Ad.1. Doktryna naturalistyczna

Ad.1. Doktryna naturalistyczna

Wg niej państwo ma pewne prawa naturalne. Prawo międzynarodowe jest przejawem woli boskiej, obowiązuje, bo taki jest odwieczny porządek rzeczy.

Emancypacja tej woli – art. 8 Karty Organizacji Państw Amerykańskich, w którym wymienia się prawa zasadnicze państw (m.in. prawo do niepodległości, do zorganizowania swej administracji, do sprawowania jurysdykcji na swoim terytorium)

Ad.2. Doktryna woluntarystyczna

Podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego jest wola państw wyrażona w traktatach lub zwyczajach. Zawarcie traktatu wiąże państwa w myśl zasady, że umów należy dotrzymywać.

Ad.3. Doktryna solidarystyczna

Podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego jest potrzeba solidarności między państwami.

??? Państwa z reguły nie podzielają swoich interesów a interes państw niejednokrotnie jest przedkładany ponad solidarność grupową lub globalną.

Podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego wg współczesnej doktryny jest:

• wzajemność (prawo dyplomatyczne i konsularne)
• siła (samoobrona, traktaty pokoju, ochrona wartości w systemie aksjologicznym społeczeństwa)
• wspólny interes (przestrzeń kosmiczna, środowisko, morza)

8. Podmiotowość prawno-międzynarodowa

Zagadnienie podmiotowości prawno-międzynarodowej pojawia się w języku prawnym dopiero w 1969 roku z Konwencją Prawa Traktatów. W języku prawniczym funkcjonowało już dużo wcześniej.

Art. 3 Konwencji stwierdza, że nie ma ona zastosowania do umów międzynarodowych zawieranych między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego oraz między tymi podmiotami.

Atrybuty osobowości prawno-międzynarodowej

• Ius tractatuum – prawo zawierania traktatów
• Uczestniczenie w organizacjach międzynarodowych
• Ius legationis – prawo legacji (utrzymywania stosunków dyplomatycznych, sprawowania opieki dyplomatycznej)
• Ius standi – prawo występowania z roszczeniami międzynarodowymi oraz obowiązek ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej
• Posiadanie własnego obywatelstwa

Podmiot prawa międzynarodowego

Podmiotem prawa międzynarodowego jest ten, kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego:

• Państwa – podmioty suwerenne, pełne i pierwotne
• Inne podmioty niesuwerenne, niepełne i wtórne (pochodne)

 

PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

↓

↓

Zorganizowane

Niezorganizowane

↓

↓

Terytorialne

Bezterytorialne

↓

↓

Suwerenne Państwa

Niesuwerenne

· Trwałe – Andora, Mandera · Czasowe – strony wojujące, naród walcząc o niepodległość

 

Uczestnicy stosunku międzynarodowego nie będący podmiotami prawa międzynarodowego

• Korporacje wielonarodowe/transnarodowe, np. Ericsson, Shall, Nike, GAB i in.
• Pozarządowe organizacje międzynarodowe, np. Amnesty International, Greenpeace
• Kościoły
• W ograniczonym zakresie także partie polityczne

Kwestia podmiotowości osób fizycznych w prawie międzynarodowym

Prawo międzynarodowe nakłada na osoby fizyczne obowiązek nie popełniania zbrodni wojennych i przyznaje im pewne prawa, ale nie daje im możliwości dochodzenia tych praw przed sądami międzynarodowymi

Osoby fizyczne mają zdolność prawną, ale brak im zdolności do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej

9. Państwo

„Państwo może istnieć tylko wtedy, gdy posiada terytorium, społeczność ludzką żyjącą na tym terytorium, rząd wykonujący władzę nad tą społecznością i nad terytorium Te wymogi uznawane są za niezbędne i niemożliwe jest wyobrażenie sobie państwa bez któregokolwiek z nich”

definicja Mieszanego Trybunału Rozjemczego, 1929r.

Suwerenność

• Niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy
• Władza państwowa jest więc władzą najwyższą i pierwotną
• Suwerenność jest podstawową zasadą współczesnego prawa międzynarodowego i wiąże się z prawami zasadniczymi państw

Przykłady uczestnictwa państwa w obrocie międzynarodowym stanowiące przejaw suwerenności:

• Przynależność do organizacji międzynarodowych
• Przyjmowanie na siebie zobowiązań płynących z umów międzynarodowych
• Głosowania większościowe w organizacjach międzynarodowych lub głosowanie w systemie głosów ważonych
• Stosowanie sankcji przez Radę Bezpieczeństwa ONZ

Utrata suwerenności ma miejsce jedynie w przypadku zniknięcia państwa z mapy świata.

Globalizacja a suwerenność

Przemiany zachodzące w toku globalizacji nie prowadzą do utraty niezależności (suwerenności) przez państwa, gdyż nie powodują zniknięcia państw z mapy świata. Suwerenność może być ograniczona jedynie przez poszanowanie suwerenności innych państw lub z woli konkretnego państwa.

Prawa zasadnicze państw

Prawa zasadnicze przysługują państwu od czasu jego powstania, przez cały czas istnienia. Przysługują wyłącznie państwom:

• Prawo do istnienia
• Prawo do niezawisłości
• Prawo do równości
• Prawo do utrzymywania stosunków międzynarodowych
• Prawo do czci

Prawa zasadnicze ≠ prawa nabyte

Prawa nabyte

Są to prawa, które państwo nabywa wraz z zawieraniem umów międzynarodowych. W odróżnieniu od praw zasadniczych mogą być one odmienne dla różnych państw i nie moją tak doniosłego charakteru

Zwierzchnictwo terytorialne i personalne

• Zwierzchnictwo terytorialne (jurysdykcja terytorialna) – pełna i wyłączna władza na danym terytorium
• Zwierzchnictwo personalne (jurysdykcja personalna) – może rozciągać się poza granice danego państwa

W obrębie terytorium może działać tylko jedna władza (wyjątek stanowią stosunki dyplomatyczne i konsularne)

 

WYKŁAD 3

Powstanie i upadek państwa

Powstanie państwa jest faktem, z którym łączą się określone skutki prawne. Uznanie prawa do samostanowienia narodów za zasadę prawa międzynarodowego zmieniło ocenę prawną procesów prowadzących do powstania państwa – wcześniej ludność dzieliły los i terytorium, obecnie naród ma decydujące znaczenie, gdyż jest „nosicielem suwerenności” („włądza należy do narodu”)

 

Geneza państw: powstanie państwa w wyniku wojny lub procesu pokojowego, oderwanie się od istniejącego państwa, rozpad na mniejsze, połączenie lub powstanie państwa na terytorium niepodlegającemu suwerenności żadnego państwa (np. Togo, Kamerun, Somalia)

↓

Ustalenie daty powstania państwa

(stabilność i skuteczność władzy najwyższej)

↓

Państwo staje się podmiotem prawa międzynarodowego

(uznanie państwa)

Uznanie

Uznanie jest to stwierdzenie przez podmiot udzielający uznania istnienia pewnych faktów i gotowość respektowania związanych z tym skutków prawnych. Uznanie może dotyczyć państwa, ale także rządu, narodu walczącego o niepodległość, powstańców lub strony wojującej. Uznanie nie zostało skodyfikowane w prawie międzynarodowym i opiera się na zwyczajach.

Uznanie:

1. stanowi narzędzie polityki zagranicznej państw
2. może być wyraźne lub dorozumiane
3. może mieć charakter deklaratywny lub konstytutywny

Uznanie państwa

• ma charakter deklaratywny – istnienie państwa nie zależy od uznania
• jest aktem jednostronnym
• polega na uznaniu danego państwa za podmiot prawa międzynarodowego

Upadek państwa

Upadek państwa jest tożsamy z zanikiem suwerennej władzy państwowej na danym terytorium i nad ludnością. Prawo międzynarodowe zakazuje aneksji oraz wojny agresywnej, które mogą prowadzić do zaniku władzy państwowej;

• prawo państwa do istnienia
• prawo do samoobrony (art.51 Karty NZ)

Sposoby upadku państwa: inkorporacja, rozpadnięcie się, połączenie państw

Sukcesja

Sukcesja oznacza przejęcie praw i obowiązków w odniesieniu do konkretnego terytorium (wstąpienie w prawa i obowiązki) – stanowi rezultat zmiany zwierzchnictwa terytorialnego.

Przedmiot sukcesji – umowy międzynarodowe, zobowiązanie i prawa pozatraktatowe i członkowstwo w organizacji międzynarodowej

Przykład: sukcesja traktatów

- teoria tabula rasa (wszystkie umowy uważa się za nieważne i niebyłe)	Dotyczy umów wielostronnych z ograniczeniem dotyczącym ustalenia granic
- teoria prawa wyboru

- Umowa dwustronna jest obowiązująca, jeśli strony się na to zgadzają

- „Prawo do namysłu” (państwa afrykańskie) w określonym czasie należy zdecydować, jakie umowy będą obowiązywać, a jakie nie

Rodzaje państw

1. ze względu na strukturę: państwa jednolite i złożone
2. ze względu na ograniczoną zdolność do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych: zależne, minipaństwa, trwale neutralne
3. ze względu na stopień rozwoju: rozwinięte, rozwijające się

Państwa jednolite

Reprezentowane są przez jeden centralny rząd, który zaciąga zobowiązania i nabywa uprawnienia w imieniu całego państwa. Federacja może być państwem jednolitym w rozumieniu prawa międzynarodowego, jeśli jej części składowe nie mają kompetencji do zaciągania zobowiązań międzynarodowych – takimi kompetencjami dysponuje jefynie rząd centralny

Państwa złożone

Części składowe tych państw mają zdolność do zaciągania zobowiązań międzynarodowych, np. kantony w Szwajcarii (w sprawach drugorzędnych). Konfederacja to luźny związek państw oparty o umowę międzynarodową bez scentralizowanej władzy (konfederacja Rosji i Białorusi)

Państwa rozwijające się

Przyczyny tej klasyfikacji: nierówności ekonomiczne i społeczne państw. Pojęcie to jest używane od 1961 roku i zastąpiło pojęcie „kraje ekonomicznie zacofane”. Posiadają szczególne uprawnienia w stosunkach międzynarodowych, np. preferencyjne kredyty. Tworzą one tzw. Grupę 77 (od 1964 r., która obecnie liczy około 100 państw)

Państwa trwale neutralne

Mają ograniczoną zdolność do działania, przede wszystkim w kwestii konfliktów zbrojnych, ale taka ograniczona zdolność została przez nie dobrowolnie uznana. Status trwałej neutralności muszą uznać inne państwa. Państw trwale neutralne nie biorą udziału w konfliktach, nie są częścią sojuszu wojskowego, ani żądnych bloków politycznych. Mają jednak prawo do obrony własnego terytorium w przypadku ataku:

- Szwajcaria – neutralna od 1815roku, należy do ONZ od 2002roku

-Austria – neutralna od 1955 roku, należy do ONZ

Organizacja międzynarodowa

Organizacja międzynarodowa to stowarzyszenie państw utworzone na podstawie umowy międzynarodowej, która stanowi statut. Stowarzyszenie dysponuje względnie stałym składem członkowskim i stałymi organami, stawiającymi sobie samodzielne cele w dziedzinie stosunków międzynarodowych.

Organizacje międzynarodowe (podział)
↓	↓	↓
Międzypaństwowe ONZ		Mieszane WTO		Pozarządowe Amnesty International, Światowa Federacja Kombatantów
↓	↓
Uniwersalne Organizacje wyspecjalizowane		Regionalne

 

Również wokół mniejszych organizacji tworzą się rodziny kolejnych organizacji – jeszcze mniejsze

NGO’S – definicja organizacji pozarządowej

Stowarzyszenie osób fizycznych i prawnych działających na podstawie umów tych podmiotów, niezależnie od tego, czy zarejestrowane jest w jakimś państwie, czy organizacji międzynarodowej. Dysponuje względnie stałym składem członkowskim i stałymi organami, stawiającymi sobie samodzielne cele w dziedzinie stosunków międzynarodowych. NGO’S nie są podmiotami prawa międzynarodowego.

Inne podziały organizacji:

1. ze względu na dostępność członkowstwa: zamknięte, półzamknięte, otwarte (członkowie pierwotni (brali udział w założeniu organizacji) i wtórni (przystąpili później, gdy organizacja już funkcjonowała)
2. ze względu na stopień władzy nad państwami członkowskimi – koordynujące (tradycyjne) i ponadpaństwowe (ponadnarodowe)
3. ze względu na cele i skutki dziłania (koordynujące i integrujące (prowadzą do przemian w strukturze prawnej lub ekonomii danego państwa)

Organizacja jako podmiot prawa międzynarodowego

Organizacje są podmiotami prawa międzynarodowego, jeśli mają zdolność prawną i zdolność do działań prawnych: wysuwa się to z przepisów statutu, które przyznają organizacjom:

• zdolność do zawierania umów międzynarodowych
• prawo uchwalania wiążących organizacje wewnętrznie i państwo uchwał
• prawo do występowania przed trybunałem międzynarodowym
• prawo do korzystania z immunitetów przez organizację i jej funkcjonariuszy
• prawo przedstawicielstwa wobec państw i innych organizacji

 

W świetle statutów organizacji podmiotowość posiadają:

• ONZ
• Organy wyspecjalizowane ONZ
• Organy regionalne służące utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego
• Organizacje gospodarczej integracji międzynarodowej

Żadna organizacja międzynarodowa nie posiada jednak pełnej podmiotowości prawnej, takiej jak państwa, gdyż nie ma terytorium i ludności.

Struktura organizacji

1. Zgromadzenie Ogólne
2. Rada lub Komitet (może być więcej rad lub komitetów w zależności od wielkości organizacji)
3. Organ administracyjny pod nazwą Sekretariatu lub Biura
4. dodatkowo: specjalne organy do rozstrzygania sporów

Funkcje organizacji

1. regulacyjna (ujednolicenie prawa międzynarodowego)
2. kontrolna i operacyjna (operacje dla utrzymania pokoju, rozliczenia międzynarodowe, kredyty inwestycyjne, pomoc techniczna, badania naukowe)

Inny podział:

1. funkcja forum (organizacja konferencji)
2. funkcja typu usługowego

Uchwały organizacji

Jak zapadają uchwały?

Rozwiązanie modelowe: jednomyślność lub złagodzona jednomyślność niektóre państwa nie uczestniczą w głosowaniu, jeżeli nie są nim zainteresowane

Najczęściej: Większość głosów zwykła

Większość bezwzględna

Większość kwalifikowana

Szczególny typ głosowania: System głosów ważonych

Typy uchwał:

1. PRO FORO INTERNO – dotyczy wewnętrznego funkcjonowania organizacji
2. PRO FORO EXTERNO – dotyczy państw członkowskich

 

WYKŁAD 4

 

 

PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

↓

↓

Zorganizowane

Niezorganizowane

↓

↓

Terytorialne

Bezterytorialne

↓

↓

Suwerenne Państwa

Niesuwerenne

· Trwałe – Andora, Mandera · Czasowe – strony wojujące, naród walcząc o niepodległość

 

Zwyczaj

Zwyczaj jest to zgodne postępowanie państw prowadzące do stworzenia prawa. Zwyczaj polega, więc na wyrażaniu woli przez państwa w sposób milczący w drodze określonego postępowania, tworzenie praktyki.

Elementy zwyczaju:

• Zgodna praktyka państw – element obiektywny
• Przeświadczenie państw, że dana praktyka tworzy prawo – element subiektywny (opinio iuris)
• Powszechna praktyka jest dowodem istnienia określonego zwyczaju

 

Art. 38 Statutu MTS, który definiuje „zwyczaj jako dowód powszechnej praktyki uznanej za prawo” jest błędnie zredagowany.

 

Praktyka – działalność organów państwa, szczególnie tych biorących udział w stosunkach międzynarodowych i reprezentujących państwa. Praktyka państw musi być zgodna i nieprzerwana, a także odpowiednio długotrwała (długość jej trwania zależy każdorazowo od okoliczności). Nie musi być powszechna – państwa mogą ją milcząco akceptować.

Rola judykatury i doktryny

Nie stanowią one prawa międzynarodowego, mimo że w niektórych systemach prawa są źródłem prawa (common law). Mogą jednak być pomocne w stwierdzeniu istnienia norm prawa międzynarodowego. Wówczas sąd międzynarodowy potwierdza istnienie normy stworzonej wcześniej przez państwa.

Doktryna opisuje obowiązujące normy (de lege lata), formułuje postulaty co do norm, które powinny obowiązywać (de lege ferenda).

Akty jednostronne państw

• Notyfikacja – oficjalne pisemne powiadomienie drugiego podmiotu prawa międzynarodowego o pewnym wydarzeniu, z którym łącza się pewne skutki prawne.
• Uznanie – stwierdzenie, że podmiot uznania istnieje w prawie międzynarodowym
• Protest – stwierdzenie, że określony czyn lub stan rzeczy są sprzeczne z prawem
• Zrzeczenie się – rezygnacja z pewnych praw (zawsze musi być wyraźna)

Uchwały organizacji międzynarodowych

Charakter prawny uchwał organizacji międzynarodowych jest kontrowersyjny.

Zalicza się je do tzw. miękkiego prawa (soft law), w przeciwieństwie do hard law, czyli umów międzynarodowych i zwyczaju.

Np. Akt końcowy KBWE z 1975 roku

Podstawy wyrokowania MTS – art..38 Statutu MTS:

1. umowa międzynarodowa
2. zwyczaj
3. ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane (wszystkie narody)
4. orzecznictwo i doktryna jako źródła o charakterze pomocniczym
5. zasada słuszności jeśli państwa przyjmują za podstawę wyrokowania

Art. 38 nie określa katalogu źródeł prawa międzynarodowego!!! Ma on znaczenie tylko dla MTS, gdyż stanowi podstawę wyrokowania trybunału.

Ogólne zasady prawa

Dotyczą nie tylko zasad prawa międzynarodowego, ale wszystkich zasad ogólnych, które muszą być stosowane w prawie wewnętrznym i prawie międzynarodowym. Niektóre z nich zostały sformułowane w prawie rzymskim:

· nikt nie może przekazać więcej praw niż sam posiada

· nikt nie może wyciągnąć korzyści z własnego bezprawia

· prawo ogólne uchyla szczególne

· nikt nie będzie sędzią we własnej sprawie

Zasada słuszności

Państwa musza wyrazić zgodę na wyrokowanie oparte na zasadzie słuszności. Dotychczas nie było takiego przypadku.

 

 

WYKŁAD 5

Terytorium w prawie międzynarodowym

Znaczenie terytorium

• wojny, konflikty o terytorium
• nieodłączny składnik państw
• normy prawa międzynarodowego zakazują wykonywania suwerenności na terytorium innego podmiotu (wszystkie rodzaje agresji i aneksji w prawie międzynarodowym objęte są zakazem)

Rodzaje terytorium

• podlegające suwerennej władzy państwowej (dopuszcza się przypadek organizacyjnego zwierzchnictwa terytorialnego – niesuwerenne organizacje terytorialne)
• nie podlegające władzy państwowej
• res communis – morze pełne, przestrzeń kosmiczna, dno mórz i oceanów (nie podlegają zawłaszczeniu)
• res nullius, terra nullius – np. nowa wyspa (dopuszcza się przypadki przyznania pewnych uprawnień państwom)
• podlegające władzy, ale nie mające charakteru suwerennego – tzw. niesuwerenne organizacje terytorialne

DEMILITARYZACJA

Zlikwidowanie lub zakaz budowy na określonym terytorium urządzeń lub obiektów wojskowych, zakaz utrzymywania tam sił zbrojnych, np. demilitaryzację mogą przewidywać traktaty pokoju

NEUTRALIZACJA

Wyłączenie możliwości prowadzenia zadań wojennych na danym terytorium, np. dotyczy dróg wojskowych (Cieśnina Magellana, Kanał Panamski, Kanał Sueski)

BAZY WOJSKOWE

• Podstawą utworzenia bazy jest umowa międzynarodowa
• Państwo zakładające bazę:
1. ma władzę terytorialną na terenie bazy
2. prawo łączności z bazą przez terytorium przylegające
3. prawo pobytu na terenie bazy i wokół niej obcych sił zbrojnych

Państwo tworzące bazę uzyskuje prawo okupywania, używania oraz kontrolowania terytorium w celach wojskowych – bezterminowo lub na okres od 10 do 99 lat. Może także zainstalować urządzenia woskowe, gromadzić zapasy amunicji, itd.

Przykłady:

# bazy radzieckie na terytorium PRL

# bazy amerykańskie – największa liczba baz wojskowych poza własnych terytorium (np. Niemcy, Korea Południowa, Japonia, Włochy, Wielka Brytania, Kuba – Guantanamo)

GRANICE

Jest to płaszczyzna pozioma lub pionowa, która oddziela terytorium jednego państwa od innego lub też od terytorium niepodlegającemu niczyjej jurysdykcji.

GRANICE PAŃSTWA:

ü Naturalne (geograficzne) – np. Dunaj – wyznacza granicę między Rumunią a Bułgarią

ü Sztuczne (geometryczne) – np. Polska – Obwód Kaliningradzki

Szczególne sposoby delimitacji granicy dotyczą cieków wodnych i wód stojących:

1. Mediana (środek rzeki) – rzeki nieżeglowne

2. Talweg (nurt rzeki) – rzeki żeglowne

RODZAJE GRANIC:

1. Orograficzne – uwzględniają ukształtowanie terenu, np. między Polską a Słowacją w Tatrach
2. Geometryczne – nie zależą od ukształtowania terenu, np. Libia, Egipt, Sudan

ETAPY KSZTAŁTOWANIA SIĘ GRANIC

1. Polityczne określenie granicy
2. Delimitacja w umowie międzynarodowej ze szczegółowym opisem jej przebiegu
3. Demarkacja – ustawienie znaków granicznych
4. Redemarkacja – odnowienie znaków granicznych; nie jest to de facto etap kształtowania granicy

ZASADA NIENARUSZALNOŚCI GRANIC

Nie funkcjonuje jako samodzielna zasada prawa międzynarodowego; z Karty Narodów Zjednoczonych i Deklaracji zasad prawa międzynarodowego można wydedukować zakaz naruszania granic i rewizji. Zasada ta znalazła wyraz w Akcie Końcowym KBWE jako zasada III.

RZEKI MIĘDZYNARODOWE

Klasyfikacja rzek ze względu na położenie geograficzne:

• Rzeki narodowe
• Rzeki międzynarodowe – to rzeki przepływające przez terytorium co najmniej dwóch państw oraz rzeki żeglowne mające ujście do morza, oceanu (Amazonka, Dunaj, Indus, Kongo, Ren, Niger, Senegal)

Prawo międzynarodowe zajmuje się wolnością żeglugi na rzekach międzynarodowych oraz innymi sposobami wykorzystania rzek, np. do celów produkcji energii elektrycznej, nawadniania i kwestiami zanieczyszczenia i ochrony środowiska.

Umiędzynarodowienia rzeki na wpływa na utratę zwierzchnictwa terytorialnego przez państwo nadbrzeżne.

Państwa zachowuję prawo regulacji żeglugi, dla własnych statków mogą zastrzec tzw. KABOTAŻ – żeglugę i przewóz osób lub towarów między własnymi portami

STATUS PRAWNY RZEK

AMAZONKA

• Przepływa przez Peru i Brazylię
• Źródło: Andy peruwiańskie; ujście: Ocean Atlantycki
• Długość: 6400km, szerokość: do 20km, głębokość: do 80km, powierzchnia dorzecza: 42km²; w delcie liczne wyspy
• 1978r. – traktat o współpracy dotyczący dorzecza Amazonki – wprowadzenie wolności żeglugi dla statków nadbrzeżnych pod warunkiem wzajemności podpisany przez Boliwię, Brazylię, Gujanę, Ekwador, Kolumbię, Peru, Surinam, Wenezuelę.

DUNAJ

• Źródło: Niemcy; ujście: Morze Czarne (w Rumunii)
• 1855r. – Konferencja wiedeńska
• 1856r. – paryski traktat pokojowy

ü Swoboda żeglugi dla wszystkich bander

ü Powołanie Europejskiej Komisji Dunaju (początkowo ad hoc państwa nie położone nad Dunajem)

ü Powołanie Komisji Rzecznej

• 1948r. – Konwencja belgradzka ustanawia nowe reguły dotyczące zarządu i wykorzystania Dunaju tylko przez państwa nadbrzeżne

INDUS

• Przepływa przez Chińską Republikę Ludową, Indie, Pakistan
• Źródło: Tybet; ujście: Morze Arabskie
• Długość: 3180km, dorzecze: 960tys km²
• 1960r. – traktat regulujący wykorzystanie wód Indusu zawarty między Indiami a Pakistanem – rzeka wspólna

KONGO

• 1885r. – Konferencja berlińska
• 1890r. – Deklaracja brukselska
• 1919r. – Konwencja z Saint – Germain – en – Laye

REN

• 1868r. - Konwencja marheimska – Centralna Komisja Żeglugi; wolność żeglugi

NIGER

• 1885r. – Konferencja berlińska (pierwsza regulacja)
• 1919r. – Konwencja z Saint – Germain – en – Laye (wolność żeglugi na głównym nurcie i jej dopływach)
• 1964r. – Konferencja w Niamej – powołanie Komisji Nigru

SENEGAL

• Ma charakter rzeki mieszanej
• 1963r. – pierwsza regulacja – powołano Komitet Wykonawczy
• 1964r. – umowa zawarta przez państwa nadbrzeżne – prymat żeglugi i ochrony środowiska na rzecze

 

 

WYKŁAD 7

Międzynarodowe prawo morza

• reguluje status oraz korzystanie z obszarów morskich oraz żeglugę

 

1. Law of the sea – prawo międzynarodowe morza
2. maritine law – normy wewnętrzne o charakterze administracyjno-prawnym, cywilno-prawnym

 

Składniki obszaru morskiego terytorium państwowego:

· morskie wody wewnętrzne (zrównane statusem z terytorium lądowym)

· wody archipelagowi

· morze terytorialne – innym państwom przysługuje prawo nieszkodliwego przepływu i prawo przejścia tranzytowego w przypadku cieśnin.

· wyłączna sfera ekonomiczna

 

Morskie wody wewnętrzne

Wody znajdujące się miedzy lądem a wewnętrzną granicą (linią podstawową) morza terytorialnego (np. zatoki morskie o określonej szerokości, zatoki historyczne, wody portów morskich (akwatoria) podlegają całkowitej i wyłącznej władzy państwa nadbrzeżnego, rozciągając się również na przestrzeń powietrzną i dno akwenu.

Zatoki

· Szerokość zatoki:

o reguła 10 mil – obowiązywała kiedyś – jeżeli odległość między brzegami przy wejściu zatoki nie przekracza 10 mil to taką zatokę uważa się za część morskich wód wewnętrznych – obalona przez NTS

o współcześnie 24 mile (wg konwencji genewskiej o morzu terytorialnym, strefie podległej oraz konwencji z Montego Bay

o 1 mila = 1852m.

· Zatoki historyczne

o Pod uwagę bierze się tytuł historyczny do władania danym akwenem

o Muszą być we władaniu państw nadbrzeżnych od dawna, np. M. Czukockie, Karskie, Zatoka Piotra Wielkiego - bez względu na rozmiar należą do wód wewnętrznych Rosji

Porty morskie

o Porty handlowe (otwarte)

· Szczecin- Świnoujście, Gdynia i Gdańsk, Darłowo, Ustka, Kołobrzeg

o Porty zamknięte – nie mogą zawijać statki obcych bander

o Porty wojenne

Państwo nadbrzeżne może zamieniać status portu. Nie powinno odmówić wejścia do portu zamkniętego statkowi, który uległ awarii i znajduje się w niebezpieczeństwie. Port otwarty powinien być dostępny dla statku wszystkich bander.

 

Reda – obszar przed wejściem do portu, uważane za część morza terytorialnego. Statki oczekują tam na wejście do portu. Czasami na radzie odbywa się załadunek lub wyładunek Należy do morskich wód wewnętrznych.

Zasięg polskich morskich wód wewnętrznych -reguluje ustawa o obszarach morskich RP i administracji morskiej. Art. 4 tej ustawy wyszczególnia polskie wody wewnętrzne.

 

Ponadto:

· Państwo może zabronić obcym statkom korzystania ze swoich wód wewnętrznych

· Okręty wojenne nie mogą zawijać do portów bez zezwolenia. Jurysdykcja nie obejmuje takiego statku

· Statki handlowe nie muszą posiadać specjalnego zezwolenia

Jurysdykcja:

· Statek w porcie podlega jurysdykcji cywilnej i karnej państwa nadbrzeżnego w zakresie koniecznym dla ochrony jego interesów

· W praktyce jurysdykcja karna jest wykonywana, gdy skutki przestępstwa rozciągają się na obszar państwa nadbrzeżnego

· W sprawach dyscyplinarnych państwo nadbrzeżne nie ingeruje

Wody archipelagowe

Nowa kategoria od KMP z 1982 roku. Są to wody wewnętrzne, ale suwerenność państwa ulega ograniczeniu ze względu na interes żeglugi morskiej i powietrznej (prawo nieszkodliwego przepływu oraz prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim)

Zasięg:

· Państwo może wytyczać linie podstawowe łączące wysunięte najdalej w morze punkty wysp

· Państwo archipelagowi wytycza szlaki przejścia

· Jeśli brakuje szlaków wówczas wykorzystywane są normalne szlaki

· Prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim nie może być zawieszone i obejmuje statki powietrzne oraz okręty podwodne, które nie muszą przepływać w wynurzeniu

Morze terytorialne

Pas wód morskich stanowiących część terytorium państwa nadbrzeżnego, między morzem pełnym lub sferą ekonomiczną z jednej strony a wybrzeżem lub wodami wewnętrznymi z drugiej strony.

· Podlega zwierzchnictwu państwa nadbrzeżnego

· Szerokość pasa morza terytorialnego nie może przekraczać 12 mil morskich (KMP)

· Historycznie od 3 do 200 mil

Linia podstawowa

· Linia oddzielająca morskie wody wewnętrzne od morza terytorialnego

· Służy do wyliczenia szerokości morza terytorialnego

· Np. linia wybrzeża lub najdalszego odpływu – granica zewnętrzna morza terytorialnego jest granicą terytorialną państwa

· Metoda prostych linii podstawowych – łączenie przy pomocy prostych najdalej wysuniętych punktów wybrzeża

Prawo nieszkodliwego przepływu

· Stanowi ograniczenie suwerenności państwa nadbrzeżnego na morzu terytorialnym

· Wywodzi się ze zwyczaju

· Potwierdzone w Konwencji genewskiej o morzu terytorialnym i pasie przyległym z 1952 roku, KMP 1982

· Przepływ przez morze terytorialne w celu wejścia na wody wewnętrzne

· Przepływ w celu wyjścia z wód wewnętrznych na morze otwarte

· Przepływ prosty (statek płynie z obcego portu i przepływa przez morskie terytorium – oznacza brak zatrzymania się i zacumowania kotwicy (z wyjątkiem, gdy statkowi grozi niebezpieczeństwo)

· Na statki korzystające z tego prawa nie można nakładać opłat z tytułu samego przepływu, ewentualnie za usługi specjalne, np. holowanie statku

„Nieszkodliwy”

· Statek nie może zagrażać pokojowi, porządkowi lub bezpieczeństwu

· Statek musi przestrzegać praw państwa nadbrzeżnego

· Okręty podwodne – wynurzone – zgoda na przepływ

· Okręty wojenne – niektóre państwa, broń zwrócona w kierunku przeciwnym niż ląd

· Kutry rybackie – sieć zwinięta

Jurysdykcja na morzu terytorialnym:

· Państwo nadbrzeżne nie ma pełnej jurysdykcji cywilnej i karnej - w części przysługuje ona także państwu bandery

Jurysdykcja cywilna:

· Państwo nadbrzeżne co do zasady nie może zatrzymać statku w celu wykonania jurysdykcji cywilnej w stosunku do osoby, która znajduje się na statku i nie może zająć tego statku

· Nie dotyczy statków, które wypływają z wód wewnętrznych

Jurysdykcja karna:

· Art. 27 KMP

· Art. 19 I KG

Sprawa Eislera

G. Eisler stał się bohaterem incydentu dyplomatycznego w 1949 roku. Przebywał na polskim statku „Batory” w porcie Southampton i został aresztowany przez policję brytyjską działającą w porozumieniu z USA. Kapitan statku zaprotestował, ale został poinformowany, że chodzi o ekstradycję do USA, do której zresztą nie doszło. Sprawa jest przykładem ingerencji w jurysdykcję karną państwa bandery na swoim statku.

 

Zasady postępowania w przypadku wykonania uprawionej jurysdykcji przez państwo nadbrzeżne:

· Uwzględnienie interesu żeglugi

· Powiadomienie o podjętych krokach przedstawiciela dyplomatycznego państwa bandery

Obszary poza morzem terytorialnym, na których państwo może zastrzec pewne uprawnienia:

· Strefa przyległa – część morze otwartego przylegająca do morza terytorialnego – uprawnienia państwa nadbrzeżnego w dziedzinie kontroli celnej lub sanitarnej

· 24 mile od linii podstawowej

· Polska nie posiada strefy przyległej

 

Strefa wyłącznego rybołówstwa

· Np. wyłączność rybołówstwa dla własnych obywateli

· Polska strefa pokrywa się z wyłączną strefą ekonomiczną

Szelf kontynentalny – dno morskie

· państwo nadbrzeżne ma suwerenną prawo pozyskiwania i eksploatacji zasobów naturalnych szelfu – norma zwyczajowa;

· sięga do głębokości 200m, szerokość od 15 km do 1400km;

· niektóre morza leżą w całości na szelfie (Bałtyk)

· państwa rozciągały swoje władztwo na szelf w drodze aktów jednostronnych

· 1958 – Konwencja o szelfie kontynentalnym

Wyłączna strefa ekonomiczna

· w takiej strefie państwo nadbrzeżne ma suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji wszystkich zasobów wód morskich oraz dna morskiego – suma uprawnień w strefie szelfu kontynentalnego i wyłączonego rybołówstwa

· strefa taka rozciąga się poza morze terytorialne

· szerokość nie może przekroczyć 200 mil od linii podstawowej

· prawa państw mają charakter ekonomiczny

· prawo innych państw tj. na morzu pełnym z uwzględnieniem prawa państwa nadbrzeżnego

 

 

WYKŁAD 8

 

Międzynarodowe prawo morza – ciąg dalszy

 

MORZE OTWARTE

Obszary morza pełnego, które rozciągają się poza morze terytorialne, strefę przyległą, strefę wyłącznego rybołówstwa oraz od 1982r. także poza wyłączną strefę ekonomiczną.

Morze otwarte (pełne)

ü Lepiej posługiwać się terminem „morze otwarte”, gdyż „pełne” używane jest także w nawigacji i oznaczać może np. morze terytorialne

ü Otwarte – dostępne dla użytkowania przez wszystkie państwa

Regulacja:

• II Konwencja Genewska z 1958r.
• Konwencja z Montego Bay z 1982r.

Pierwsze uzasadnienie tej zasady wykształcił Hugo Grocjusz w 1609r. w dziele „Mare liberum”, w którym napisał, że: „Nikt nie może mieć monopolu na żeglugę po morzach”.

TREŚĆ ZASADY WOLNOŚCI MÓRZ OTWARTYCH

Ø Otwarcie mórz i oceanów dla wszystkich narodów bez względu na to, czy posiadają dostęp do morza, czy nie

Ø Zakaz wysuwania roszczeń w zakresie poddania swojej suwerenności jakiejkolwiek części morza otwartego (wyjątek: zatoki historyczne)

Ø Zastrzeżenie wód międzynarodowych dla celów pokojowych

WOLNOŚCI MORZA OTWARTEGO – ART.87 KMB

• Wolność żeglugi
• Wolność przelotu
• Wolność układania podmorskich kabli i rurociągów (zakaz ich niszczenia, nakaz ich ochrony)
• Wolność budowania sztucznych wysp oraz innych instalacji dozwolonych przez prawo międzynarodowe
• Wolność łowienia
• Wolność prowadzenia badań naukowych (dla celów pokojowych)

KLAUZULA LIMITACYJNA

Jedno z ograniczeń zasady wolności mórz:

„Wszystkie państwa korzystają z tych wolności, uwzględniając należycie fakty, że inne państwa są również zainteresowane korzystaniem z wolności morza pełnego”.

Incydent na Morzu Ochockim:

• Aresztowanie polskiego statku „Aquarius”
• „Mintajowa wojna” 1993 – 1997
• Statek naruszył zakaz połowu mintaja
• Rosjanie dokonali aresztowania, ale po ugodzie i zapłaceniu należności uwolnili statek

 

INNE OGRANICZENIA WOLNOŚCI ŻEGLUGI:

Ograniczenia mają przede wszystkim służyć ściganiu przestępstw międzynarodowych, ale nie mogą podważać pewności obrotu prawnego

ü Prawo wizyty i rewizji

ü Prawo pościgu

ü Ograniczenia wynikające z umów międzynarodowych (obowiązuje tylko między ich sygnatariuszami)

PRAWO WIZYTY I REWIZJI

Np. gdy statek trudni się nielegalnym handlem narkotykami państwo, którego banderę ten statek podnosi powinno współdziałać z innymi w zwalczanie tego Hadlu

# prawo wizyty i rewizji służy wykonywaniu kontroli i nadzoru na zasadach wzajemności

ETAPY:

1. Prawo zbliżenia się celem sprawdzenia bandery, nazwy i portu macierzystego
2. Wysłanie łodzi z oficerem na pokładzie i złożenie wizyty na statku (odnotowanie tego zdarzenia w „Dzienniku pokładowym”)
3. Ewentualnie rewizja statku (sporządzenie protokołu)

Prawo wizyty i rewizji powinno być wykonywane z poszanowaniem norm kurtuazji międzynarodowej.

PRZESŁANKI PRAWA WIZYTY I REWIZJI:

Ø Statek trudni się piractwem, handlem niewolnikami (ludźmi), nadaje nielegalnie audycje radiowe bądź telewizyjne, nie posiada przynależności państwowej lub podnosi obcą banderę

Podmioty uprawnione do wykonania wizyty i rewizji:

Według KMB:

1) Okręty wojenne

2) Samoloty wojskowe

3) Inne statki morskie lub powietrzne posiadające specjalne upoważnienie

czyli jednostki w służbie państwowej.

Gdy podejrzenia w stosunku do statku się nie potwierdzą państwo dokonujące wizyty ma obowiązek naprawienia szkody (obejmuje damnum emergens – faktyczna szkoda i lucruum cessans – utracone korzyści)

Prawo wizyty i rewizji w czasie konfliktu zbrojnego:

1. Ma na celu sprawdzenie, czy statek nie przewozi kontrabandy wojennej
2. Może być wykonane tylko na morzu otwartym, nie dotyczy więc stref zneutralizowanych

PRAWO POŚCIGU

Prawo to przysługuje państwu nadbrzeżnemu, jeżeli obcy statek lub osoby przebywające na jego pokładzie popełniły czyn niezgodny z prawem państwa nadbrzeżnego podczas przebywania na jego wodach wewnętrznych lub morzu terytorialnym

ü Państwo może ścigać taki statek, sprowadzić go do portu i sprawców ukarać

ü Pościg musi być „gorący” (rozpoczęty na wodach wewnętrznych lub morzy terytorialnym + sygnał nakazujący zatrzymanie) i nieprzerwany (statek ściga się tylko na własnych wodach lub morzu pełnym)

ü Pościg może być prowadzony tylko przez okręty wojenne lub samoloty wojskowe oraz inne jednostki pozostające w służbie państwa nadbrzeżnego

KORZYSTANIE Z WOLNOŚCI MORZA OTWARTEGO WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

· Intensywna żegluga spowodowała konieczność wytyczenia specjalnych tras w niektórych regionach świata

· Zanieczyszczenia zbiorników wodnych (problem rozliczania za zanieczyszczenia)

· Zasoby morza otwartego nie są wiecznie niewyczerpalne

· Kurczenie się obszaru, na którym stosuje się zasadę wolności mórz z powodu tworzenia wyłącznych stref ekonomicznych

METODY PIRACKIE

Ø Różne w zależności od regionu, np.:

a) Napady na jednostki w portach lub podczas powolnego przejścia wzdłuż wybrzeża, ale także w dużej odległości od wybrzeża

b) Podpływają małymi łodziami i po łańcuchu kotwicznym wchodzą na pokład

c) Porywają marynarzy i kradną towary przewożone przez statek

PIRACI …

• Biedota z nadmorskich miejscowości
• „bojownicy” ugrupowań politycznych (np. w Somalii)
• „partyzanci”
• Gangi rabusiów nadmorskich
• Handlarze narkotykami

ZWALCZANIE PIRACTWA

ü Azja: Regionalne porozumienie o zwalczaniu piractwa i rozbójnictwa morskiego z 2004r. – przystąpiły do niego państwa skupione w Stowarzyszeniu Narodów Azji Południowo – Wschodniej

ü Centrum ds. Piractwa w Kuala Lumpur od 1993r.

ü 02.06.2008 – rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ (nr 1816) autoryzuje państwa do podjęcia wszelkich możliwych środków w celu walki z piractwem u wybrzeży Somalii

Obowiązek udzielania pomocy – Art. 98 KMB

ZWALCZANIE PRZEWOZU NIEWOLNIKÓW

• Każdy niewolnik zbiegły na statek pływający pod banderą jakiegokolwiek państwa staje się wolny

WYKŁAD 9

 

STATKI MORSKIE

Definicje statku morskiego zawarte są w konkretnych umowach międzynarodowych i nie mają charakteru definicji uniwersalnych. Stosuje się je jedynie dla celów konkretnych konwencji.

obejmują przeróżne jednostki pływające

Przykład

4. Statek według Konwencji dotyczącej interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia olejami: każdy morski statek jakiegokolwiek rodzaju lub każde urządzenie pływające

5. Polski Kodeks Morski: urządzenie pływające przeznaczone lub używane do żeglugi morskiej

Statkiem nie będą szalupy, tratwy, dźwigi, platformy pływające, ani wraki statków.

 

PRZYNALEŻNOŚĆ STATKU

1. Statki muszą posiadać przynależność państwową (tylko do jednego państwa)
2. Przejawem tej przynależności jest bandera. Łącznik lex banderae wiąże statek z porządkiem prawnym państwa, którego banderę podnosi.

 

Rejestracja statku jest aktem, na mocy którego statek nabywa przynależność.

1. Nabywanie przynależności reguluje prawo wewnętrzne państwa
2. Statek posługujący się dwoma lub więcej banderami traktowany jest jako statek bez przynależności państwowej.

ART. 5 § 1 Konwencji genewskiej o morzu pełnym:

Pomiędzy państwem a statkiem powinien istnieć rzeczywisty związek, a w szczególności państwo powinno skutecznie wykonywać swą jurysdykcję i kontrolę w zakresie technicznym, administracyjnymi socjalnym nad statkami podnoszącymi jego banderę.

„Rzeczywisty związek” – przykłady

• Portem macierzystym będzie port danego państwa
• Właścicielem statku jest osoba prawna, mająca siedzibę w danym państwie, Skarb tego Państwa, obywatel
• Właściciel prowadzi działalność armatorską w danym państwie

W RP zasady rejestracji reguluje Kodeks Morski z 2001r. (Dz.U. z 2001, Nr 138, Poz. 1545 z późniejszymi zmianami)

„PAŃSTWA TANICH (WYGODNYCH, GRZECZNOŚCIOWYCH) BANDER”

Np. Liberia i Panama, a także Malta, Cypr

1. Nie wymagają spełnienia żadnych specjalnych warunków by zarejestrować u nich statek
2. Właściciele płacą mniejsze podatki i opłaty oraz nie muszą przestrzegać surowych przepisów dotyczących bezpieczeństwa, ochrony socjalnej, itp.

Konwencja w sprawie warunków rejestracji statków z 07.02.1986

9. Wymaga rzeczywistego związku statku z państwem rejestracji

10. RP podpisała, ale nie ratyfikowała

11. Konwencja nie weszła jeszcze w życie

ZWIERZCHNICTWO OKRĘTOWE

1. Jurysdykcja państwa nad statkami, które pływają pod jego banderą na morzu otwartym
2. Jurysdykcję wykonują okręty wojenne
3. Wszelkie zdarzenia na statku traktuje się tak, jakby miały miejsce na terytorium państwa
4. Statek jednak nie jest uznawany za część terytorium państwa

KLASYFIKACJA STATKÓW

• Okręty wojenne – część Sił Zbrojnych państwa, posiadają szczególny status prawny(są chronione immunitetem), muszą nosić znaki zewnętrzne okrętów wojennych państwa
• Statki – wszystkie inne jednostki nie będące okrętami wojennymi; mają różne funkcje, przeznaczenie i budowę

STANOWISKO MTS

Albania naruszyła powszechne normy prawa obowiązującego w cieśninach, łączących dwie części morza otwartego.

Cieśnina Korfu stanowi jednak terytorium Albanii i jej rozminowanie było czynnością zbędną dla przepływu, a więc naruszeniem suwerenności Albanii.

 

ZMIANY WPROWADZONE PRZEZ KONWENCJĘ Z MONTEGO BAY:

1. W wyniku wprowadzenia 12milowego morza terytorialnego wiele cieśnin znalazło się w obszarze terytorium państwowego
2. Rozróżnione cieśniny terytorialne i cieśniny używane do żeglugi międzynarodowej.

REŻIMY CIEŚNIN:

5. Cieśniny, których status regulują odrębne umowy międzynarodowe

6. Cieśniny szersze niż 24mile morskie

7. Cieśniny używane do żeglugi międzynarodowej, na których przysługuje prawo przejścia tranzytowego

8. Cieśniny terytorialne, na których przysługuje prawo nieszkodliwego przepływu

9. Cieśniny lokalne

CIEŚNINY UŻYWANE DO ŻEGLUGI MIĘDZYNARODOWEJ

Cieśniny „pomiędzy jednym obszarem morza otwartego lub wyłącznej strefy ekonomicznej a drugim obszarem morza otwartego lub wyłącznej strefy ekonomicznej” (Art. 37 KMB)

PRAWO PRZEJŚCIA TRANZYTOWEGO (Art. 38 KMB)

• Korzystają z niego wszystkie statki morskie i powietrzne
• Wyłącznie w celu szybkiego i nieprzerwanego tranzytu przez cieśninę
• Nie można mu stawiać przeszkód
• Nie powinno być zawieszone (Art.. 44 KMB)

OBOWIĄZKI STATKÓW MORSKICH I POWIETRZNYCH (Art. 39 KMB)

1. Przechodzić bez zwłoki przez cieśninę lub ponad nią
2. Powstrzymywanie się od groźby lub użycie siły przeciwko suwerenności, terytorialnej integralności lub politycznej niezawisłości państwa położonego nad cieśniną i od naruszenia w inny sposób zasad prawa międzynarodowego zawartych w Karcie Narodów Zjednoczonych (przechodzić pokojowo)

 

 

1. Powstrzymywanie się od wszelkich innych poczynań nie związanych ze zwyczajnym sposobem szybkiego i nieprzerwanego tranzytu, chyba że konieczność takich poczynań została spowodowana przez siłę wyższą lub krytyczne położenie

OBOWIĄZKI PAŃSTWA POŁOŻONEGO NAD CIEŚNINĄ (Art. 44 KMB)

• Nie powinny stawiać przeszkód przejścia tranzytowego
• Powinny podawać w należyty sposób do publicznej wiadomości informacje o każdym, znanym sobie niebezpieczeństwie dla żeglugi w cieśninie lub przelotu nad nią

 

Status uregulowany w odrębnych umowach międzynarodowych posiadają:

• Cieśniny Bałtyckie
• Cieśniny Czarnomorskie
• Cieśnina Magellana

CIEŚNINY BAŁTYCKIE /DUŃSKIE

• Mały Bełt
• Duży Bełt
• Sund

· Łączą Morze Północne z Morzem Bałtyckim

· Nie należy ich mylić z Cieśniną Duńską, która leży między Grenlandią a Islandią

STATUS PRAWNY

o Traktat kopenhaski z 14.03.1987r.

§ Dania nie może zatrzymywać statków i nie pobiera żadnych opłat za przepływ