Pronouns: Some, any, no, many, much.

Есімдіктер: Some, any, no, many, much.

«Some» есімдігі негізінен хабарлы сөйлемдерде қолданылады. «Some» зат есімдердің жекеше түрінің алдында «қандай да бір» деген мағынаны білдіреді.

e.g. There is some newspaper on the table – Столдың үстінде бір газет жатыр.

«Some» eсімдігі зат есімдердің көпше түрінің алдында «бірнеше» деген мағына береді.

e.g. He has some friends in this city – Оның мына қалада бірнеше достары бар.

«Some» eсімдігі сын есімдердің алдында \шамамен\, \шақты\ деген мағынаны білдіреді.

e.g. There are some 20 students in the group – Топта шамамен 20 студент бар.

«Some» есімдігі дерексіз, саналмайтын зат есімдер алдындааударылмайды немесе біраз, шамалы деген мағына береді.

e.g.I want some paper. Give me, please – Маған біраз қағаз беріңізші

«Any» есімдігі сұраулы және болымсыз сөйлемдерде қолданылады. Сұраулы сөйлемдерде \қандай да бір\, болымсыз сөйлемдерде \ешқандай\ деген мағынаны білдіреді.

e.g. Have you any English books at home?

No, I have not any English books at home.

«Any» есімдігі хабарлы сөйлемдерде \кез-келген\ деген мағынаны білдіреді.

e.g. You can find this book in any shop – Сіз бұл кітапты кезкелген дүкеннен таба аласыз.

«No» есімдігі тек ғана болымсыз сөйлемдерде қолданылады.Ол \ жоқ\ деген мағынаны білдіреді.

e.g. She has no English books.

The teacher found no mistakes in his translation.

«Many», «Much», «Few», «Little» есімдіктері.

«Many, much» - есімдіктері \көп\ деген мағынаны білдіреді. «Many» - есімдігі деректі зат есімдермен қолданылады. «Much» есімдігі дерексіз зат есімдермен қолданылады.

e.g. There are many foreign students at our University.

There is much snow on the ground.

«few», «little» есімдіктері \аз\ деген мағынаны білдіреді.

«few» есімдігі деректі зат есімдермен қолданылады. «little» есімдігі дерексіз зат есімдермен қолданылады.

e.g. There are few museums in this city. There is little chalk in the box.

«a few» - есімдігі \ бірнеше\, «a little» - \ біраз\, \азғана\ деген мағынаны білдіреді.

e.g. There are only a few students in the reading - room.

He speaks French a little.

Тапсырмалар:

I.Берілген етістіктерден зат есім жасаңыз суффикстерді қолданып -tion (-sion) және аударыңыз:

to investigate, to examine, to inspect, to translate.

2. Оқып, аударыңыз:

1. I have a father. 2. She has two sisters. 3. We have one English class today. 4. My brother has a good flat. 5. They have clean thin paper.

3. to have етістігініңқажетті формасын беріңіз:

1. My father... four brothers. 2. We... many teachers. 3. My sister... a large room in this flat. 4. He... good chalk. 5. Our classroom... six windows. 6. They... many English books. 7. I … a new bag.

4. Оқып, аударыңыз:

1. Have you (got) a family? 2. Have you (got) an English textbook? 3. Has your father a brother? 4. Have you an English class today? 5. Have you English books at home? 6. Have you a bottle of milk at home?

5. Сөйлемді болымсыз және сұраулы формада беріңіз:

1. She has a small family. 2. This engineer has a good plan. 3. These workers have small flats. 4. We have white thin paper. 5. We have two English classes today.

I. Оқып, аударыңыз:

1. I have a father. 2. She has two sisters. 3. We have one English class today. 4. My brother has a good flat. 5. They have clean thin paper. 6. I have no father. 7. She has no textbook. 8. We have no classes today. 9. They have no flat. 10. The room has no window.

II Лексика: Мәтінді оқып, аударыңыз: Our flat.

We have a three-room flat in centre of the city. There is a living room, a bedroom and children’s room. Our flat is one on the second floor. It is a very comfortable flat. Our living room is a big room. There is a sofa at the wall. In the corner of the living room there is a TV-set. In the middle of the room there is a table with some chairs around it. There are some pictures on the walls. They’re all modern conveniences such as: central heating, running water, electricity and a telephone. Our children’s room is not so big as our living room. But it is light and sunny. There is little furniture in it. On the right there is a writing-table. On the left there are two beds. There is also a radio-set there.

Әдістемелік нұсқаулар:

1. Тақырып бойынша грамматикалық материалдарды меңгеру.

2. Тақырып бойынша ұсынылған мәтіндерді оқып, оқу түрлеріне сәйкес талдау.

3. Tақырыпқа байланысты жаңа сөздерді, сөз тіркестерін оқып танысыңыздар, лексикалық тапсырмаларды орындаңыздар.

4. Тақырып бойынша грамматикалық жаттығуларды орындап, тақырып бойынша түсіндірме сөздік (глосарий) құрастырыңыздар.

Практикалық сабақ № 43-44

Грамматика: Adverbs ( Үстеу )

Мақсаты: тілдік тәжірибелеріне, проблемалық жағдаяттарға сүйене отырып, диалог және монолог сөз түрінде сөйлеуді меңгеу.

Көрнекі құралдар: дидактикалық материалдар

 

Сабақ жоспары

ҮСТЕУ

Үстеу (adverbs) етістіктерді, сын есімдерді, басқа да үстеулерді анықтайды.

Мысалдар:

He spoke slowly. - Ол баяу сөйледі.

The scholar studied the problem thoroughly. - Ғалым бұл мәселені түпкілікті зерттеді.

He works rapidly. – Ол тез жұмыс істейді.

Victor studied English veryseriously. – Виктор ағылшын тілін тездетіп үйренуде.

I аррrесіаtе your help indeed. – Мен сіздің көмегіңізге шынымен ризамын.

 

Үстеулер құрылысына қарай былай топтастырылады:

Жай: often, now, much, here, there, rather

Туынды (сын және зат есімдерден -ly жұрнағы арқылы жасалатын):

easy – easily clear - clearly

soft – softly part – partly

Күрделі: everywhere, upstairs, downstairs, uphill, downhill, somehow, sometimes, anyway, anyhow

Құрама: at last ( әйтеуір ), at first ( алдымен ), at best ( жақсы жағдайда ), by and large ( жалпы ),

Мағынасына байланысты мынадай түрде классификациянады:

1. Мезггіл үстеулері: today, yesterday, tomorrow, soon

2. Жиілік үстеулері: often, frequently, seldom, never, sometimes

3. Мекен жәнебағытүстеулері: here, there, forward, uphill

4. Себен- салдар үстеулері therefore, consequently

5. Қимыл үстеулері: quickly, beatifully, easily, hard

6. Шырайүстеуі: very, almost, rather, quite, nearly

Кейбір жағдайларда үстеу формасы сын есім формасымен сәйкес келеді. Мұндай сөздерге: hard, fast, late, early, low

Салыстырыңыз:

He usually drives toofast. – Ол автомобильді, әдетте, тым жылдам

жүргізеді.

Japanese trains are veryfast. - Жапония пойыздары өте шапшаң жүреді.

2. This store closes early. – Бұл дүкен ерте жабылады.

He prefers an early retirement. – Ол құрметті демалысқа ертерек кетуді қалайды.

3. Dosan came verylate. – Досан өте кеш келді.

Will he come at such a late hour? –Ол осындай кеш уақытта келе ме?

4. The airplane flew verylow. – Ұшақ өте төмен ұшты.

The room has a low ceiling. - Бөлменің төбесі өте аласа (төмен).
You look very good. – Сіздің келбетіңіз өте жақсы екен.

This name sounds familiar to me. – Маған бұл есім таныс.

The actor became famous overnigh t – Актер аяқасты (кенет) атақты болып кетті.

Жоғарыда аталған етістіктердің кейбіреулері дәнекерлік қызметін атқарумен бірге, баяндауыш ретінде де жұмсалады. Мұндай жағдайларда етістік үстеу арқылы (сын есім емес) анықталады.

Салыстырыңыз:

Dana looked angrily at him. – Дана оған салқын қабақпен қарады.

(angrily үстеуі to look етістігін анықтайды)

Askar felt verynervous. – Асқардың жүйкесі тозды.

(сынесім nervous Аскардың көңіл-күйін анықтайды, ал етістік байланыстырғыш қызметінде жұмсалады).

 

* * *

Үстеудің салыстырмалы шырайлары сын есімнің шырайлары сияқты жасалады. Бір жақтағы күрделі үстеулер жай шырайға -er жұрнағының қосылуы арқылы салыстырмалы шырайды, ал -est жұрнағының көмегі арқылы күшейтпелі шырайды жасайды.

Көп жақтағы кұрделі үстеулердің салыстырмалы шырайлары салыстырмалы шырай ушін more, күшейтпелі шырай үшін most сөздерінің көмегі арқылы жасалады.

Мысалы:

hard – harder – hardest

soon – sooner – soonest

fast – faster - fastest

correctly – more correctly – most correctly

Сәйкес сын есілшерден мынадай үстеулердің мағынасын есте сақтау қажет: nearly, hardly, lately

Мысалы:

It’s nearly time for dinner. – Түскі тамақ ішетін уақыт болып қалыпты.

Icould hardly understand whathewassaying – Мен оның не айтқанын әрең түсініп тұрдым.

I haven’t seen her lately. -Соңғыкезде (уақытта) мен оны көрмедім.

Badly үстеуінің екі түрлі мағынасы бар:

1) жаман;

2) өте.

 

Мысалы: Marat dances badly. – Марат жаман біыейді.

I need you badly. –Сіз маған өте керексіз.

to feel (сезіну), to look (көру, көріну), to seem (көріну, елесгеу), to taste (дәміболу), to sound (естілу), to become (қалыптасу) етістіктерінен кейін ағылшын тілінде сын есім жиі қолданылады. Мұндай жағдайларда аталмыш етістіктер байланыстырғыш қызметін атқарады (адам немесе заттың қалпын көрсететін to be етістігіне ұқсас).

Мұндай кезде етістік үстеу арқылы (сын есіммен емес) анықталады.

Мысалы: Do you feel comfortable? - Сізге жайлы ма?

She looks pale – Оның өңі солғын (сөзбе-сөз: Оның өңі солғын көрінеді).

Кейбір ағылшын үстеулері салыстырмалы шырайларды ережеге сәйкес жасамайды. Оларға:

Well - better - best

(жаксы) (өте жақсы) (бәрінен жақсы)

Badly - worse - worst

(жаман) (нашар) (бәрінен нашар)

Much - more - most

(көп) (көптеу) - (бәрінен көп, барлығынан көп)

Little - less - least

(аз) (аздау) (бәрінен аз, барлығыңнан аз)