнай адзнакай зборных назоўнiкаў з'яўляецца тое, што яны заўсёды ўжываюцца ў формах адзiночнага i множнага лiку.

2. У дужках укажыце род назоўнiкаў: м. – мужчынскі, ж. – жаночы, н. – ніякі.

 

Івасi (), бра (), СНД (), кальрабi (), ЕШКА (), Смаргонь (), Тбiлiсi (), сабака (), мiкада (), рысь (), палын ().

 

3. Дапасуйце да назоўнiкаў адпаведныя прыметнікі?

 

Назоўнік	прыметнік	назоўнік	прыметнік
Жырафа		шаль
Iнкогнiта		ранцье
Кармэн		калiбры
Шампунь		цень
БНР		ВДНГ

 

Падкрэсліце нескланяльныя прозвішчы.

 

Эрнэст Хеменгуэй, Ларыса Арочка, Валерыя Паўловiч, Альфонс Дадэ, Вiктар Гюго, Сымон Баранавых, Зінаіда Бандарэнка, Галіна Каско, Люда Корань, Канстанцыя Буйла, Сцяпан Лаўшук.

 

5. Да назоўнікаў дапасуйце адпаведныя прыметнікі. Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову.

 

Назоўнік	Прыметнік	Беларускія адпаведнікі
жираф	большой	жырафа	вялікая
телёнок
гармонь
аташэ
такси
жаль
россыпь
темя
кенгуру
вуаль
степь

 

6. Падкрэсліце адушаўлёныя назоўнiкi.

 

Прыгожы грыб, зялёная русалка, дэсантны батальён, непатрэбнае насякомае, таварыства з абмежаванай адказнасцю, нябачныя бактэрыi, малады горац, жывы труп, непажаданы пакойнiк.

 

7. Падкрэсліце адушаўлёныя назоўнiкi.

 

1. Пачуўшы званок, аўдыторыя весела загаманiла.

2. Па вулiцы iмчаўся табун коней.

3. Андрэй прымацаваў дворнiкi да шкла аўтобуса.

4. Дзецi з цiкавасцю слухалi казку пра добрую фею.

5. Вучнi на ўроку чыталi Купалу.

6. Дзяўчынкi бегалi, крычалi, вазiлi на калясках лялек.

 

8. Адзiночналiкавыя (1), множналікавыя (2), маюць форму адзіночнага і множнага ліку (3). Пастаўце адпаведную лічбу каля прыведзеных назоўнiкаў.

 

Рыба (), радня (), патуга (), акуляры (), ламачча (), сені (), чалавек (),

Вугаль (), задача (), туфель (), красоўкі (), радасць (), студэнцтва (), лыжы (), вясёлка ().

 

9. Запоўніце табліцу

 

Назоўнік	Прыметнік	Беларускія адпаведнікі
чернила
блюдце
накипь
дрова
риск
хлопоты
обручение
дрожь
конопля
земляника

 

10. Утварыце формы назоўнага склону множнага лiку наступных слоў.

 

грамадзянiн		бераг
Чалавек		дзяўчына
Корань		зубраня
Воблака		неба

 

Дапішыце патрэбныя канчаткі.

 

Захапляцца горадам Барысав..., знаёмы з Чаплін..., прыехаў з Язэп... Пушч..., сустрэчу прызначылі пад Пушкін..., з вядомым пісьменнікам Мікол... Лобанам, пазнаёміліся з Кузьм... Сініцын..., з нашым Дарвін..., з таленавітым Кандрат... Крапів..., з дыктарам Зінаід... Бандарэнк....

 

12. Рэчыўныя (1) ці зборныя (2) назоўнiкі. Пастаўце адпаведную лічбу.

 

аспiрын		бярэзнiк		агароднiна
моладзь		кiсларод		порах
медзь		мак		бялізна
дзічына		камарэча		сям’я

 

13. Укажыце скланенне назоўнікаў.

 

бабуля		БДУ		птушаня
жарабя		стараста		майстар
дзядуля		iнструкцыя		Пятро
метро		імя		верф
вядро		Парыж		абцугі

 

14. Асобна (1), разам (2), праз злучок (3)? Пастаўце адпаведную лічбу.

 

(сацыял)дэмакрат		(паў)лімона		(стэрэа)труба
(грос)майстар		(вела)крос		(экс)чэмпiён
(мед)сястра		(вярнi)дуб		(праца)дзень
(авія)канструктар		(контр)ігра		(паў)Оршы

 

Дапішыце патрэбныя канчаткі.

 

сеанс.. гiпноз..	напярэдаднi раз'езд..	не да смех..
падсыпаць аўс..	мэбля з ясен..	вядро бензiн..
горы металалом..	стаяць каля пад’езд..	пасля антракт..
праца калектыв..	Хабараўскага кра..	словы гімн..
новага твор..	паэтычнага тэкст..	зычнага гук..
падкінуць вугал..	прыпаліць ад вугал..	пачатак сезон..

 

16. Раскрыйце дужкi, пастаўце, дзе трэба, прапушчаныя лiтары i

знакi прыпынку. Вызначце стыль тэксту і тып маўлення. Зрабіце марфалагічны аналіз выдзеленых назоўнікаў.

 

Дарога ўзвiвалася к адзiнокаму вялiкаму корпусу. Цень ад корпус.. п..ўз... па зямл... Со..нца (не)мiласэ..на пякло. Двое рабочых разбiвал.. на кавалкi даўжэзны прэнт. Ён ляжаў на раскладзеных скрозь рэйках i займаў месца траха не на ўсю даўжыню корпус... Адзiн рабочы прыстаўляў да прэнт.. зубiла другi бiў (з)верх.. малатком. Адзiн стаяў на со..нцы другi ў цен...

У гэты час сюды пады..шоў ч..лавек. Запырсканую вапнай сваю кепку ён трымаў у ру.... i а..цiраў ёю спацелы лоб. Худа..чавы твар яго быў (чыста)выбрыты але ў пырсках вапны. Ч..лавек выцiраў пот стаяў ў цен.. спусцiўшы галаву i глядзеў у той пункт дзе молат з вострым дзiнклiвым гукам падаў на зубiла. Гэты чалавек толькi што (з,с)лез з рыштаванняў. (З,С)лез ён самы першы. Да абедзен..ага перапынк.. аставалася хвiлiн два..цаць. Норму сваю ён зрабiў суседзi яго даганялi цяпер укладаў цэглу ён з самага рог.. i там сцяна на цаглiн чатыры была вышэй як дзе.

(К.Чорны)

 

Прыметнік

 

1. Якасны (1), адносны (2), прыналежны (3) прыметнік. Пастаўце адпаведную лічбу.

 

доўгая дарога		вiшнёвы сад
учарашнi дзень		ластаўчына гняздо
залатая восень		марозны вечар
жанаты чалавек		васiльковыя вочы
цялячы хлеў		лёгкая прамысловасць
мяккая коўдра		мядзведжая паслуга
лiсiны хвост		сёлетнi ураджай
мяккi гук		лiсiны след
кракадзiлавы зубы		кракадзiлавы слёзы
Дняпровы хвалi		бiкфордаў шнур
жалезны характар		сястрын падарунак

 

2. Ад прыведзеных назоўнікаў утварыце прыналежныя прыметнікі і дапасуйце іх да назоўнікаў..

 

Вавёрка	вавёрчыны лапкі
Ядвіся
Пеця
Рыба
Зязюля
Дубоўка
Бацька
Бусел
Аленка
Старшыня
Салавей

 

3. Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя літары.

 

курын..ы бул..ён	Чэрвен..скi рынак	палымян..ая прамова
каўка..кi акцэнт	іра..кi канфлiкт	пухавi..кi напрамак
познан..скi тэатр	Камен..ая вежа	адушаўлён..ы назоўнiк
страшэн..ы пажар	Смаргон..скі раён	абедзен..ы перапынак
гара..кi мiтынг	тавары..кi суд	Брэс..кая крэпасць
Калмы..кая вёска	Нясвi..кi парк	баранаві..кі магазін

 

З вялікай ці з малой літары? Закрэсліце лішняе.

(Г, г)егелеўская дыялектыка, (П, п)раметэеў агонь, (Н, н)адзiна палiто, (М, м)ележаўскiя чытаннi, (С, с)талыпiнская рэформа, (П, п)iфагорава тэарэма, (Б, б)рылёва апавяданне, (Т, т)раццякоўская галерэя, другая (С, с)усветная вайна, (В, в)ялікая (А, а)йчынная вайна, (М, м)урчыны кацяняты, (Б, б)ыкаўскія персанажы, (К, к)упалавы паэмы, (А, а)рыядніна нітка.

 

5. Асобна (1), разам (2), праз злучок (3)? Пастаўце адпаведную лічбу.

 

(Вiцэ)прэзiдэнцкi () лімузін, (лацiна)амерыканскi () танец, (старажытна)беларуская () культура, (паўночна)ўсходнi () вецер, (пяцi)гадовы () хлопчык, (агульна)народны () сход, (глыбока)паважаны () настаўнік, (прыалма)ацiнская () дарога, (давыд)гарадоцкая вуліца, (Стара)дарожскі раён.

 

6. Утварыце i запiшыце складаныя прыметнiкi, дапасаваўшы іх да адпаведных назоўнікаў.

 

уборка бульбы	бульбаўборачны камбайн
высокая якасць
здольны да бою
радуецца жыццю
сiнiя вочы
чорныя валасы
сiнiя крылы
зычыць дабра
Заходняя Беларусь

 

З якiмi прыметнiкамi часцiца НЕ пiшацца разам? Падкрэсліце гэтыя прыметнікі.

 

Зусiм (не)далёкi, (не)халодны, а цёплы; надзвычай (не)цiкавы; далёка (не)поўны; (не)добры знак, (не)ласкавая зямля.

 

8. Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя літары і знакі прыпынку, раскрыйце дужкі. Вызначце стыль тэксту i тып маўлення. Зрабіце марфалагічны разбор выдзеленых прыметнікаў.

 

Маста..кi твор даследуе розныя "зрэзы" пласты жыц..я (ў, у)себакова паказ..вае героя ра..крывае яго сацы..льна(класавую) сутнасць iндывiдуальныя асаблiвасцi. Для гэтага натуральна патрэбны разнастайныя ў функцы..нальных i с(ці, ты)лiстычных адносiнах моўныя сродкi. I часам не толькi беларускай мовы. Вырашаючы тую цi iншую мастацкую задачу напрыклад ствараючы моўную характ..рыстыку пiсьменнiкi зрэ..ку звяртаюцца да iншых моў. Згадаем факт выкарыстання слоў выразаў з нямецкай польскай рус..кай моў у рамане Я.Брыля "Птушкi i гнёзды" (царкоўна)славянiзмаў у трылогii Якуба Коласа "На ростанях". З'яўляючыся элементам моўна(вобразнай) тканiны пэўнага твор.. выконваючы ў iм с(ці, ты)лiстычную функцыю такiя словы i выразы вядома знаходзяцца па(за) межамi беларус..кай лiт..ратурнай мовы. Асноўныя пошукi в..дуцца на глебе роднай мовы. У мове народа у народнай моватворчас..цi пiс..меннiкi бачаць вытокi сапраўднага мастацкага слова. Пра гэта све..чыць як лiт..ратурная практыка так i (не)пасрэдны.. прызнан..i пiс..меннiкаў.

(А.Каўрус)

 

Лічэбнік

 

1. Падкрэсліце словы, якія не з’яўляюцца лічэбнікамі.

 

Двойчы, пяцёрка, дзесятак, першы, удваiх, чацвёра, трайны, абодва, сотня, васьмярык, трохпавярховы, трыццаціпяцімільённы.

 

Праскланяйце словазлучэнні.

Н.	паўтара меха	пяцёра кацянят
Р.
Д.
В.
Т.
М.

 

Н.	тры бервяны	сем вучаніц
Р.
Д.
В.
Т.
М.

 

Праскланяйце лічэбнікі.

 

Н.	тры	сто восемдзесят	трыста сорак
Р.
Д.
В.
Т.
М.

 

Н.	дзвесце шэсцьдзесят сем	пяцьсот семдзесят пяць
Р.
Д.
В.
Т.
М.

 

4. У якiх сказах выдзеленыя словы не з`яўляюцца лiчэбнiкам?

 

1. Адны сяброўкi зразумелi Таню.

2. Па снезе праехалi адны санi.

3. За два гады службы Васiль стаптаў не адны боты.

4. Адны студэнты засталiся стаяць на месцы, другiя – паехалi.

5. Бабуля захапiла ў дарогу адны нажнiцы.

6. У адным сяле ўсё гэта адбылося.

7. Аднымi рукамi нямнога зробiш (Прык.).

 

5. Закончыце фармулёўку.

 

Паводле значэння лiчэбнiкi падзяляюцца на_______________________ __________________________________________________________________

 

6. Раскрыйце дужкi, пастаўце, дзе трэба, прапушчаныя лiтары i знакi прыпынку. Вызначце стыль і тып маўлення тэксту.

 

Здарылася гэта каля пад'езд.. нашага дом...

Дом (дзевяц i)павярховы (буйна)пан..льны. Шчыра кажучы (не)кожнага хто жыве на адной лес..iчнай пл..цоўцы ведаеш. Тым больш калi жыв..ш як кажуць нае..дамi. Але i я якi амаль (п..ў)года жыву ў вёс.... калi в..рнуўся заўважыў с..вежага чалавека. Жанчына ўжо сталага век.. у акулярах яна часцяком тэпала з пустымi бут..лькамi з(пад) малака ў суседнi магазiн (А,а)зёрны. "Мусiць новенькая" адзначыў я сам сабе калi неяк убачыў як яна з кавенькай клыпала да скрынi са смец..ем каб высыпаць бульбяное лушпiн..е.

Добры дзень вам ветлiва павiталася жанчына.

I гэта яшчэ больш..дзiвiла. Чамус..цi (не)заведзена ў нас вiтацца з амаль (не)знаёмым ч..лавекам няхай сабе ён i жыве ў вашым доме. А вось(жа) павiталася i сама с..бе ўсм..хнулася.

Стаяла поз..няя..осень. З таполя.. што растуць у двар.. дом.. лiстота даўно абл..цела. А на вербах зел..нела (усё)роўна як у якiм ма... Яна будзе трымацца аж да першых моцных замара..каў. А потым дворнiчыхi зграбуць лiсце ў кучы i будуць чакаць калi тыя кучы выв..зуць.

(М.Данiленка. Сучасныя былi.)

 

Займеннік

 

1. Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя літары. Займеннiкi якiх разрадаў не сустракаюцца ў прапанаваным тэксце?

 

Спрадвечны круг жыц..я i смерцi

Нiхто

нiчым не разамкне...

Сэнс гэтых слоў

спрабую змераць –

I аж мурашкi

па спiне.

Мая тр..вога не за тое,

Што больш не буду iснаваць, --

Нашчадкаў зерне з..латое

Дас..ць колас,

стане красаваць.

Адным хвалююся да..но ўжо,

А..чай мой грукае часцей:

Чый лiк

я на з..млi памножу --

Гаспадароў або гасцей?

Я ведаю,

спазнаўшы поўна

Ц..ну i радасцi

i бед,

Мне не ўсё роўна,

не ўсё роўна,

Якiм пакiну белы свет.

Я крэўнасцю намёртва звязан

З усiм, што будзе,

ёсць,

было,

I мой галоўны абавязак –

Рабiць дабро

i нi..чыць зло.

З мяне спытаецца за веру,

З якой душа вяршыла рух,

За дапамогу ч..лавеку

Прайс..цi сумлен..а вечны круг.

(С.Законнiкаў)

 

2. Запішыце форму назоўнага склону займеннiкаў.

 

Камусьці		Самым		Табой
мне		Ім		Намі
самім		сябе		Чаго

 

3. Падкрэсліце займеннікі, якiя не з'яўляюцца адмоўнымi.

 

Нiчога, нехта, якiсьцi, недзе, нiколi, нiкiм, некага, нiчый, некалi.

 

4. Раскрыйце дужкi, устаўце, дзе трэба, прапушчаныя лiтары i знакi прыпынку. Вызначце разрады займеннікаў.

 

Што такое час? Гэта (нi)што яго нельга ўбачыць пачуць памацаць панюхаць папрабаваць на язык iм нельга заткнуць (ды, дзi)рку ў страс.. або ў бюджэц.. яго нельга запрэ..чы ў плуг запрасiць на шклянку гарбаты.

Час гэта нешта (бясконца)бя..чулае i бе..старонняе якiя(б) н.. а..бывалiся акты найвышэйш..й гуман..асцi цi (не)чуванага..дзеку над асобаю чалавека ён застаецца спакойным i бе..удзельным.

Час гэта нешта (не)чувана шпарка(iмклiвае). Шпаркасць яго прабег.. нельга..мераць самымi дакладнымi прыладамi.

(Н..) гледзячы аднак на сваю вечную (не)рухомасць i бе..удзельнасць якую р..знастайную афарбоўку прымае час у розных людзей i як (па)рознаму скарыстоўваюць час гэтыя розны.. людзi! Ёс..ць час наш i час даўнейшы час залаты i час пракляты час до..гi час кароткi. Адзiн у свой час быў в..лiкiм ч..лавекам а ў нашы часы нiчога (не)варт. Другi стаў(бы) в..лiкiм ч..лавекам але ён не мае час.. каб заняцца сваёю в..лiкаю справаю. Адзiн не мае час.. нос.. ўцерцi за работаю а другi ные ад таго што (не)ведае куды яму дзець лiшнi час.

Ёсць людзi якiя "ўбiваюць" час скарыстоўваюць час нават папярэ..ваюць час i проста марна трацяць час...

(К.Крапiва)

 

Дзеяслоў

 

1. Якімі членамі сказа з’яўляюцца выдзеленыя дзеясловы? Падкрэсліце.

 

1. Няхай паслужыць мне здароўе, як пiлiгрыму кiй дарожны (С.Гаўрылкiн).

2. Хату зрабіць – не скрыпку збіць (Прыказка).

3. Усе не пакiдалi надзеi выратаваць хлопца (Ц.Гартны).

4. Трымаць сябе ў руках заўсёды нялёгка (А.Кулакоўскi).

5. Брат летам паедзе паступаць у БДУ.

6. Лясныя рэкi вучылi плаваць, а лес кармiў нас, сушыў анучы (П.Панчанка).

7. Зiмовы холад пачынаў прабiраць дзеда Талаша (Я.Колас).

8. На другi дзень Васiля ўпершыню выклiкалi працаваць (I.Мележ).

9. Пiсаць – не сякерай часаць (Прык.).