Pozycja Rosji – analiza SWOT

 

· surowce energetyczne - złoża na terytorium (ropa, gaz) · olbrzymi potencjał militarny - liczna armia, posiadanie broni atomowej · zagraniczne inwestycje - ekspansja kapitału za granicę (Gazprom, Lukoil) · położenie geograficzne - duży obszar kraju, położenie zarówno w Europie jak i Azji · stabilna władza - monopol na władzę Władimira Putina · spore rezerwy finansowe - 400 mld $ w 2009r. · silna pozycja i polityka na arenie międzynarodowej - G20, G8, dowodem także przemówienie Putina podczas konferencji bezpieczeństwa w Monachium w roku 2007 · brak konsekwencji wobec wojny z Gruzją daje możliwość stałej ingerencji w politykę państwa · wpływy w Azji Centralnej i Ameryce Południowej, koncepcja BRIC (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny - od 2011 BRICS poprzez dodanie do grupy RPA) · zmiana wizerunku na arenie międzynarodowej (na cieplejszy i łagodniejszy) i stopniowe ocieplanie stosunków międzynarodowych	· zależność polityki od surowców naturalnych · brak równości społecznej · gospodarka opierana wyłącznie na surowcach naturalnych · brak inwestycji w inne sektory · ruchy społecznościowe dążące do liberalizacji · duża różnorodność rasowa i religijna, przez co liczne konflikty społeczne · korupcja · brak zabezpieczenia socjalnego · skupianie się wyłącznie na polityce zewnętrznej, zaniedbywanie ludzi · brak silnej opozycji · nieumiejętność wykorzystania osłabienia politycznego USA
Wynikające z położenia geograficznego:	A.   WEWNĘTRZNE:
* Rosja ma swobodę tworzenia nowych sojuszy ze
wschodzącymi potęgami, jak chiny czy indie, jak i	1.    Nadchodząca fala kryzysu gospodarczego w
również ze starymi siłami, pokroju europy czy USA.	konsekwencji czego dojdzie do:
Daje jej to możliwość przesuwania centrum siły w	a.    reformy finansów publicznych (cięcia
każdym kierunku. Może również destabilizować inne	wydatków socjalnych i obronnych);
centra siły, jak np. UE przez wykorzystywanie	b.    postępującego wzrostu bezrobocia;
odmiennych interesów państw człokowskich i ich	c.    obniżenia poziomu życia;
stosunku do Rosji np. rurociąg Nordstream.	d.    spadku popularności elity rządzącej, a tym
	samym umocnienia się ugrupowań nacjonalistycznych;
*Jej pozycja geograficzna daje spore pole do popisu,	e.    zwiększenia niezadowolenia społecznego oraz
dużo większe niż np. USA, może	niepokojów społecznych prowadzących do
rozwiązywać/ingerować we wszystkie spory w	intensyfikacji akcji protestacyjnych;
większej części świata, co może umocnić jej pozycje	2.    Krach putinowskiej stabilizacji władzy –
na arenie międzynarodowej, przy dobrym	natężenie niezadowolenia mieszkańców Rosji
wykorzystaniu tego aspektu swojego położenia	spowodowane: manipulacją wyborów, delegitymizacją
	władzy, skorumpowaniem systemu, pogłębiającym się
	rozwarstwieniem społecznym;
Wynikające z historii:
*Rosja przez większość swojej historii była	B.   ZEWNETRZNE:
państwem, które kreowało porządek

 

miedzynarodowy wokół siebie i na świecie, co daje	1.    Zmiana koniunktury politycznej w relacjach
jej historyczny pretekst do kreowania porządku	amerykańsko – rosyjskich w następstwie krytyki
międzynarodowego w przyszłości.	polityki „resetu” w sferze polityki wewnętrznej USA
*Poprzedniczk FR - ZSSR, również daje FR pretekst do	(krytyka płynąca ze strony Partii Republikańskiej oraz
piastowania kluczowej pozycji na arenie	zwolenników tzw.: Tea Party);
międzynarodowej, z racji tego że przez prawie 50 lat	2.    Możliwy powrót do polityki rywalizacji między
była jednym z 2 najważniejszych państw na świecie.	Rosją a USA, spowodowany godzeniem w interesy
	geopolityczne, czy też polityczno-prestiżowe w
Wynikające z akutalnego stanu FR:	kontekście kryzysów międzynarodowych;
*Z powodzeniem przechodzi kryzys dzięki wcześniej	3.    Ryzyko rozmieszczenia przeciwrakiet SM-3 w
uzbieranym rezerwom z czasów rozwkitu	Rumunii (2015) oraz w Polsce (2018);
gospodarczego (przynajmniej do 2015) bez pożyczek	4.    Rozszerzenie NATO o kraje WNP (Ukrainę i
z banków międzynarodowych, co może wkrótce	Gruzję), a tym samym utrata wpływów w Abchazji i
stanowić o jej sile w oczach opinii międzynarodowej -	Osetii Południowej;
Rosji jako jednej z kluczowych potęg na świecie	5.    Niepokoje panujące na Kaukazie Północnym
	(Dagestan, Inguszetia, Czeczenia) prowadzenie na
*Modernizacja i inwestycje w zbrojenia kreują Rosję	dalszą metę do:
jako dominującą potęgę w swojej okolicy, główną	a.    całkowitej reislamizacji życia społecznego;
siłę, z którą trzeba się liczyć i która będzie dalej się	b.    znacznego wzrostu wpływów politycznych
rozwijała, modernizowała, powiększała swój	islamu;
potencjał militarny itd.	c.    derusyfikacji;
	d.    marginalizacji świeckiej inteligencji;
*Nastawienie rosyjskich elit + silne i zdecydowanie	e.    intensyfikacji zamachów terrorystycznych;
przywództwo W. Putina, nieuchronnie zbliża FR do	oraz mogące skutkować nadchodzą rewolucją na
odzyskania należnego jej miejsca na arenie	terenach kaukaskich;
międzynarodowej	6.    Daleko idąca „chińska adoracja” Europy
	Wschodniej:
	a.    intensyfikacja współpracy Chin z Ukrainą, jako:
*"Zamrożone konflikty" dają Rosji możliwość	• otwarcie tylnych drzwi do rosyjskiego sektora
ingerencji w państwach WNP (m.in. gruzji, ukrainie	obronnego;
czy mołdawii) co jest kolejnym asem w rękawie na	• budowa szlaku kolejowego do Europy
przyszłość, gdyby Rosja chciała pokazać swoją	biegnącego przez Ukrainę;
uprzywilejowaną rolę w regionie WNP.	• przeciwstawienie się dążeniom Moskwy do
	zmonopolizowania bądź zdominowania wymiany
* Nieustannie zwiększa się kapitał rosyjski zagranicą,	handlowej na Ukrainie;
np. w Europie, co również będzie determinowało	b.    postępujące pogłębianie się stosunków Chin i
pozycje FR w przyszłości.	Białorusi:
	• Białoruś jako karta przetargowa Chin w
Wynikające z pozycji Rosji na rynkach surowców	negocjacjach dotyczących ceny gazu;
energetycznych:	• przeciwstawienie się presji ze strony Moskwy
	w sektorze gospodarczym i politycznym ze strony
* Rosja wzmacnia swoją pozycje na rynkach	Białorusi;
energetycznych poprzez zwiększanie wpływów w
innych krajach petrodolarowych, bliski wschód,
ameryka południowa (wenezuela itp), w przyszłości
pozycja ta, może mieć decydujące znaczenie w
kontekście rolii FR na swiecie.
* Rosja otwiera swój przemysł energetyczny na
wschód, budując rurociąg azjatycki, który może im
pozwolić odciąć się od konieczności sprzedawania
gazu do europy i zdominować rynek azjatycki.

 

 

* Zależność energetyczna europy od rosyjskiego gazu może być dobrą kartą przetargową w dążeniach FR np. w sprawie Ukrainy, Nato etc.

 

* Wszelkie napięcia w roponośnych rejonach świata w przyszłości mogą być

 

* szansą na Rosji do wykorzystania swoich energetycznych atutów.

 

 

 

1. Perspektywa   nowego   ładu  europejskiego    po  upadku  systemu komunistycznego

Społeczność międzynarodowa stanęła w obliczu konieczności budowy nowego ładu międzynarodowego. Po zakończeniu „zimnej wojny” zostały przedstawione propozycje budowy nowego ładu. Do najważniejszych należą: Nowa Pentarchia, Pax Gonsortis, Bigemonia, Pax Nipponica, System Unipolarny.

Pomysł Nowej Pentarchii zakłada, że najdoskonalszym systemem jest system nad którego stabilizacją czuwa 5 ośrodków siły, które są zdolne utrzymać równowagę polityczną i militarną, nie dopuszczając do wyeliminowania ze sceny międzynarodowej innych państw, traktowanych jako faktycznych lub potencjalnych sprzymierzeńców. Wzorowaną na takim rozwiązaniu Nową Pentarchię mogłyby tworzyć Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny, Unia Europejska i Rosja.

Pax Consortis jest policentryczną wersją nowego ładu międzynarodowego. Podstawą tego kierunku myślenia jest założenie, że po upadku Związku Radzieckiego osłabieniu ulegnie znaczenie drugiego bieguna bipolarnego. Ma to związek z ewentualną rezygnacją Stanów Zjednoczonych z dominującej pozycji w świecie. USA stałoby się tylko jednym z wielu członów systemu złożonego z równorzędnych partnerów o porównywalnej sile i roli w stosunkach międzynarodowych. Wszyscy w jednakowym stopniu ponosiliby odpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe.

Pax Nipponica – punktem wyjścia kolejnego wariantu jest założenie, że prężnie rozwijająca się Japonia, stanie się największą potęgą gospodarczą i osiągając pozycję super mocarstwa przejmie dominację w świecie. Paź Nipponica jako model przywództwa w nowym ładzie międzynarodowym z Japonią w roli hegemona, wydaje się być wizją bardzo odległą, gdyż państwo to nie dysponuje wyjątkowo ważnym atrybutem mocarstwowości, jakim jest potencjał nuklearny.

Bigemonia - wszystkie atrybuty mocarstwowości zostały uwzględnione w opcji opowiadającej się za zdynamizowaniem współpracy USA i Japonii w kierowaniu systemem światowej gospodarki. Taką Bigemonię tworzyłyby dwa silne państwa: Stany Zjednoczone potęga militarna, polityczna i ekonomiczna oraz Japonia potęga gospodarcza. Ten model może być w przyszłości rozwiązaniem dylematu przywództwa w świecie. Duet mocarstw uzyskałby prymat na arenie międzynarodowej.

System unipolarny – wizja systemu unipolarnego kształtowała się stopniowo pod koniec lat 80-tych bieżącego stulecia. Nadal jest rozwijana, ale nie uzyskała jeszcze dojrzałego, całościowego kształtu czy też syntetycznego ujęcia i zwartej formy. Wizja ta sięga szybkich zmian zachodzących w bloku wschodnim. W związku z sytuacją na Wschodzie polityka Stanów Zjednoczonych nie mogła już dłużej opierać się na strategii powstrzymywania ani odprężenia, które zakłady nieuchronność rywalizacji amerykańsko-radzieckiej. Celem stało się stworzenia takich warunków, w których ZSRR uzyskałyby rolę pełnoprawnego, wiarygodnego i odpowiedzialnego partnera Zachodu w stosunkach międzynarodowych. Nowa rola pomogłaby niedawnemu antagoniście skorzystać z wartości i dokonań systemu, który przyniósł światu polityczną wolność i rozwój gospodarczy.

 

2. Rola ONZ we współczesnym świecie

Organizacja narodów zjednoczonych (ONZ) to organizacja o charakterze międzyrządowym; nie należą doń żadne przedstawicielstwa, grupy społeczne a jedynie państwa. Idea zawarta w preambule Karty ONZ brzmi: „Nie my rządy, tylko my ludy narodów zjednoczonych...”

Do głównych celów ONZ należy: - utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa; - rozwijanie stosunków międzynarodowych (każde państwo bez względu na potencjał i wielkość obszaru jest równe); -popieranie i uznanie Praw Człowieka; -popieranie gospodarczego i społecznego postępu oraz współpraca w tej dziedzinie.

Cele te są ogólnospołeczne co stanowi ich słabość. Ich urzeczywistnienie nie może być oparte o łamanie zasad demokracji. O sposobie realizowania decyduje każde państwo autonomicznie.

W I-ej fazie wielkiego napięcia w stosunkach Wschód – Zachód ONZ była płaszczyzną konfliktu między dwoma dominującymi państwami. Stałymi członkami Rady

 

Bezpieczeństwa (RB) są: USA, ZSRR, WB, Francja i Chiny. Kraje te mają prawo zawetowania spraw dot. kwestii bezpieczeństwa. W okresie „zimnej wojny” ONZ była przedmiotem debat, z czasem na forum wysunęły się kwestie dot. pomocy krajom 3-go świata. ONZ, choć nie była w stanie zlikwidować podziału na dwa bloki to jednak miała ogromne znaczenie w tym procesie. Struktury ONZ mają różnorodne cele. RB może np.: wydawać decyzje w stosunku do państw, które naruszają ład, może wezwać dane państwo do zaprzestania szkodliwej działalności.

Istnienie 16 wyspecjalizowanych organizacji np.: WHO, FAO, UNESCO, IMF, itp., w skład których wchodzą przedstawiciele każdego z państw członkowskich a fundusze na działalność związaną z pomocą poszczególnym krajom czy też unifikacja życia gospodarczego pochodzą ze składek członkowskich w skali dochodu narodowego państwa.

ONZ określa nowe kierunki działań, formy przeciwdziałania konfliktom, wskazuje nowe zagrożenia. Najważniejszym celem na przyszłość okazuje się zaangażowanie w program wspólnego przetrwania ludzkości, a bezpieczeństwo winno być rozumiane w szerszym znaczeniu. Dąży się do stworzenia stałego forum przy Zgromadzeniu Ogólnym. Chodzi o powierzenia ONZ roli forum globalnego zarządzania na przyszłość. Potrzebne jest określenie norm i zasad pomocy społecznej, pomocy na rzecz rozwoju a nie humanitarnej, wprowadzenie standardów w handlu (np. zakaz pracy dzieciom), ograniczenia szkodliwego transportu, wprowadzenia podatków od luksusu, ograniczenie liberalizacji handlu bronią czy wzrost poziomu życia w krajach 3-go świata.

 

3. Jak doszło do zjednoczenia Niemiec (przesłanki wewnętrzne i zewnętrzne)

Zjednoczenie Niemiec w 1990r zamknęło 50-letni okres rozbicia państwa niemieckiego na dwa odrębne państwa (ustrojowo i politycznie). Zamknięto rozdział Niemiec, który był najbardziej wyrazistym podziałem na 2 odrębne bloki. Podział nastąpił w 1949r. mimo, że zakończenie wojny nie wskazywało na to, że powstaną dwa oddzielne państwa i że kwestia niemiecka będzie należała do najważniejszych czynników w konflikcie między ZSRR z Zachodem. 13.VIII.1961r. wzniesiono mur w Berlinie.

· Konstytucyjnym celem było dążenie RFN do zjednoczenia Niemiec. Partia K. Adenauera pojmowała ten cel jako strategiczny: dążenie do zjednoczenia jako przywrócenie Niemcom granic sprzed 1939r.

· W drugiej połowie lat 60-tych w RFN pojawia się nowa, odmienna koncepcja połączenia Niemiec poprzez zbliżenie: przesłanki zjednoczenia Niemiec mogą być stworzone tylko na bazie porozumienia z ZERR. Jednak ZSRR zgodzi się na zjednoczenie jeśli Niemcy ogłoszą neutralność (czyli m.in. wystąpią z NATO).

· Niemcy pod wodzą socjaldemokracji nawiązuję stosunki z ZSRR i w VII 1970 zostaje podpisany traktat pomiędzy ZSRR a RFN.

· XII 1970 – Willy Brand w Warszawie – zostaje podpisany traktat z Polską, w którym zostaje wpisana nieodwracalność granic na Odrze i Nysie.

· Przemiany w krajach socjalistycznych w latach 90-tych pozwalają na zmianę pozycji Niemiec czyli doprowadzenie do zjednoczenia: pod wpływem daleko sięgających politycznych i społecznych reform w ZSRR zaczynają się w NRD ruchy mieszkańców które przechodzą do ruchów masowych: 6-7 IX 1989 odbywa się w Berlinie i w całej NRD wielki święto „50 lat NRD” – 10 dni później odbywają się demonstracje (chęć zmiany systemu).

· Powstaje plan dla NRD: pomoc żywnościowa, odbudowa infrastruktury transportowej, pomoc medyczna, nawiązanie stosunków, które mogą doprowadzić do konfederacji państw.

· W marcu 1990r. odbywają się pierwsze wole wybory w NRD (wygrywa chrześcijaniska demokracja); władze NRD przyzwalają na otwarcie granic; 9 XI 1990 następuje rozbicie muru berlińskiego.

· Zostaje powołana konferencja „dwa plus cztery” (Francja, USA, ZSRR, Wielka Brytania i dwa państwa niemieckie) w celu przywrócenia pełnej państwowej suwerenności; posiedzenia w Bonn: V, VII, X 1990.

Traktat zjednoczeniowy zawiera 5 warunków:

- Granice Niemiec to granice dwóch państw;

 

 

- Pokojowy charakter Niemiec – Niemcy mają prowadzić pokojową politykę, a broni mogą użyć tylko za pozwoleniem ONZ;

- Zjednoczone Niemcy muszą zrezygnować z posiadania i dysponowania bronią masowej zagłady (N.B.C – nuklearna, biologiczna, chemiczna);

- Z terenu zjednoczonych Niemiec wycofuje się armia ZSRR;

- Niemcy pozostają w strukturze NATO.

 

Druga                                                                                                  wersja. Jak doszło do zjednoczenia Niemiec? (przesłanki wewnętrzne i zewnętrzne)

Po ostatecznej klęsce Hitlera w 1945 r., Niemy zostały podzielone na 4 strefy okupacyjne. Każda strefa była kontrolowana przez jedno ze zwycięskich mocarstw – St. Zjednoczone, Wielką Brytanię, Francję i ZSRR. Berlin znalazł się w strefie radzieckiej, jednak także został podzielony na 4 sektory okupacyjne. W wyniku zimnej wojny ukształtował się nowy podział kraju – w 1949 r. strefy amerykańska, brytyjska i francuska zostały połączone i utworzyły Republikę Federalną Niemiec (RFN) ze stolicą w Bonn, natomiast na terenie strefy radzieckiej powstała Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD) ze stolicą w Berlinie Wschodnim. Berlin Zachodni utworzony z zachodnich sektorów okupacyjnych, stał się odrębną jednostką polityczną, pozostająca w ścisłym związku z RFN. Niemcy zostały podzielone na 2 odmienne systemy (bloki państwowe) pod przywództwem wielkich mocarstw. Był to podział sztuczny. RFN stała się typowym krajem zachodnim o charakterze demokratycznym, który został członkiem sojuszu wojskowego NATO, EWG i innych zachodnioeuropejskich organizacji integracyjnych. NRD natomiast zamieniła się w państwo wzorowane na modelu radzieckim, z jedną partią komunistyczną – Niemiecką Socjalistyczną Partią Jedności (SED).

Z politycznego punktu widzenia w ciągu następnych 40 lat prawie nic się nie zmieniło, natomiast jeśli chodzi o gospodarkę, RFN wkrótce stała się najbogatszym krajem europejskim, podczas gdy NRD, podobnie jak inne kraje socjalistyczne, zaczęła zostawać w tyle. Niezadowolenie społeczne znalazło swój wyraz w masowych ucieczkach obywateli NRD na Zachód, którym kres położyła budowa muru berlińskiego w 1961 r. Od tej pory społeczeństwo wschodnioniemieckie podlegało ściślejszej kontroli państwa, czemu pomóc miała obecność licznych jednostek wojsk radzieckich oraz działalność rozbudowanego aparatu służb specjalnych (tajna policja tzw. Stasi).

Od początku utworzenia Niemiec Zachodnich połączenie dwóch państw niemieckich było głównym celem konstytucyjnym. Podejście do jego realizacji było różne. Władzę w RFN sprawowała partia chadecka – Chrześcijańska Demokracja (CDU/CSU), która możliwość zjednoczenia Niemiec widziała w zwycięstwie całego systemu zachodniego nad obozem państw socjalistycznych. Wg K. Adenauera (kanclerz w latach 1949 – 63 r.) RFN nie uzna NRD jako suwerennego podmiotu stosunków międzynarodowych, nie będzie także utrzymywać stosunków z żadnym państwem, które będzie je utrzymywało z NRD.

St. Zjednoczone i ZSRR zawarły porozumienie na temat ograniczenia produkcji broni atomowej, zmniejszenia liczebności posiadanych rakiet. Istniało przekonanie, że naruszenie istniejącego podziału w świecie drogą zbrojną jest nierealne. Należało poszukać innej drogi do zjednoczenia Niemiec. Twórcą nowej strategii był W. Brandt, który uważał, że Niemiec nie uda się zjednoczyć drogą walki i konfrontacji z ZSRR i systemem państw socjalistycznych, ale drogą porozumienia i zbliżenia do NRD (np. poprzez nawiązanie stosunków dyplomatycznych i współpracy) w celu zmiany wewnętrznego układu sił. W 1969 r. rządy w RFN objęła koalicja SPD-FDP, kanclerzem został W. Brandt (szef partii socjaldemokratycznej SPD). Sformułował on nową politykę wschodnią państwa zachodnioniemieckiego.

Na przełomie lat 60-tych i 70-tych w stosunkach międzynarodowych między wschodem i zachodem postępuje proces odprężenia. Doszło do porozumienia o wyrzeczeniu się użyci siły. W 1975 r. na konferencji w Helsinkach uregulowano zasady współpracy wschodnio-zachodniej w dziedzinie militarnej, gospodarczej i obrotu ludzi.

Odbyły się tajne rozmowy między przywódcami St. Zjednoczonych a SPD, dotyczące sposobu rozwiązania kwestii niemieckiej w przyszłych latach. Prezydentem St. Zjednoczonych był wówczas Nixon, który wspierał nową linię polityki wschodniej Niemiec. Polityka ta polegała głównie na uznaniu granicy polskiej i NRD. Rezultatem nowego kursu politycznego była wizyta w sierpniu 1970 r. niemieckiego kanclerza W. Brandta w

 

Moskwie. Była to pierwsza wizyta od 15 lat (w 1955 r. był tam Adenauer). W. Brandt podpisał układ o wzajemnych stosunkach pomiędzy RFN a ZSRR, który spotykał się ze sprzeciwem reprezentantów Chrześcijańskiej Demokracji w RFN. Uważali oni, że uznanie stosunków istniejących w Europie i stref podziału wpływów jest przejawem niedopuszczalnego przestępstwa. W 1974 r. W. Brandt przestał być kanclerzem, jego następcą został H. Schmitt. W 1982 r. utworzono nową koalicję CDU/CSU i FDP i kanclerzem został H. Kohl. W tym czasie NRD nie ma oficjalnych stosunków dyplomatycznych z RFN. Rozwija się natomiast nieoficjalny handel zagraniczny. Coraz bardziej dostępna jest wzajemna informacja, np. radio, telewizja.

Przełomowym elementem dla zmiany biegu wydarzeń jest dojście do władzy w ZSRR w 1985 r. M. Gorbaczowa. W 1987 r. do Moskwy przyjechał prezydent Niemiec, a jesienią 1988 r. kanclerz H. Kohl. Wg Gorbaczowa próby obalenia tego co ukształtowało się przy użyciu siły nie byłoby dobre.

W lecie 1989 r. historyczne wydarzenia w Polsce i na Węgrzech dramatycznie zmieniły sytuację. Dziesiątki tysięcy obywateli NRD przebywających na wczasach na Węgrzech mogło swobodnie przekroczyć świeżo otwartą granicę z Austrią i uciec na Zachód. W kraju nasiliły się żądania reform i demokratyzacji, powstały nowe ugrupowania polityczne i partie, takie jak Nowe Forum czy Demokratyczny Przełom. NRD ogarnęła fala masowych demonstracji.

W dniach 6-7 października 1989 r. w Berlinie odbyły się obchody 40-lecia istnienia NRD. Pojawił się na nich M. Gorbaczow, który dał wyraźnie do zrozumienia, że wojska radzieckie nie będą interweniować w celu ratowania upadającego reżimu. 9 i 10 listopada w dwóch największych miastach NRD (w Lipsku i Dreźnie) odbyły się demonstracje przeciwko Honeckerowi, którego polityka nie korespondowała z przemianami innych otaczających krajów. 18 października, w nadziei na uspokojenie społeczeństwa, komuniści odwołali Honeckera z funkcji partyjnych i ogłosili chęć wprowadzenia umiarkowanych reform. Nie usatysfakcjonowało to jednak obywateli NRD, pod naciskiem których nowy przywódca partyjny – Egon Krenz, zmuszony był ogłosić zniesienie ograniczeń w podróżach na Zachód, co zakończyło się zburzeniem muru berlińskiego w dniu 9 listopada 1989 r. Około 3 mln obywateli NRD przekroczyło dawną granicę Berlina.

Nie mogło to się stać bez wyraźnego stanowiska Gorbaczowa i zgody na Kremlu. Na obszarze NRD stacjonowała 350-tysięczna armia radziecka, która strzegła granicy systemu radzieckiego. Nie ruszyła się ona z miejsca, bo takie były rozkazy.

Kanclerz H. Kohl w ciągu kilkunastu godzin przygotował stanowisko rządu i 10-punktowy plan określający stanowisko wobec tej sytuacji. Plan ten nazwano „Planem uspokojenia sytuacji i rozwiązania kwestii Niemiec”. Głównym celem było przywrócenie jedności drogą integracji. W tym celu podjęto następujące kroki:

· otwarcie dróg – dotąd NRD miało otwarte tylko drogi tranzytowe, reszta dróg była szczelnie chroniona; w Berlinie metro kończyło przystanki na granicy muru berlińskiego; należało zatem otworzyć drogi kołowe, kolejowe, a także telekomunikacyjne;

· udzielenie pomocy humanitarnej dla Wschodnich Niemiec – wymagało to stanowiska ze strony Wschodnich Niemiec, których rząd jeszcze istniał.

Egon Krenz, z powodu wyjścia na jaw szczegółów dotyczących jego przeszłości, zmuszony został do rezygnacji, a jego miejsce zajął Hans Modrow, który był gotowy na przeprowadzanie rzeczywistych reform. W marcu 1990 r. przeprowadzono pierwsze wolne wybory. Triumf wyborczy odnieśli chadecy (Chrześcijańska Demokracja), którzy w ten sposób stali się partią rządząca zarówno w RFN, jak i w NRD.

Kanclerz RFN – H. Kohl, także dążył do szybkiego połączenia obu państw niemieckich. Pierwszym poważnym krokiem w tym kierunku było wprowadzenie w lipcu 1990 r. unii walutowej. Podstawową przeszkodą w zjednoczeniu pozostawała obecność na terenie NRD oddziałów radzieckich oraz fakt, że ZSRR przeciwstawiał się idei przystąpienia Niemiec do NATO. Na spotkaniu z Gorbaczowem H. Kohl obiecał przyznanie ZSRR wysokich kredytów, które wzmocnią kulejącą gospodarkę radziecką, w zamian za zgodę na wycofanie oddziałów Armii Czerwonej z NRD i na zjednoczenie Niemiec. 3 października 1990 r. Niemcy ponownie stały się jednym państwem, a w przeprowadzonych w grudniu pierwszych od 1932 r. ogólnoniemieckich wyborach zwycięstwo odnieśli chadecy i H. Kohl.

 

Sprawa zjednoczenia Niemiec rozegrała się na linii porozumienia między Gorbaczowem a Reaganem. Dla St. Zjednoczonych zjednoczenie Niemiec było postrzegane jako znaczący element walki z komunizmem. Niemcy widziały we wsparciu tego kraju jedyną możliwość osiągnięcia zjednoczenia. St. Zjednoczone nie chciały osiągnąć tego celu bez ZSRR.

Do zawarcia traktatu o zjednoczeniu Niemiec doprowadziło porozumienie, które powołano

konferencją 2 + 4 w maju 1990 r. W konferencji tej wzięło udział:

- 2 premierów: NRD i RFN,

- 4 państwa – sygnatariusze porozumień poczdamskich: St. Zjednoczone, ZSRR, Wielka Brytania i Francja.

W ciągu 3 posiedzeń określono warunki zjednoczenia Niemiec:

· I posiedzenie odbyło się w maju 1990 r. w Bonn, na którym określono podstawowe sprawy będące przedmiotem traktatu;

· II posiedzenie odbyło się w lipcu 1991 r., podczas którego polski rząd uregulował kwestię zachodniej granicy Polski, ale nie zgodzono się z  nią;

· III posiedzenie odbyło się w Moskwie, gdzie podpisano traktat o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec. Traktat nawiązywał do pewnych zasad przyjętych w Poczdamie.

 

4. Przyczyny niepowodzeń polityki pierestrojki M. Gorbaczowa

Po roku 1985 i po dojściu do władzy M. Gorbaczowa (dość młodego jak na ZSRR polityka, wykształconego – Uniwersytet Moskiewski + liczne staże zagraniczne, znającego języki, światowca, człowieka otwartego, który w rządzeniu państwem radził się i współpracował z ludźmi młodymi i także wykształconymi) głośno zrobiło się o polityce „pierestrojki”, która stworzył wraz ze swym gabinetem, zaakceptował i zaczął głosić. Ogólnie zakładała ona: odbiurowanie systemu oraz „głastnost-własność”, odciążenie gospodarki i podatnika. Zdobył tym zaufanie i poparcie narodu radzieckiego.

 

Jako cel strategiczny gospodarczo założył politykę odprężenia w stosunkach zagranicznych, budowania zaufania partnerów zachodnich a przede wszystkim wstrzymania nowego wyścigu w działaniach wojennych z USA (chciał zastopowania procesu tzw. gwiezdnych wojen).

 

Gorbaczow w swej polityce zagranicznej głosił:

· odrzucenie wojny jako środka osiągania celów państwa i rozwiązywania problemów,

· zasada równego bezpieczeństwa dla obydwu stron podzielonego świata; mówił, że pokój jest niepodzielny; chciał porozumienia co do: nastawienia poszczególnych krajów do broni konwencjonalnej, co do ograniczania brono nuklearnej po obu stronach świata, co do ograniczenia baz wojskowych w różnych regionach świata;

· wyraźna teza „nie wtrącania się w wewnętrzne sprawy państw”;

 

Lata Gorbaczowa to lata transformacji systemowej w wielu krajach. Trzymanie się przez Gorbaczowa konsekwentnie swojej polityki, zjednywało mu zaufanie zachodu.

 

Gorbaczow umieścił w ideologii ZSRR rezygnację z ekspansjonizmu (choć w ideologii ZSRR były rewolucyjne podboje – on to przekreślił programem, który przedstawił światu jako program na rzecz współpracy międzynarodowej). Udało mu się, zdobył zaufanie zachodu. Chciano z nim wspólnie budować nowy ład, pokój na zupełnie innych zasadach. Niestety z gospodarką jaką miał Gorbaczow wewnątrz ZSRR nie mógł zbyt wiele zdziałać, a poza tym spotkał się z ostrym sprzeciwem „w swoim własnym domu”; było bardzo wielu przeciwników jego dążeń a w 1991 roku doszło nawet do puczu, który pozbawił Gorbaczowa władzy w ZSRR. Stało się tak, gdyż pewna grupa wpływu bała się na polityce Gorbaczowa stracić.

Wtedy pojawił się Jelcyn na czele niepodległej Rosji, który stłumił  pucz

i sparaliżował działania tych, którzy nie chcieli polityki Gorbaczowa. Przeciw

 

Gorbaczowowi występowali reprezentanci starej władzy. Popierały go natomiast byli ludzie ZSRR i wiele zagranicznych osobistości.

 

ZSRR był federacją 15 republik ubezwłasnowolnionych władzą federacji na Kremlu (sekretarza generalnego, który miał swoich ludzi na wszystkich szczeblach władzy i we wszystkich republikach); rządził i tylko mówił kto, co i kiedy ma robić np. Uzbekistan miał za zadanie produkować tylko i wyłącznie bawełnę, co spowodowało dewastację tamtejszych terenów.

 

Gorbaczow aprobując ruch na rzecz suwerenności republik tworzących ZSRR nie podobał się starej władzy. W roku 1999 i 91 wydał szereg ustaw szanujących suwerenność republik, ale to także się nie spodobało.

Gorbaczow cały czas był zwolennikiem dość ideologicznego poglądu, że te już niepodległe republiki pozostaną w federacji, w formie współpracy opartej na równoprawnych zasadach (głównie chodziło o zasady obronności).

 

 

5. Strategia współczesnej polityki zagranicznej USA (główne koncepcje i kierunki)

USA są obecnie jedynym supermocarstwem. Nie są obecnie częścią dźwigni, przeciwwagą ZSRR. Jednak po rozpadzie układu dwubiegunowego zwiększyła się rola oddziaływania różnych państw na sytuację międzynarodową. Dzisiaj USA muszą walczyć o uzyskanie poparcia, dziś amerykańskie władanie nie jest tożsame ze światową pozycją USA. Muszą zabiegać, zdobywać poparcie sojuszników i szukać nowej legitymizacji (wcześniej nią była walka z komunizmem). Dzisiaj USA nie mogą argumentować swej wiodącej pozycji tym, czym kilka lat temu. USA musi walczyć o pozyskanie poparcia aby uzyskać pozycję, która daje wpływy na większym obszarze. Muszą o to zabiegać. Obecnie o takie poparcie jest bardzo trudno ponieważ duża część mocarstw regionalnym jest nastawiona anty USA – przeciw ich hegemonii na scenie międzynarodowej.Amerykański etos nie ma już takiego znaczenia. Obecnie w USA toczy się dyskusja nad ustalaniem priorytetów w polityce zagranicznej. Są różne zdania na ten temat. Polityka ta jest bardziej selektywna (szerzej w punkcie 19).

Utrzymywanie pozycji globalnego hegemona wiąże się z coraz wyższymi kosztami (utrzymywanie potężnej armii, angażowanie się w rozwiązywanie konfliktów na całym świecie np.w Kosowie, utrzymywanie baz wojskowych itp.). Powstaje dylemat czy np. zwiększać wydatki na wojsko i pomoc dla krajów trzeciego świata, czy też zwiększyć wydatki na cele wewnętrzne USA, np. na szkolnictwo, które obecnie upada w USA, czy na walkę z przestępczością. W USA powstają obecnie wielkie dysproporcje majątkowe, następuje kumulacja bogactwa, powstają obszary biedy.

Dzisiejsza polityka zagraniczna USA dąży do zmniejszenia wydatków na rzecz wydatków wewnętrznych co m.in. zapowiedział BUSH, który chce przeznaczyć te środki m.in na szkolnictwo. Strategia polityki zagranicznej zakłada skupienie się tylko  na

 

najważniejszych dla USA obszarach, by nie angażować się w niepotrzebne konflikty, nie ponosić zbędnych kosztów. Najważniejsze obszary to m.in Europa, Bliski Wschód,gdzie USA ma zamiar aktywnie się angażować w działalność. Polityka ta zakłada też obserwację innych ważnych obszarów jak Chiny,Rosja i zakłada promowanie pozytywnych przemian w tych krajach.

 

 

6. Procesy globalizacji; ich skutki dla współczesnych stosunków międzynarodowych

Globalizacja wnosi wiele ważnych i istotnych zmian dla świata, dla stosunków międzynarodowych i dla wszystkich dziedzin życia społecznego. Odnoszą się do zjawisk politycznych, społecznych, ekonomicznych. G. to proces narastający, intensyfikujący się w stosunkach międzynarodowych – ale wykraczające poza granice krajów.

Istnieje wiele definicji G. Najbardziej ogólna to ta, która przedstawia proces globalizacji jako stosunki wykraczające za granice państw i ich intensyfikacja.

Chodzi tu o wzrost wielość transakcji a także o współzależności w skali międzynarodowej, w tym rozprzestrzenianie się nowych technologii – informacji, sieć informacji jako powiązania ludzi do niedawna żyjących w luźnych powiązaniach między sobą.

GLOBALIZACJA w sensie zjawiska – G. to proces, który tworzy zliberalizowany, zintegrowany rynek towarowy z ładem opierającym się na zupełnie innych instytucjach – uczestnikach, służących rozwojowi i obejmujących cały glob ziemski.

 

Podstawowe czynniki – nośniki współczesnych procesów globalizacyjnych (napędzające globalizację):

· powstawanie korporacji międzynarodowych – ich ilość i ich potencjał niosą zupełnie nowe jakościowe cechy – ponadnarodowe = ponad narodami i ich rządami, poza kontrolą;

· nowe technologie, rozwijające się w sposób skokowy i prowadzące do rozwoju międzynarodowych systemów – międzynarodowej produkcji;

· powstawanie światowych rynków w tym światowego ponadnarodowego rynku finansowego, który wymknął się spod kontroli państw;

· rewolucja w zakresie komunikacji – przejście do społeczeństwa informatycznego;

 

Cechy procesu globalizacji na współczesnym poziomie (etapie):

· wielowymiarowość – występuje we wszystkich ważniejszych dla ludzi wymiarach (gospodarka, wojskowość, kultura  społeczna);

· złożoność i wielowątkowość procesów globalizacji – polega to na tym, że G. niesie za sobą dla jednych awans a dla drugich spadek w rankingu w różnych dziedzinach;

· integrowanie się – ale z pamiętaniem o fakcie, iż nie jest to tożsame z globalizacją czyli G. to proces pełen wzajemnych sprzeczności: integrowanie się z jednej strony + tworzenie podziałów, dysproporcji, asymetrii;

· wielopoziomowość – G. zachodzi na rynkach usług, technologii, informacji, czynników wytwórczych itp.; G. ma siłę powiększania zakresu umiędzynarodowienia stosunków;

 

Skutki procesów globalizacyjnych:

Rozpatruje się je z punktu widzenia dwóch nurtów, które wyłoniły się wraz z pojawieniem się procesów globalizacyjnych.

 

1. nurt optymistyczny – wiąże on z G. nowe szanse, możliwości rozwoju, wykorzystania tego co dziś stanowi cechy procesu G. jak nowe technologie, rozwój informatyki;

2. nurt pesymistyczny (krytyczny) – G. jako  zagrożenie;

 

 

Główni zwolennicy G. podkreślają ogromne znaczenie otwartości gospodarek rynkowych jakie daje G. Według nich korzyści globalizacji to:

· G. stwarza większy rynek towarów i usług,

· dziś G. systemu finansowego – dostęp do kapitału (wraz z G. rynków finansowych) jest większy, dogodniejszy,

· G. stworzyła za pomocą sieci dostęp do informacji (internet, łącza satelitarne),

· G. stała się podstawą do budowania nowej cywilizacji w zakresie światowym,

· G. ze swej istoty promuje efektywność, innowacyjność – liczy się ten kto efektywny i innowacyjny,

· G. stwarza lepsze warunki exportu – granice i bariery są znoszone; działa nieograniczona wolna ręka rynku,

· w ostatniej dekadzie G. (świadczą o tym konkretne cyfry) – po zniesieniu podziału na 2 systemy – export wzrósł prawie 4-krotnie; zniesienie barier stało się bodźcem dla światowych bezpośrednich inwestycji zagranicznych,

 

Pogląd zwolenników G. na jej temat jest następujący: globalizacja nie jest niczyim wymysłem, jest naturalnym stanem rozwoju stosunków międzynarodowych, kolejnym stadium rozwoju tych stosunków;

 

Krytycy G. uważają, że danie całkowitej swobody rynkowi i jego mechanizmom oraz grze wolnorynkowych sił jest bardzo niebezpieczne; Według nich procesy G. niosą ze sobą następujące zagrożenia:

Szolos (jeden z krytyków): niczym nieograniczony proces G. ogranicza współpracę między krajami, zawiera w sobie zbyt wiele konkurencji i prowadzi kraje do coraz większych kryzysów społecznych i finansowych (powoduje to niestabilność rynków finansowych);

 

Według krytyków G. opiera się na dwóch fundamentalnych zasadach:

· uznanie hierarchii – asymetryczny dostęp do globalnych sieci; najlepiej mają najbogatsi (wielkie korporacje + społeczeństwa krajów, w których są zlokalizowane);

· nierówność – wyrażająca się asymetrycznymi efektami sieci; korzyści osiągają ci, którzy mają dostęp; to wpływa na standard życiowy, edukację, późniejszy start w dorosłe życie, przynależność do grup – poziomów społecznych;

Zagrożenia globalizacji są różnego typu: nędza, klęski, bezrobocie, lęk przed nadmiernie swobodnym przepływem pieniędzy, lęk przed imigracją, lęk przed zmianą relacji pomiędzy światem biednych i bogatych;

 

G. spowodowała, że świat stał się globalną wioską, ale jednocześnie z tej dysproporcji ostro zarysował się fakt, iż dla poniektórych państw ta wioska jest całym światem – i mają one trudny do niego dostęp.

 

7. Skutki rozpadu ZSRR dla świata i Polski.

Rozpad bloku wschodniego nie byłby możliwy bez przemian wewnętrznych w imperium radzieckim istniejącym od 1922 do 1991r.

Świadomość nadchodzącej zapaści docierała do czołówki politycznej ZSSR, która dalej prowadziła swoją politykę. Powoli zmianie ulegała sytuacja w stosunkach wschód – zachód. Przełomowym momentem był 1985r., kiedy na przewodniczącego partii wybrano Michaiła Gorbaczowa. Do tej pory od śmierci Stalina władzę sprawowali ludzie pochodzący z aparatu partyjengo (Chruszczow, Breżniew, Andropow, Czernienko) teraz przywódcą został człowiek młodszy, wykształcony na Uniwersytecie Moskiewskim a do tego mający staż zagranicą. Był on osobą otwartą, która na stanowiska kierownicze kraju wprowadzała nowych ludzi.

 

Zespół Gorbaczowa wprowadził politykę PIERESTROJKI, czyli reformy zmierzające do odbiurokratyzowania działalności państwa w celu przybliżenia władz do społeczeństwa.

Chciano odciążyć gospodarkę i podatnika, oraz odprężenia stosunków z Zachodem.

Zasady nowej polityki zagranicznej Gorbaczowa;

ü Odrzucenie wojny jako środka polityki,

ü Sformułowanie zasady równego bezpieczeństwa dla obu stron, było to porozumienie dotyczące ograniczenia broni, głowic nuklearnych, baz wojskowych,

ü Sformułowanie tezy nie wtrącania się w sprawy wewnętrzne innych państw,

ü Rezygnacja z globalnego ekspansjonizmu na świecie przez ZSRR.

Oprócz tego do rozpadu ZSRR przyczyniła się także sytuacja na jego terytorium.

Od 1989r. Gorbaczow zaczął mówić o błędach i deformacjach w polityce narodowościowej, postulując rozszerzenie praw republik i zagwarantowania faktycznego równouprawnienia narodów. Główną kwestią tego procesu było przywracanie statusu języka państwowego narodowym językom poszczególnych republik.

Drugą przesłanką podważającą imperium ZSRR były postulaty i deklaracje suwerenności poszczególnych republik. Kolejno miało to miejsce w Estonii 1988r., Litwie 1989r., Łotwie 1989r., Rosja, Ukraina, Białoruś i Mołdawia w1990r.

Trzecią przesłanką likwidacji ZSRR były proklamacje niepodległości poszczególnych republik. W kolejności uczyniły to Litwa, Estonia, Łotwa w 1990r. Następnie proklamowały to republiki słowiańskie i mołdawska, Uzbekistan, Turkmekistan, Tadżykistan, Azerbejdżan, Kazachstan i Kirgistan, Armenia, Gruzja w 1990r.

 

Okres panowania Gorbaczowa zaznaczył się jako droga do upadku całego systemu komunistycznego w Europie. Zasady takiej polityki zagranicznej budowały zaufanie państw zachodnich nie tylko dlatego, że je sformułowano, ale dlatego, że Gorbaczow ich przestrzegał, dzięki czemu zyskał wiarygodność i poparcie innych przywódców jak Regana, Busha i Tacher.

Swoją postawą rozbudził on nadzieje ludności ZSRR, że polityka przez niego proklamowana będzie dotyczyć polityki zewnętrznej i wewnętrznej. Jednak pojawili się też jego przeciwnicy, wywodzący się ze starej władzy, którzy w konsekwencji doprowadzili do rezygnacji Gorbaczowa 25.XII.1991r.

Jego następcą został Borys Jelcyn, który wraz z przywódcami Białorusi i Ukrainy podpisał w Puszczy Białowiejskiej pod Brześciem umowę o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw i zakończenie istnienia ZSRR (8.XII.1991r.) Umowa oznaczała wystąpienie z ZSRR przeciwko całej władzy wraz z Gorbaczowem na czele, co uznano za kryzys dotychczasowej państwowości. Finał nastąpił 21.XII.1991r. w Ałma – Acie, gdzie przywódcy 11 republik podpisali protokół do porozumienia białowieskiego o utworzeniu WNP. Oprócz republik założycielskich protokół podpisali przywódcy Azerbejdżanu, Armenii, Kazachstanu, Kirgistanu, Mołdawii, Tadżykistanu, Turkmekistanu, Uzbekistanu.

 

Skutki rozpadu ZSRR dla świata:

W wyniku rozpadu powstało kilkanaście nowych państw. Łącznie było ich 15, z czego część z nich otrzymała niepodległość.

ZSRR było imperium pewnej koncepcji politycznej i ekonomicznej, które w pewnych okresach było atrakcyjne, aż do momentu ujawnienia działalności zbrodniczej Stalina.

Po rozpadzie ZSRR załamaniu uległy partie komunistyczne w Europie. Ich pozycja znacząco się osłabiła.

Skutki rozpadu dotknęły również systemy państw zachodnich. Gdy nastąpił rozpad ZSRR w XII.1991r. w USA prezydentem był J. Bush, który starał się o kandydaturę po raz drugi. Pojawił się jego nowy konkurent, który propagował hasło „pora zająć się własnym domem” co pobudzało w społeczeństwie amerykańskim świadomość poniesionych kosztów na rozpad ZSRR ze strony USA. Hasło mówiło o spadku nakładów na wszystkie dziedziny życia amerykańskiego.

W okresie Zimnej Wojny Finlandia była państwem neutralnym, co przyniosło jej ogromne korzyści. Powadziła handel z ZSRR i w wyniku tego przebudowała swoją gospodarkę na towary AGD w zamian za surowce strategiczne jakim były metale, pozwoliło to rozbudować flotę handlową kraju. Rozpad ZSRR spowodował, że Finlandia przeżyła największy kryzys gospodarczy w całej Europy. Bezrobocie sięgało 20%, miały miejsce strajki i liczne demonstracje.

 

Rozpad ZSRR spowodował załamanie na rynkach walutowych w świecie. Znacznie spadły kursy walut, a szczególnie kurs marki niemieckiej.

Dzięki rozpadowi Niemcy urosły do drugiej potęgi gospodarczej w świecie, zaraz po USA. Rozpad ZSRR obniżył pozycję Turcji jako członka Paktu  Północnoatlantyckiego,

ponieważ kraj ten był w pakcie tylko dlatego, że graniczył z ZSRR i w wyniku tego koncentrowały się tu oddziały amerykańskie wraz ze sprzętem wojskowym.

 

Skutki rozpadu ZSRR dla Polski:

Dzięki rozpadowi ZSRR Polska uzyskała całkowitą niepodległość, co dawało jej nowe możliwości. Polska zawarła traktaty polityczne z Czechosłowacją i Węgrami, z Ukrainą, Białorusią, Łotwą, Estonią, Rosją, Rumunią, Bułgarią i Gruzją. Nie mogła jednak dojść do porozumienia z Litwą aż do 1994r.

Polska, Czechy i Węgry tworzyły Trójkąt w czasie przygotowań do likwidacji Układu Warszawskiego i RWPG. W 1991r. Wałęsa, Havel i Gonez podpisali deklarację wyrażającą zgodę na ich rozwiązanie. Powstała Grupa Wyszehgradzka.

Pogłębiły się stosunki z państwami NATO i rozwijały nowe z Rosją.

Pojawiła się możliwość współkształtowania nowego porządku w Europie, włączenia w system polityczny, gospodarczy i prawny, oraz rozwój form współpracy regionalnej.

Wraz z państwami Trójkąta Polska utworzyła Komitet Wsółpracy Środkowoeuropejskiej by konsultować się w sprawach współpracy z EWG i restrukturyzacji swoich gospodarek.

 

8. Wymień najistotniejsze przyczyny sytuacji krajów najsłabiej rozwiniętych i wskaż sposoby jej przezwyciężenia

Po II wojnie światowej w wyniku dekolonizacji powstało 130 nowych państw,  nazwane

„krajami Trzeciego Świata” lub „krajami południa”. Kraje te łączą przede wszystkim dwa wspólne elementy: przeszłość kolonialną oraz zacofanie gospodarcze. Zróżnicowanie gospodarcze stanowi właśnie podstawę podziału świata na bogatą północ i biedne południe, a w miarę upływu czasu dysproporcje pomiędzy tymi krajami zwiększały się coraz bardziej. Pogłębiały się także różnice między poszczególnymi państwami i regionami Trzeciego Świata.

Przyczyn tej sytuacji jest bardzo wiele: niskie dochody per capita mniej niż 600 dolarów rocznie; wysoki analfabetyzm; nikły udział przemysłu w tworzeniu dochodu narodowego, a co za tym idzie niski poziom zużycia energii; większość ludzi żyje z rolnictwa; duża konfliktogenność na tle narodowościowy, etnicznym czy rasowym; na tych obszarach żyje 2/3 ludności świata, która żyje na granicy nędzy; 1,5 mld. Nie ma dostępu do czystej wody pitnej; 3 mln. Ludzi w tych krajach umiera od chorób przenoszonych przez wodę; jest bardzo duże zanieczyszczenie wód, powietrza, wycina się lasy i tu pojawia się problem ogromnego zanieczyszczenia środowiska.

Wiadomo na pewno, że bogata północ nie będzie mogła się rozwijać bez rozwoju tych najbiedniejszych krajów południa czyli 80% świata w zacofaniu. Nie mogą pomnażać swojego dobrobytu beż rozwoju krajów Trzeciego Świata, więc muszą tam inwestować i w dużym stopniu kierować pomoc w te rejony.

Powstała silna grupa 77 państw podczas konferencji w Genewie, która integruje te państwa i rozwija współpracę między nimi. Ostatnio domagała się zmniejszenia luki rozwojowej między nimi. Wysunęła plan stworzenia stowarzyszenia dłużników i wierzycieli. Grupa ta ma również konkretne pomysły co do handlu, inwestycji i współpracy naukowo-technicznej, w pomocy tym najbardziej potrzebującym krajom Trzeciego Świata. Właśnie następuje proces przesuwania inwestycji, szczególnie korporacji międzynarodowych w stronę krajów Trzeciego Świata np.: przemysł samochodowy, komputerowy, tekstylny – przede wszystkim do krajów azjatyckich. Trzeci Świat ze swoim popytem, stanowi obszar eksportu dla wielu potęg światowych np.: USA eksportuje na te tereny 40% swojego całego eksportu, UE 47%, Japonia 48%. W ostatnich latach w krajach tych nastąpiło znaczne ożywienie rozwoju, stopa wzrostu wyniosła 5%, a w krajach północy 2%. Udział krajów Trzeciego Świata w produkcji globalnej rośnie. W handlu zagranicznym kraje Trzeciego Świata nie uczestniczą już surowcami ale półprzetworzonymi produktami rolnymi. W niedalekiej przyszłości produkt globalny Chin przekroczy produkt globalny USA. Importowa chłonność krajów Trzeciego Świata będzie rosła i nastąpi nowy porządek na świecie.

 

9. Jakie szanse i zagrożenia stoją przed krajami Europy Środkowo-Wschodniej w okresie transformacji systemowej?

W okresie transformacji następują przemiany: w strukturze społeczeństwa, w obrębie interesów grupowych oraz w świadomości społecznej. Za przemianami na drodze do gospodarki rynkowej i parlamentarnej często nie nadążają zmiany w świadomości społecznej. Wszystkie pozytywne strony kapitalistycznej gospodarki są akceptowane, ale sposoby dochodzenia do niej budzą różne odczucia. Transformację gospodarczą w Europie Środkowo-Wschodniej po roku 1989 rozumiemy jako całokształt zmian w systemach gospodarczych krajów tego regionu polegających na odchodzeniu od gospodarki centralnie kierowanej, nakazowo rozdzielczej w kierunku gospodarki, której głównym regulatorem jest mechanizm rynkowy. W dobie transformacji ustrojowej pojawiły się zagrożenia stwarzające bariery w przechodzeniu do demokracji i efektywnej gospodarki rynkowej. W sferze gospodarki są to nakładające się na siebie objawy kryzysu strukturalnego (tzn. przerost zatrudnienia i niewłaściwa struktura własności w rolnictwie, dominacja gałęzi przemysłu ciężkiego, a jednocześnie słaby rozwój niektórych gałęzi przemysłu lekkiego i usług) i koniunkturalnego oraz nierówny podział kosztów reform w społeczeństwie. Przeobrażenia w systemie politycznym spowodowały z jednej strony przywracanie praw i wolności indywidualnych i zbiorowych, z drugiej zaś strony wyzwalały aspiracje polityczne. Ich następstwem jest pluralizm społeczny i polityczny, ale i związane z tym objawy niestabilności politycznej. Wszystkie te zjawiska osłabiają siłę społeczeństwa obywatelskiego i utrudniają przechodzenie do ustroju demokratycznego. Promowanie kultury obywatelskiej i instytucji demokratycznych, konsekwencja w realizowaniu reform ekonomicznych, wyraźne zakreślenie granic władzy państwowej są niezbędne dla pokonywania zjawisk kryzysowych i tworzenia koniecznych zabezpieczeń przed odrodzeniem się tendencji autorytarnych.