Аднак такія правільныя і патрэбныя за-

дачы ўжо напачатку мелі ў сябе шэраг су-

пярэчнасцяў, у аснове якіх ляжапа галоўная

Прычына — прамысповы характар вытвор-

Часці. Як і любое прамысловае прадпрые-

мства, фабрыкі мастацкіх вырабаў павінны

быпі няўхіпьна нарошчваць вытворчыя

аб'ёмы, што дасягалася галоўным чынам

за кошт пашырэння вытворчых магутнасцяў

і максімальнай механізацыі працэсаў. Па-

няцце калектыўнасці народнага мастацтва

Неабгрунтавана атаясамліваецца з вытвор-

Чым калектавам у прамысловасці, што вяло

да негатыўных праяваў. Промыслы, пераў-

Жанчыны-мяшчанкі ў традыцыйным адзен-

Ні. Давыд-Гарадок Столінскага раёна. Зды-

Мак пачатку 20 cm.

твораныя ў фабрыкі, перабудоўваліся на

прамысповы ўзор, укаранялася механіза-

Цыя мастацкай працы, яна часта распада-

Пася на асобныя аперацыі, якія выконваліся

Рознымі майстрамі.

Усё гэта супярэчыла прыродзе тра-

дыцыйных народных мастацкіх промыспаў і

стала прычынай тых шматлікіх негатыўных

праяваў у іх характары і становішчы, якія з

Кожным годам не толькі не змяншаюцца, a

Яшчэ і павялічваюцца. Нягледзячы на высокі

ўзровень сучаснай мастацтвазнаўчай дум-

кі, усё яшчэ няма адзінства ў вызначэнні па-

няццяў «народныя мастацкія промыслы»,

«мастацкія промыслы» j ў ацэнцы іх хара-

Ктару, што прыкметна шкодзіць іх стану і

пазбаўляе выразнай перспектывы. Нярэдка

Традыцыйнымі народнымі мастацкімі про-

Мыспамі называюць прадпрыемствы, якія

Не маюць да іх адносін, атаясамліваюць па-

Няцці «народнае мастацтва» і «сувеніры». У

Выніку значныя прыбыткі ад прадпрые-

мстваў мастацкай прамысловасці звязваліся

З небывалым росквітам сучасных народных

Маладзіцы ў традыцыйным адзенні. Случ-

Чына. Здымак 1904 г.

Народнае мастацтва Беларусі

мастацкіх промыслаў, чым затушоўвалася

сапраўдная карціна іх развіцця.

Складанае становішча традыцыйных на-

родных мастацкіх промыслаў у сістэме ма-

стацкай прамысловасці, характэрнае ў цэ-

Лым для былога СССР, яшчэ больш прык-

метнае ў Беларусі. Гістарычныя асаблівасці

Яе развіцця наклалі характэрны адбітак на

Становішча народнага мастацтва, якое раз-

вівалася пераважна ў сферы хатняй вытвор-

Насці. На час арганізацыі фабрык мастацкіх

вырабаў у Беларусі, акрамя некалькіх

фактычна заняпалых асяродкаў ганчарства і

Роспісу, практычна не было буйных тра-

дыцыйных народных мастацкіх промыслаў,

як, напрыклад, у Расіі (драўляная пластыка

ў Багародскім, лакавая мініяцюра ў Мсцё-

ры, Фядоскіне, Холуі, гліняная цацка ў

Кіраве, роспіс па дрэве ў Сямёнаве і інш.).

Таму, акрамя Івянецкай фабрыкі мастацкай

керамікі і вышыўкі, арганізаванай у трады-

Цыйным ганчарным цэнтры, фабрыкі мас-

тацкіх вырабаў адчыняліся практычна без

прывязкі да пэўнага цэнтра традыцыйнага

мастацкага промыспу. Супрацоўнічаць з

Сяляне ў штодзённым адзенні. Шапчыцы

Рагачоўскага раёна. Здымак пачатку 20 cm.

імі запрашаліся майстры, якія пераважалі ў

Бліжэйшым наваколлі: ткачыхі, вышывальш-

Чыцы, пляцельшчыкі, разьбяры. Нярэдка

асноўны напрамак промыслу давалі асо-

Бныя майстры-энтузіясты: М. і В.Дзехця-

рэнкі ў Жлобіне, В.Гаўрылюк у Брэсце,

З.Ляўчэня ў Маладзечне і інш. Аднак няў-

хільны рост планавых заданняў апераджаў

Унутраныя магчымасці мясцовага промы-

Спу, што вымушала пашыраць вытворчасць

За кошт выпуску рознай, часта няпро-

Фільнай прадукцыі. У выніку яна нярэдка

Выцясняе на фабрыцы традыцыйны промы-

Сел з яго нерэнтабельнай ручной вытворча-

Сцю.

Калі ўсё ж нейкія віды традыцыйнага на-

роднага мастацтва працягвалі сваё жыццё ў

складзе такіх «зборных» промыслаў, яны

непазбежна адчувалі ўплыў уніфікацыі і

нівеліроўкі. Гандлёвыя ўстановы, а за імі і

АТК фабрык мастацкіх вырабаў патраба-

Валі прадукцыі аднатыпнай, стандартызава-

Най, тэхналагічна завершанай, «таварнага»

выгляду, што ў многім супярэчыць асноў-

Ным эстэтычным прынцыпам народнай

Сейбіт. Пухавіцкі раён. Здымак 1905 г.

Народнае мастацтва Беларусі на розных этапах яго бытавання

Творчасці, дпя якой характэрны рукатво-

Рнасць, унікапьнасць, індывідуальнае адчу-

Ванне матэрыялу, формы, дэкору. У ра-

мках жа патрабавання гандлёвых устаноў

не могуць знайсці месца многія непаўто-

Рныя, нестандартныя вырабы, якія склада-

юць значную долю ў беларускім народным

Мастацтве. Таму народныя майстры, заня-

тыя ў сістэме мастацкіх промыспаў, імк-

Нуцца зрабіць свае творы больш падобнымі

На масавую фабрычную прадукцыю.

На першы погляд традыцыйнасць, што

часта мяжуе з архаікай, можа ўявіцца для

нашага часу сапраўды непатрэбнай. Але

Гэта толькі на першы погляд. Менавіта тра-

дыцыйнасць надае драўлянаму чарпаку,

Глінянай свістульцы, саламянаму куфэрку

Арыгінальнасць і нацыянапьную адмет-

насць. Таму такую рысу ў мастацкіх про-

Мыспах варта клапатліва аберагаць.

У той жа час у рамках мастацкіх промы-

спаў заканамерным уяўляецца і далейшае

Развіццё традыцыйнага народнага мастац-

тва. Пэўным чынам відазмяняцца могуць

формы вырабаў, іх дэкор, што з'яўляецца

Сяляне ў штодзённым адзенні. Хатынічы

Ганцавіцкага раёна. Здымак пачатку 20 cm.

Нармальным працэсам развіцця народнага

мастацтва. Аднак працякае ён нераўнаме-

Рна. Традыцыйнае часам кансервуецца на

Многія стагоддзі, часам прыкметна відазмя-

няецца за некалькі дзесяцігоддзяў. Напры-

клад, народнае адзенне беларусаў у 19 ст.

было амаль тое ж, як у часы Кіеўскай Русі.

Але ў канцы 19 — пачатку 20 стагоддзя

Яно прыкметна змянілася. З'явіпіся новыя

віды крою, узбагаціўся дэкор. У гэты ж пе-

рыяд пачалі размалёўваць бытавыя рэчы,

керамічныя вырабы, шырокае распаўсю-

джанне набылі дэкаратыўныя тканіны, вы-

Разкі з паперы, архітэктурны дэкор і інш.

У апошнія дзесяцігоддзі працэсы абнаў-

лення і мадыфікацыі ў народнай творчасці

Яшчэ больш актывізавапіся. Мяняецца тра-

дыцыйны асартымент рэчаў, узбагачаецца

дэкор колішніх вырабаў: тканых ручнікоў і

Посцілак, керамічнага посуду, дробнай пла-

стыкі, саламяных вырабаў. Выйшлі з ужы-

Тку дзкараваныя вясельныя куфры, але бы-

Туе роспіс па тканіне і шкле; замест двух-

колерных посцілак і дываноў з'яўляюцца

яркія, паліхромныя браныя вырабы; даўно

Сяляне ў зімовым адзенні. Кульшычы Слаў-

Гарадскага раёна. Здымак пачатку 20 cm.

Народнае мастацтва Беларусі

Перасталі плесці саламянае начынне, затое

развілося фігуратыўнае сапомапляценне. У

сучаснага чалавека няма малітоўных, феты-

шызаваных адносін да дзедаўскіх рэліквій.

Капі яны ўключаюцца ў сучасны побыт, іх

пакідаюць, не — абнаўляюць, відазмяня-

юць ці ўвогуле выкідваюць, замяняючы

Іншымі, больш адпаведнымі сучасным запа-

Трабаванням. Такі прынцып адносін да ста-

рых рэчаў (у бытавым, а не ў музейным

Разуменні) абгрунтаваны і заканамерны,

яго трэба ўлічваць і ў практыцы мастацкіх

промыспаў. Традыцыйнае ў многіх выпад-

ках можна і трэба мяняць, прыстасоўваць

да новых умоваў, запазычваючы толькі

Тое, што гэтым патрабаванням адпавядае.

Аднак, калі размова ідзе пра традыцыйныя

Мастацкія промыспы, гэты працэс павінен

адбывацца не гвалтоўна, а натуральна, на

Аснове традыцый.

Адным са шляхоў выкарыстання дася-

гненняў мінулага з'яўляецца цытаванне яго

ўзораў — стварэнне розных вырабаў з вы-

Карыстаннем традыцыйнай разьбы, тка-

цтва, карункапляцення, вышыўкі, роспісу і

Моладзь у традыцыйным адзенні пачатку

Cm. Лешня Капыльскага раёна.

інш. Гэты шлях творчы, больш складаны ў

параўнанні з прамым паўторам традыцый-

ных вырабаў. Ён уяўляе сабой спробу спра-

Ецыраваць мінулае на сучаснасць: скары-

стаць у сучасных распрацоўках трады-

цыйны арнамент, яго элементы, асноўныя

Вобразы, кампазіцыйныя схемы, трансфар-

Маваць некаторыя формы старых прадме-

таў, надаўшы ім сучаснае гучанне, спалу-

Чыць старыя формы і дэкор з новымі ма-

Тэрыяламі і г.д. Работа гэтая досыць

Тонкая, нярэдка не па сіле народным май-

Страм, якія прывыклі да традыцыйных выра-

баў. Таму патрабуецца пэўная пазіцыя ма-

стака, кіраўніка промыспа, яго ўменне

Даць адчуць дух традыцыйнага, захаваць

НацыянальНы каларыт.

Верагодным уяўляецца дэкаратыўнае ўз-

багачэнне традыцыйных вырабаў, напры-

Клад, дэкараванне разьбою разнастайных

Па форме, але раней практычна не дэкара-

ваных драўляных чарпакоў ці лыжак. Аднак

Тут неабходна быць вельмі асцярожным,

Тонка адчуваць арганічнасць спапучэння