Preferencje polityczne obywateli

• Kłopoty z obywatelem w roli wyborcy: powszechność antypartyjnego resentymenty w Polsce oraz niestabilność preferencji politycznych obywateli.
• Obywatele w swej masie nie mają preferencji wyborczych a inne ich polityczne postawy są amorficzne, niespójne i niestabilne.
• Kwestia poziomu krystalizacji preferencji wyborczych może być ujmowana jako wskaźnik ogólniejszej postawy: identyfikacji partyjnych – uważany za decydujący w wyborach i sposobie głosowania. Identyfikacja rozumiana jest jako głęboki, stabilny i emocjonalny związek jednostki
  z partią jako sposób myślenia o sobie i element tożsamości jednostki.

 

PODSUMOWANIE

è Wśród normatywnych oczekiwań wobec obywatela w demokracji wysokie miejsce zajmuje jego kompetencja w sprawach publicznych (przeciętni obywatele są ignorantami w sprawach publicznych). W Polsce bardzo dobra i dobrą wiedzą polityczną legitymuje się jedynie 28% dorosłych obywateli.

è Konstytuowanie się demokratycznego obywatela to proces długotrwały, skomplikowany i nieliniowy.

è Polskim problemem jest mała liczba obywateli „dobrej jakości” (nie więcej niż 17 %) à cechy obywatela „dobrej jakości”:

· Uczestniczy systematycznie w wyborach

· Ma skrystalizowane preferencje polityczne

· Kompetencje obywatelskie

è Polskie kłopoty z obywatelstwem tylko w małym stopniu mogą być wyjaśnianie błędami projektu instytucjonalnego. Prawo wyborcze spełnia wszystkie standardy demokracji i jedyny możliwy zarzut to jego niestabilność. Nie znajdziemy również łatwego wyjaśnienia ułomności praktyk obywatelskich w wadliwych mechanizmach socjalizacji do roli obywatela [Koseła: polskiej młodzieży można zarzucić teoretyczny a nie praktyczny charakter wiedzy obywatelskiej]

è Zrzucanie winy na dziedzictwo komunizmu też nie wyjaśnia w pełni sytuacji.

è Obiecującym kierunkiem poszukiwań wg Raciborskiego jest powrót do koncepcji kultury politycznej Almonda i Verby po istotnym przeformułowaniu (chodzi przede wszystkim o kulturę podporządkowania/ kulturę folwarczną.

è Autor jest skłonny ujmować proces konstytuowania się demokratyczne obywatelstwa jako zjawisko długiego trwania i w związku z tym stwierdzenie ułomności praktyk obywatelskich w młodej demokracji nie prowadzi go do wniosku o bezpośrednim zagrożeniu demokracji w Polsce.

2) M. Walzer „Spór o społeczeństwo obywatelskie” w. Jerzy Szacki „Ani książę ani kupiec- obywatel”

Społeczeństwo obywatelskie - przestrzeń niewymuszonego ludzkiego stowarzyszenia, a także sieć stosunków, nawiązanych w imię rodziny, wiary, interesu, ideologii, ażeby tę przestrzeń wypełnić. Ciągłe słabnięcie współpracy i przyjaźni między obywatelami

Najlepsze siedlisko dla dobrego życia wg myśli społecznej XIX i XX w. (projekty):

1. Polityczna wspólnota:

Demokratyczne państwo, w którym możemy być obywatelami swobodnie decydującymi o swej przynależności, w pełni zaangażowanymi i biorącymi udział w podejmowaniu decyzji (Rousseau, Mill, ogólnie socjaldemokraci)- jednak rządy demosu są w znacznej mierze iluzoryczne (zawsze budowana była przez ograniczenia – niewolnicy, wiek, ograniczenie umysłowe) – socjaldemokracja

2. Wspólnotowa gospodarka:

W której wszyscy będziemy mogli być wytwórcami-artystami/ homo faber (Marks)- kiedy wszystkich pochłonie działalność wytwórcza, znikną podziały społeczne i wynikające z nich konflikty. Projekt inkluzyjny: wykluczanie osób, które nie wytwarzają – marksizm

3. Rynek:

Gdzie jednostki, będące raczej konsumentami niż producentami, mają świadome preferencje, dokonują wyborów wśród jak największej liczby możliwości (homo economicus) – jednak rynek nie wytwarza więzi politycznych, a kapitalistyczni przedsiębiorcy mimo, że potrzebują państwa, to nie czują się wobec niego lojalni, dążąc do zysku, popadają w konflikt z demokratyczną regulacją. Model rywalizujący, projekt ekskluzywny, wizja utopijna – ekonomia

4. Naród:

Jesteśmy oddanymi członkami powiązanymi krwią i historią. Inaczej wspólnota wyobrażona. Krytyka Walzera: brak emocjonalnych związków. Wspólnota narodowa tworzy się na różnicy. Obawa przed szowinizmem narodowym – nacjonalizm

 

Wszystkie te cztery odpowiedzi są chybione z powodu swej jednostronności. Nie biorą pod uwagę złożoności życia ludzkiego społeczeństwa.

Społeczeństwo obywatelskie jest siedliskiem siedlisk: wszystkie się w nim mieszczą i żadne nie jest lepsze od innych. Jest to liberalna wersja czterech omówionych odpowiedzi, przyjmująca je wszystkie, ale nalegająca, aby każda pozostawiła miejsce dla pozostałych, a więc nie akceptująca bez zastrzeżeń żadnej.

Tylko demokratyczne państwo jest w stanie stworzyć demokratyczne społeczeństwo obywatelskie.
Duch obywatelski umożliwiający demokratyczną politykę rozwija się jedynie w stowarzyszeniach,
ale umiejętności, dzięki którym stowarzyszenia istnieją, zawdzięcza demokratycznemu państwu. Społeczeństwo obywatelskie jest wystarczająco demokratyczne, kiedy przynajmniej w niektórych jego częściach możemy uważać możemy uważać się za autorytatywnych i odpowiedzialnych uczestników.

PROJEKT WALZERA (modyfikacja czterech powyższych projektów, lekko utopijny, liberalizm):

Krytyczny asocjacjonizm – wskazuje na potrzebę:

· decentralizacji państwa w taki sposób, by obywatele mieli więcej sposobności brania na siebie odpowiedzialności za niektóre jego działania

· uspołecznienia gospodarki w taki sposób, by uległa zwiększeniu liczba podmiotów rynkowych, zarówno społecznych, jak i prywatnych

· pluralizacji i oswojenia nacjonalizmu na wzór religii w taki sposób, by istniało wiele dróg urzeczywistnienia i utrwalenia tożsamości.

 

To wszystko wymaga wykorzystania władzy politycznej do redystrybucji środków oraz wspierania i finansowania najbardziej pożądanych działań stowarzyszeniowych.

 

Ostoją społeczeństwa obywatelskiego są grupy nieporównywalnie mniejsze niż demos, klasa robotnicza, masa konsumentów czy naród. Każda z tych wielkich grup ulega w nim rozdrobnieniu. Stają się one częścią świata rodziny, kręgu przyjacielskiego, towarzyskiego czy koleżeńskiego, gdzie ludzie są ze sobą związani i wzajemnie za siebie odpowiedzialni.

 

 

TEMAT 11 – Rewolucje społeczne i ich instytucjonalizacja

1) Ch. Tilly Rewolucje europejskie 1492-1992 r. 1 Konflikt, przewrót i rewolucja, s. 11-34 i r. 7 Rewolucje wczoraj, dziś i jutro, s. 299-315

Autor stawia pytanie: „Które z wydarzeń 1989 roku można nazwać rewolucjami?” To zależy od ustalenia zakresu znaczeniowego tego pojęcia.

Wąska definicja:

Zbieżna z terminologią „Manifestu komunistycznego”, wedle którego – rewolucja = niecodzienne wydarzenie, zachodzące tylko w nadzwyczajnych okolicznościach i zmieniające bieg całej ludzkości.

Szeroka definicja (tu stosowana):

Rewolucja = każda gwałtowna, ciesząca się poparciem większości społeczeństwa, kompleksowa zmiana ekipy rządzącej.

 

Tematem książki nie jest wyszukiwanie prawidłowości w przebiegu wielkich rewolucji, ile ich rola w kształtowaniu politycznego oblicza Europy (na podstawie wydarzeń europejskich z lat 1492-1992). Chce badać zależności między zmianami w organizacji władzy państwowej a charakterem, miejscem występowania i skutkami rewolucji.

Rozpatruje on rewolucje europejskie z 3 punktów widzenia:

• jak przejmowanie władzy zmieniało swój charakter w zależności od przeobrażeń struktury społecznej, zasad organizacji państw i stosunków między państwami
• jak zmiany w charakterze rewolucji wiążą się ze zróżnicowaniem nierewolucyjnych form konfliktów i wystąpień zbrojowych
• pytanie o funkcjonowanie rewolucji

 

Przyjęcie powyższych pkt. widzenia prowadzi do konkluzji:

• niezależnie od innych następstw- rewolucje zawsze niosą ze sobą zmianę władzy państwowej przy użyciu siły, czyli
• każda twórcza refleksja na temat rewolucji musi uwzględniać między innymi zróżnicowanie form organizacji państwa i roli przemocy w życiu publicznym w zależności od uwarunkowań historycznych, geograficznych i społecznych.

 

Przesłanki i charakter rewolucji zależne od zmian w organizacji państw i sytuacji międzynarodowej, ZAWSZE jednak rewolucja wiąże się z przejęciem władzy, a to oznacza, że jej charakter i prawdopodobieństwo wybuchu zależą od systemu politycznego państwa.

Od czego zależy podatność państwa na wybuch rewolucji:

• j.w. –czyli: organizacja danego państwa
• stosunki między państwami (wojny prawie zawsze były podłożem rewolucji europejskich)
• procesy społeczne (mają decydujący wpływ na prawdopodobieństwo wybuchu rewolucji i jej przebieg)
• osłabienie państwa (państwa osłabione są podatniejsze na wybuch rewolucji niż silne)

 

Rewolucje przybierają bardzo różne formy w zależności od rolniczego czy przemysłowego charakteru państwa.

 

Wielkie rewolucje nie są zjawiskami sui generis, podlegającymi odrębnym prawom, dzięki którym można je nieomylnie odróżnić od zwykłych przemian politycznych.

Nie jest możliwe określenie koniecznych i wystarczających warunków wybuchu rewolucji w każdym miejscu i w każdym czasie. Można mówić tylko o ewentualnych mechanizmach.

 

Decydujące mechanizmy przyczynowe rewolucji dzielą się na 3 grupy:

• prowadzące do pojawienia się roszczeń do władzy w państwie
• skłaniające do poparcia tych, a nie innych roszczeń
• sprawiające, że dzierżący władzę państwową nie dążą do ostrej rozprawy z koalicją opozycyjną i jej żądaniami.

 

W pewnych okolicznościach te same mechanizmy wyzwalają jedynie nierewolucyjne dążenia do zmiany władzy - w innych stwarzają sytuację rewolucyjną. Większym rewolucjom towarzyszy na ogół nie jedna sytuacja rewolucyjna, ale ich ciąg.

REWOLUCJA - zmiana u steru rządów w państwie, dokonana z użyciem siły, kiedy to przynajmniej dwa ugrupowania wysuwają przeciwstawne roszczenia do władzy, a każde z nich ma za sobą znaczącą liczbę obywateli gotowych poprzeć ich żądania.

 

W warunkach rewolucji aparat państwowy przestaje normalnie funkcjonować, zaciera się podział na rządzących, rządzonych i pretendentów.

 

Proces rewolucyjny – demontaż władzy centralnej à okres walki à odbudowa władzy pod nowym zwierzchnictwem. O specyfice procesu rewolucyjnego stanowią przebieg walki i tryb przejścia od ustanowienia wielowładzy do jej likwidacji. Każdy nowy reżim musi utrzymać władzę przez co najmniej jeden miesiąc.

 

Procesy pararewolucyjne (np. bezkrwawy zamach stanu, przewrót społeczny) - mają wiele cech wspólnych z wydarzeniami określanymi jako rewolucje (ale nimi nie są!) - wszystkie należą do tego samego zbioru zależności.

 

Na rewolucję składa się:

1. SYTUACJA REWOLUCYJNA (termin zapożyczony od Lwa Trockiego)

prowadzi do rozproszenia władzy: dwa lub więcej ugrupowań wysuwa uzasadnione, choć przeciwstawne roszczenia do władzy lub też do „bycia państwem”

2. PRZEŁOM REWOLUCYJNY.

 

Ad.1. Na powstanie sytuacji rewolucyjnej składają się 3 bezpośrednie przyczyny:

• pojawienie się pretendenta lub koalicji pretendentów do władzy nad państwem lub jego częścią
• poparcie ich roszczeń przez znaczną część obywateli
• niemożność lub brak woli rządzących rozbicia zagrażającej im koalicji i/lun zdyskredytowania jej postulatów w oczach społeczeństwa.

 

Przyczyny bezpośrednie kryzysów politycznych schyłków wojen, rozpadania się imperiów, koalicji i federacji oraz przypływów niezadowolenia społecznego:

• pojawienie się opozycji, wysuwającej roszczenia do władzy w państwie lub jego części
• poparcie tych żądań przez znaczącą część obywateli
• niezdolność/niechęć rządzących do rozbicia zagrażającej im koalicji i/lub do pozbawienia jej zaplecza społecznego

 

Dopóki wszyscy uczestnicy konfliktu traktują państwo jako stałego uczestnika gry i do niego adresują swoje żądania- sytuacja rewolucyjna nie powstaje. Kiedy jednak z grona opozycji wyłoni się pretendent do władzy nad państwem, wtedy zwykle starcie interesów przeradza się w sytuację rewolucyjną.

 

Ad. 2. Przełom rewolucyjny - przyczyny:

• wykruszenie się ekipy rządzącej
• pozyskanie współpracy wojska przez koalicje rewolucyjne
• bierność lub wręcz zdrada reżimowych sił zbrojnych
• przejęcie kontroli nad aparatem państwowym przez członków nowej koalicji

 

Niewiele sytuacji rewolucyjnych ma rewolucyjne skutki.

Często władza przeciąga na swoją stronę opozycjonistów.

Aby rewolucja była spełniona, nie muszą się dokonać szersze zmiany w strukturze społecznej, ale im większe zmiany we władzy tym większe zmiany w strukturze społecznej.

 

Typ rewolucji w zależności od ich następstw i charakteru poprzedzających je sytuacji rewolucyjnych:

 

Wielka rewolucja – rozpad politycznej struktury państwa (głęboka sytuacja rewolucyjna); przejęcie władzy (następstwa rewolucji mają charakter przełomu)

 

Wojna domowa – głęboki rewolucyjny charakter; niekoniecznie prowadzi do przejęcia władzy

 

Zawładnięcie całym państwem – zmiana rządu (przełom rewolucyjny); u jego podstaw nie musi leżeć zasadniczy rozpad struktur politycznych

 

Nowe rozumienie rewolucji

Jej powstanie zależy od wielu czynników społecznych (organizacja gospodarki, organizacja państwa, sytuacja międzynarodowa), które są „pożywką” dla sytuacji rewolucyjnej (np. przeciw jakimś podatkom), istnieją ku temu pewne właściwości historyczne.

Rewolucje wczoraj dziś i jutro!

 

Czu konflikty i przemiany w Europie lat 1989-1992 można uznać za rewolucje?

 

Przypomina klasyczne rewolucje:

• szybkością
• zasięgiem wywołanych przez nie zmian społecznych
• przebiegiem wydarzeń (powstanie ludowe jako odpowiedź na nieskuteczne próby odgórnego reformowania państwa)
• politycznym zaangażowaniem intelektualistów
• zaburzeniami w sferze porządku społecznego

 

Różni się od klasycznych rewolucji brakiem:

1. gwałtowności i ducha zemsty
2. wiary w politykę jako narzędzia konstytucyjnych zmian
3. bazy klasowej
4. charyzmatycznej wizji przyszłości
5. oporu odsuwanych od władz przywódców

 

 

Czy przemiany w Europie Wschodniej w latach 1989-1992 można nazwać autentyczną rewolucją? – Pytanie pozostaje bez jednoznacznej odpowiedzi. Może raczej sytuacje rewolucyjne, niż same rewolucje.

 

 

Powstanie sytuacji rewolucyjnych, gdy:

1. narastały rozbieżności między tym czego państwo żądało, a tym co mogło wyegzekwować
2. żądana państwa zagrażały pozycji grup interesu
3. władza słabła w sposób widoczny dla jej politycznych przeciwników

 

 

Wydarzenia 1989 roku – dominowała 3. przyczyna.

Rewolucja dokonuje się przez rozpad i ponowną integrację aparatu władzy, tak że duża grupa obywateli musi wybierać między sprzecznymi żądaniami lojalności i uległości.

 

 

Rozmiary zmian w życiu powodowały, że:

• im większe różnice społeczne przed rewolucją tym większe zmiany po niej
• rozmiary transformacji zależały od głębi powstającego w trakcie rewolucji rozłamu
• o tym, jak potoczy się życie obywateli po rewolucji, decydują rozmiary reorganizacji życia społecznego w trakcie rewolucji

 

W historii wielokrotnie zdarzały się sytuacje, gdy rządy rewolucjonistów po krótkim czasie obalano i powracał stara władza (XVII w.) – sytuacja rewolucyjna (bez przełomu rewolucyjnego.

Znacznie rzadziej sytuacja odwrotna (np. brytyjscy kapitaliści) – przełom rewolucyjny (bez wcześniejszej sytuacji rewolucyjnej)

 

5 typów sytuacji nierewolucyjnych prowadzących do przełomów:

1. podbicie jednego kraju przez inne, skrajnie różne
2. wejście w życie traktatów kończących wielką wojnę
3. interwencja obcego mocarstwa w wewnętrzną politykę kraju
4. nagła planowa, reorganizacja aparatu władzy
5. odmowa wspierania państwa przez najsilniejszą klasą społeczną

 

Zależność między sytuacja rewolucyjna a przełomem rewolucyjnym określa organizacja armii. Często tylko ten, kto miał wojsko, mógł doprowadzać do przełomu rewolucyjnego.

 

 

2) Theda Skocpol, Francja, Rosja, Chiny: strukturalna analiza rewolucji społecznych

Rewolucje społ. – gwałtowne przekształcenia podstawowych instytucji społeczno - ekonomicznych i politycznych; przekształceniom tym towarzyszą oddolne wystąpienia klasowe

 

Wyjaśnienie trzech wielkich rewolucji (we Francji, Rosji i w Chinach) oparte jest na:

· analizie instytucji państwowych społeczeństw agrarnych

· wskazaniu szczególnych cech systemów władzy państwowej w tych krajach

 

Biurokracja agrarna → typ społeczeństwa rolniczego, w którym kontrola opierała się na podziale pracy i koordynacji działań między państwem a klasą właścicieli ziemskich;

· klasa chłopska usytuowana była na dole drabiny społ., chociaż miała strategiczne znaczenie pod względem ekonomicznym i politycznym (klasa chłopska jako: 1. wytwórca dóbr, 2. najważniejszy podatnik, 3. źródło siły roboczej i rekruta)

· monopol decyzji należał do władcy, jednak w różnym stopniu był on dostosowywany do władzy lokalnych landlordów

 

Sytuacja poprzedzająca rewolucje: globalna modernizacja związana (gł. początkowo) z rozwojem industrializacji

 

Modernizacyjne reformy władców hamowane były przez wzgląd na interesy posiadaczy ziemskich → rewolucje społ. pomogły dokonać niezbędnych przeobrażeń

 

Wszystkie wchodzące w proces modernizacji biurokracje agrarne miały 2 cechy:

1. niezadowolenie chłopstwa

2. zewnętrzne presje wynikające z postępów modernizacji globalnej

 

Można stwierdzić, ze potencjał dla rewolucji społ. był więc wbudowany w ich strukturę

· dlaczego jednak było tak niewiele rewolucji?

· ponieważ: nie we wszystkich krajach doszło do załamania się systemu kontroli społecznej, co umożliwiłoby rozwój tendencji rewolucyjnych

 

 

Wielkie rewolucje wiązały się z nałożeniem się na siebie 3 procesów:

 

I. Upadek lub paraliż centralnej administracji i organizacji wojskowej

b) możliwe było to dzięki kryzysowi spowodowanemu przez zewnętrzne presje modernizacyjne wywierane na instytucje państwowe przez państwa lepiej zmodernizowane oraz na niezdolności sprostania tym presjom → kryzys modernizacyjny

c) Rosja → rewolucja wybuchła, ponieważ kraj był zbyt mocno uwikłany w zewnętrzne układy z wrogami i sojusznikami silniejszymi pod względem ekonomicznym i militarnym

d) Francja: działalność lokalnych parlamentów i niezależnych sądów spowodowała, ze monarcha nie miał możliwości zmian dotyczących własności oraz przywilejów → parlamenty skutecznie blokowały próby reform przez cały XVIII w. aż w końcu stulecia skupiły opozycję głosząc hasła koniecznych (już wtedy) zmian administracyjno- podatkowych

e) Chiny: średnie i niższe szczeble urzędnicze obsadzane były przez źle opłacaną szlachtę, która miała społeczne przyzwolenie na czerpanie zysków z korupcji; dynastia nie mogła temu przeciwdziałać z powodu konfliktów wewnętrznych i zewnętrznej agresji; w efekcie realna władza zbierania i lokowania podatków przeszła ze szczebla państwowego na lokalny, działając na rzecz szlachty przeciwko władzy centralnej → tym, co ostatecznie przyspieszyło rewolucję, była decydująca próba reform, która bezpośrednio zagroziła finansowym interesom szlachty

 

II. Powszechne rebelie chłopskie

1. organizowaniu rebelii sprzyja:

· instytucjonalne oparcie solidarności grupowej

· znacząca autonomia wobec kontroli pracy i życia codziennego chłopów ze strony właścicieli ziemskich

· instytucje dysponujące sankcjami są scentralizowane

· praca i życie codzienne chłopów kontrolowane są przez rodziny chłopskie i same społeczności lokalne

 

2. warunki takie panowały we Francji i Rosji; w Chinach konieczna była mobilizacja chłopów przez radykałów działających w środowisku miejskim

 

III. Ruchy społeczne organizowane przez marginalne grupy elity politycznej

· pojawienie się lokalnych elit inspirowanych radykalnymi ideologiami narodowymi

· radykałowie rekrutowali się z grup społ., które dysponowały umiejętnościami fachowymi i traktowały państwo jako potencjalnego pracodawcę, przy tym nie mieli: szlachectwa, własności ziemskiej, ogólnego wykształcenia humanistycznego

Ø we Francji: głównie prawnicy, ale także inni przedstawiciele wolnych zawodów oraz funkcjonariusze państwowi

Ø w Rosji: ludzie z wyższym wykształceniem

Ø w Chinach: inteligencja z uniwersyteckim wykształceniem (podobnie jak w Rosji)

 

Podsumowanie:

• rewolucje nie przyniosły bardziej liberalnych rozwiązań politycznych, ponieważ chcąc przywrócić porządek, przejmujące władzę elity rewolucyjne, dążyły do umocnienia i racjonalizacji centralnej władzy państwowej
• właściciele ziemscy stracili uprzywilejowaną pozycję w kontroli mas chłopskich i systemie władzy
• rewolucje mogły wystąpić jedynie dzięki specyficznym warunkom istniejącym w tego typu biurokracjach agrarnych (mowa tu o strukturalnych warunkach sprzyjających autonomicznym insurekcjom chłopskim oraz niemożności sprostania naciskom zewnętrznym na przeprowadzenie reform administracyjnych)

 

 

TEMAT 12 – Ruchy społeczne i ich instytucjonalizacja (Offe; Touraine, Lahusen)

1) C. Offe Nowe ruchy społeczne: przekraczanie polityki instytucjonalnej

 

Stary Paradygmat (to mniej ważne):

W zach. Europie lat powojennych do początku lat 70 najważniejsze były zagadnienia wzrostu gospodarczego i bezpieczeństwa. Porządek (społeczny, ekonomiczny, polityczny) zbudowany był na koncepcji państwa dobrobytu i opierał się na trzech filarach:

1. Kluczowe decyzje inwestycyjne pozostały w rękach menedżerów operujących na wolnym rynku zgodnie z kryteriami zysku

2. Kapitalizm został wspomożony przez "zorganizowany świat pracy". Związki zawodowe zyskały silną pozycję (równocześnie rezygnując z projektów zmiany społecznej). Wspólny obraz społeczeństwa "dodatniej sumy"- ciągłego wzrostu, podzielany przez kapitał i robotników.

3. Polityczna demokracja oparta na reprezentacji i współzawodnictwie partii politycznych. Instytucje demokratyczne pozwalały ograniczyć liczbę konfliktów ze sfery społeczeństwa obywatelskiego na arenę polityki światowej.

Nowy Paradygmat – ważniejszy:

Claus Offe zauważył, iż w obliczu zacierającej się linii podziału między przedsięwzięciami „politycznymi” i „prywatnymi”, obywatele próbują odzyskać wpływ na elitę polityczną, często występując poza ustalony kanon działalności instytucjonalnej.

Główna teza: przekraczania granic polityki instytucjonalnej przez nowe ruchy społeczne. Offe zauważa, iż uczestników nowych ruchów społecznych jednoczy pogląd, że „konflikty i sprzeczności w obrębie rozwiniętego społeczeństwa przemysłowego nie mogą być nadal zadowalająco rozwiązywane poprzez etatyzację, regulacje polityczne oraz włączanie coraz większej liczby spraw i żądań do programu biurokratycznych przywódców”.

Polityka nowych ruchów społecznych miałaby według tej koncepcji dążyć do „upolitycznienia społeczeństwa obywatelskiego sposobami, które nie są ograniczane przez kanały wpływu na biurokratyczne i przedstawicielskie instytucje polityczne – chcąc przez to odtworzyć społeczeństwo obywatelskie uniezależnione od regulacji, kontroli i interwencji państwa.”

Określenie „polityczny” stosuje Offe do pewnych sposobów działania, których minimalnym warunkiem jest „stwierdzenie aktora, że stosowane przez niego środki mogą być uznawane za prawomocne, a jednocześnie efekty działań dotyczą szerszej zbiorowości”. Offe uważa, iż charakterystyczną cechą nowych ruchów społecznych jest ich dążenie do uznania przez szerszą zbiorowość jako aktorów politycznych (choć one same nie cieszą się legitymizacją ze strony utrwalonych struktur politycznych) oraz dążenie do celów, które miałyby wpływ nie tylko na same ruchy, ale i na całe społeczeństwo.

Offe skupia się przy tym na czterech aspektach ruchu:

1. Ekologicznym

2. Broniącym praw człowieka (w tym feministycznym)

3. Pacyfistycznym

4. Na zaangażowanym w „alternatywną”, „wspólnotową” produkcję i dystrybucję dóbr i usług.

 

Podstawowym polem działania nowych ruchów społecznych to, według Offego, „świat życia” – ciało, zdrowie, tożsamość seksualna oraz wartości związane z autonomią jednostki - przeciwstawienie się kontroli, manipulacji, biurokratyzacji itp.

Offe dokonuje również bardzo ważnego, ze względu na zrozumienie mechanizmów rządzących ruchami, rozróżnienia. Dotyczy ono sposobów działania nowych ruchów społecznych. Są to:

• wewnętrzny sposób działania (jak jednostki ludzkie tworzą wspólnotę):

sposób niesformalizowany, nieciągły, egalitarny, nie opiera się również na organizacyjnej zasadzie zróżnicowania ani w układzie wertykalnym (liderzy – członkowie) ani horyzontalnym (członkowie – osoby z zewnątrz)

• zewnętrzny sposób działania (jak konfrontują się ze światem zewnętrznym):

zewnętrze metody działania występują najczęściej w formie demonstracji oraz innych aktywności z wykorzystaniem dużej liczby osób; są to najczęściej środki legalne, chociaż zdecydowanie „niekonwencjonalne”

 

Według Offe’go nowe ruchy społeczne pozbawione są również często spójnego systemu zasad ideologicznych i sposobów interpretacji rzeczywistości oraz nie są zdolne do negocjacji i kompromisów. Uważa on również, iż członkowie takich ruchów przy samookreśleniu nie utrwalają się w schematach politycznych (lewica/prawica, liberalizm/konserwatyzm).

2) Alain Touraine i inni „Solidarność”: analiza ruchu społecznego, bmw 1989 r. (fragmenty)

 

INTERWENCJA SOCJOLOGICZNA, RUCHY SPOŁECZNE, DEMOKRACJA

Interwencja socjologiczna – po raz pierwszy zastosowana pod koniec lat 70 w Europie Zachodniej – liczne manifestacje, walki studenckie, ruchy regionalne, działania na rzecz równouprawnienia kobiet – wcześniej były tylko ruchy robotnicze. Te nowe ruchy utrzymują się w fazie optymizmu i zaufania do postępu ekonomicznego- wyłania się nowy typ społeczeństwa postindustrialnego (lub programowanego):

• Dla jednych jest to społeczeństwo w którym w przeciwieństwie do społeczeństwa przemysłowego istotna rolę gra integracja społeczna
• Dla drugich różnica między tymi społeczeństwami leży tylko w typie centralnego konfliktu społecznego

 

DWIE KONCEPCJE SOCJOLOGICZNEJ ANALIZY WALK SPOŁECZNYCH

1. Pierwsza koncentruje się na problemach społecznej integracji. Konflikty społeczne, które ujawniają się przy okazji działań zbiorowych, postrze­gane są przede wszystkim jako przejaw dążeń różnych no­wych społecznych grup nacisku pragnących uzyskać lub zwiększyć swój udział czy to w procesie podziału dóbr, czy też po prostu w samym życiu politycznym. Życie społeczne jako system w którym rządzi idea partycypacji.
2. Druga koncepcja za naczelny problem uznaje konflikt społeczny. Zakłada, że w każdym społeczeństwie istnieje centralny konflikt klasowy-nie tylko wobec dwu przeciwstawnych klas ale też w stosunku do wspólnych problemów- symbolicznych stawek konfliktu.

RUCH SPOŁECZNY JAKO PRZEJAW WZROSTU SPOŁECZNYCH POTRZEB PARTYCYPACJI W ŻYCIU PUBLICZNYM

Ruchy społeczne to konsekwencje zdolności lub niezdolności określonego systemu politycznego do uwzględniania nowych żądań i problemów społecznych. Konsekwencja rozdźwięku między deklarowanymi wartościami demokratycznymi a ich instytucjonalizacją.

· Almond, Verba - stabil­ność systemów demokratycznych wynika z silnie za­korzenionej w społeczeństwie kultury partycypacyjnej, która równoważy inne, bardziej tradycyjne formy kultury politycz­nej

· Każdy system polityczny sta­wia sobie za cel stworzenie warunków umożliwiających jak najszerszy udział poszczególnych grup społecznych w życiu publicznym.

· Aby zapewnić stabilność, pewne sfery pozostawia się na marginesie życia społecznego

· Ronald Inglehart-w pań­stwach Europy Zachodniej potencjalny stopień społecznej partycypacji w życiu politycznym rośnie wraz z poszerzaniem się społecznych kompetencji do udziału w życiu politycz­nym (poziom życia, wykształcenia)

· Daniel Bell- wzrost potrzeb partycypacyjnych jest jedną z podstawowych cech systemów politycznych właściwych społeczeństwom typu postindustrialnego (ruchy społeczne są tu definiowane w kategoriach politycznych)

· polityczna strukturalizacja ruchu społecznego - wskazanie przyczyn i form społecznej mobilizacji, kwestii doboru przez dany ruch odpowiedniej strategii walki, wresz­cie na problem ogólnej koniunktury i zewnętrznych uwa­runkowań samego działania.

RUCH SPOŁECZNY JAKO NOWY RUCH SPOŁECZNY

· Konflikt społeczny i konflikt polityczny nie zawsze musza się pokrywać.

· Konflikt społeczny zachowuje często znaczną auto­nomię wobec sfery politycznej, ma własną wewnętrzną lo­gikę i dynamikę, których nie sposób sprowadzić do logiki walki politycznej.

· Podobnie demokracji politycznej nie da się ograniczyć do respektowania zasady społecznej partycypacji.

· Społeczeństwo postindustrialne będzie więc tym bardziej demokratyczne, im bardziej ruchy społeczne będą niezależne od instytucji państwa.

· Każdy typ działania społecznego zorientowany jest kulturowo i nie daje się zredukować do wy­miarów czysto strategicznych.

· Praktycznym wynikiem każdego konfliktu jest częściowa instytucjonali­zacja wartości w postaci norm społecznych.

· Właściwy sens konfliktów klasowych można uchwycić dopiero przez odniesienie określonych sytuacji konfliktowych do tego, co stanowi najwyższy poten­cjalny wymiar konfliktu, a mianowicie do poziomu historyczności

 

 

Więc:

RUCH SPOŁECZNY to zbiorowe działanie podejmowane przez aktora klasowego uwikłanego w walkę ze swym przeciwnikiem kla­sowym o społeczną kontrolę nad historycznością w ramach określonej zbiorowości (ruch dominujących/ruch zdominowanych).

 

Pod pojęciem WALKI SPOŁECZNEJ należy rozu­mieć wszelkiego typu działanie zbiorowe mające na celu kontrolę pewnego pola społecznego przez danego aktora. Ruch społeczny stanowi szczególny przypadek walki, ale jest to przypadek niewątpliwie najważniejszy.

3 elementy ruchu społecznego (które są ze sobą zintegrowane):

1. Zasada tożsamości - aktor zmuszony jest do samookreślenia się, do sprecyzowania własnej tożsamości w ramach toczącego się konfliktu. (I- identite)

2. Zasada opozycji - każda zorganizowana walka prowadzona jest przeciwko jakiemuś „klasowemu" przeciwnikowi, którego aktor powi­nien umieć zidentyfikować.(O - oppositiori)

3. Zasada całości - konflikt musi dotyczyć mniej lub bardziej wyraźnie określonego problemu który również należy zdefi­niować.(T – totalite)

• Wszystko wskazuje na to, że ten nowy rodzaj działania zbiorowego bardziej wiąże się z rzeczywistymi konfliktami strukturalnymi nowoczesnego społeczeństwa, a mniej z tzw. ruchami historycznymi. Główne pro­blemy nie dotyczą już sfery organizacji pracy, ale bardziej kwestii administrowania społecznymi potrzebami, ukierun­kowywania procesów konsumpcji, stosunku do świata przy­rody.