Teoria konfliktu (Dahrendorf)

· Przemoc – najlepszy mechanizm dystrybucji dóbr.

o Jest u podstaw każdego społeczeństwa.

o Ostatnia instancja regulacji sporów

o Przemoc jako czynnik stabilizujący

o Gdzieś u dołu zawsze jest państwo, może ją monopolizować

o Przy wymianie – może być sprawiedliwość

o Legitymizacja – czyni nierówności akceptowalnymi

 

Klasycy konfliktu

· Marks – redukcjonizm ekonomiczny (te relacje określają wszystkie inne).

o Własność lub wykluczenie z własności: podstawowy konflikt posiadania – nieposiadania napędza historię i konflikty innego poziomu nadbudowy (polityczne, ideologii, narodowościowe itd.)

o Ostateczna rewolucja – koniec konfliktu

· Wright

· Wallerstein (bogactwo, ekonomia)

· Gramsci – większe znaczenie procesów nadbudowy => hegemonia (interesy klasy panującej są przedstawiane jako obiektywne dobro i reguły) polityczność nabiera na znaczeniu

· Religia opium dla ludu? – spontanicznie wygenerowane znieczulenie

· Weber – 3 wymiary (własność to nie wszystko)

o Bogactwo, władza (partia, prestiż)

o Konflikt ma zatem kilka wymiarów

o Nierówności mogą być daleko posunięte, grunt żeby były legitymizowane

o Reguły – jak znieść legitymizowanie nierówności – to kiedy wybuchnie bunt?

o Władza – prawdopodobieństwo wykonania rozkazu / narzucenia woli nawet wbrew woli podporządkowanego – tam gdzie konflikt tam ujawnia się władza

1. Wysoka korelacja między grupą statutową a władzą i prestiżem (jest mała grupa – bogata z władzą i prestiżem) – ludzie powinni się burzyć kiedy nie będzie legitymizacji

2. Stopień nierówności dystrybucji zasobów (1% ludzi ma 90% zasobów)

3. Współczynnik mobilności społeczeństw – możliwość awansu => wystarczy by była wyobrażona (ludziom się wydaje, że mogą)

4. Pojawienie się charyzmatycznych przywódców

§ <1;4> = bunt

· Bourdieu – neoweberysta => kapitał ekonomiczny, społeczny, kulturowy – określają miejsce w pozycji społecznej

· Simmel – (projekt socjologii formalnej)

o Formalne relacje => formalne ramy konfliktu

o Sformalizowana sytuacja konfliktu

 

· Dahrendorf (krytyk Parsonsa)

o W opozycji do funkcjonalizmu (Collins również był przeciw), który źle sobie radził z konfliktem.

o Jonusowe oblicze społeczeństwa (dwie twarze: funkcjonalna i konfliktowa – Coser to łączy)

o Redukcjonizm władzy: pojęcie władzy zwierzchniej (prawomocnej) od Webera – jej dystrybucja powoduje konflikty – wszędzie jest dychotomia na dominację i podległość – to określa konflikt

o Dwa typy grup:

1. Quasi – grupy – obiektywne (jak u Marksa „klasa w sobie”)

2. Grupy interesu – świadome opozycji i walczące o swoje

Warunki: 1. Techniczne (zasady, ideologie, personel)

2. Polityczne (możliwość do założenia)

3. Społeczne (np. łatwość spotkania się, przestrzeń)

 

· Coser (funkcjonalna teoria konfliktu)

o Kluczowa utrata prawomocności i poczucia względnej deprywacji (subiektywnie uważamy, że jest gorzej)

o Sprzyja reprodukcji i adaptacji społeczeństwa (systemu)

o Metafora „maszyny polowej” – kumulacja agresji – musi być, co jakiś czas wyładowywana by nie było wybuchu

o Dobry system jest elastyczny w tej kwestii

o Konflikt nie może dotyczyć wartości fundamentalnych

o Często i mało gwałtownie – wentyl bezpieczeństwa – pozwalają upuszczać agresję

o Konflikty:

1. realistyczne (funkcjonalne) – kluczowe interesy, które można rozwiązać

2. nierealistyczne (niefunkcjonalne) – można się kłócić, ale nic z tego nie ma (np. spór o status Jerozolimy)

o Konflikty dobre dają nam:

ü Wzrost innowacyjności (jak wygrać i zyskać przewagę)

ü Większa świadomość rzeczywistych problemów społecznych – o co ludziom chodzi.

ü Zmniejszanie wrogości między grupami

ü Powstanie regulacji rozwiązywania konfliktów

ü Więcej koalicji między jednostkami, segmentami

 

· Collins

o Teoria strukturacji i konfliktów (przejmuje „rytuał” od Goffmana)

o Patrzymy na strukturę społeczną przez wszystkie poziomy życia (od mikro do makro)

o Relacje ludzi tu i teraz mających zasoby; władza przyjmuje, wydaje.

o Rytuały poważania – zm. prestiżu

o Każda z klas ma swoją kulturę:

Ø wyższa

Ø średnie

Ø niska

Władza – trzy wymiary:

1. Władza decyduje

Konkretne zachowanie podejmowanie decyzji, subiektywna różność interesów – prosty konflikt – forma egzaminu – otwarty

2. Władza decyduje o czym nie decydować

dwuwymiarowa: niepodejmowanie pewnych decyzji – też jest formą decyzji – analiza sposobów zapobiegania podejmowaniu decyzji – np. studenci nie mogą decydować kto jest wykładowcą - ukryty

3. Władza dba by nie było świadomości – trójwymiarowa koncepcja wiedzy: podlegli nie wiedzą nawet, że to jest ich interes – nieuświadomione – utajony

 

Subiektywne i obiektywne interesy grupy podległej

è Konflikt ujawnia nam mechanizmy społeczne, patologia może ukazać coś istotnego o społeczeństwie

 

 

Wykład 18

STRUKTURALIZM

• Strukturalizm wszedł do kanonu, należy do kanonu humanistyki.
• Lata 60’ moment triumfu strukturalizmu coś jak Bauman w latach 90’. Wajda „Polowanie na muchy” à scena z Levi Straussem (książka w łóżku).
• Klasyk strukturalizmu: Ferdinand de Saussure. Jego książka „Kurs językoznawstwa” stała się fundamentem językoznawstwa, ale także etnologii, socjologii.
• Jego sposób definiowania języka – rodzaj faktu społecznego, nawiązanie do Durkheima.
• Żeby dobrze zrozumieć de S. trzeba wiedzieć przeciwko komu on pisał à językoznawstwo na początku XX w. kiedy pisał: u świętego Augustyna jest fragment, kiedy on mówił jak się nauczył języka à język jako zbiór nazw, worek z etykietami odnoszącymi się do rzeczy (przeciwko temu występuje!!); występował też przeciwko studiom nad pochodzeniem poszczególnych słów.
• Te dwa podejścia w ogóle nie chwytają tego czym jest język jako instytucja… Nie ma większego znaczenia skąd coś się wzięło à jak zagadki szachowe: nie ma znaczenia jak do tej pory przebiegała gra, ważne są reguły.
• Były też pomysły, że język to jest wytwór specyficznego, ludzkiego aparatu gębowego à ale język jest tak zróżnicowany, że to nie ma tak dużego znaczenia.
• Były też w języku rozpowszechnione studia nad literaturą i to jemu też nie pasowało…
• De S. proponuje badać język na jego własnych zasadach. Musimy badać system językowy (nie używa pojęcia struktury, mimo że jest ojcem strukturalizmu;)

Język można zrozumieć jeśli uwzględni się to, że jego najmniejszą częścią jest fonem. Fonem daje się wyartykułować, ale sam w sobie nic nie znaczy. Każdy język ma skończoną ilość takich fonemów i się one mocno różnią. Fonemy są konwencjonalne dla danego języka, nie wynikają z uwarunkowań biologicznych ani przyrodniczych danego kraju itd. Fonemy są arbitralne. Nie ma konieczności, że to są te a nie inne. Ale jak już są wybrane to się ich trzymamy.

 

• Ale język to także reguły łączenia w większe całości.

Najważniejszym sposobem połączenia jest znak à znak składa się z:

ü signifie („znaczone” po francusku)

ü signifiant („znaczące”)

ü Znaczone to pojęcie, a znaczące to obraz akustyczny.

 

• Mało tu odniesienia do rzeczy, rzeczywistości… Mamy obraz akustyczny: przedstawienie w naszej wyobraźni dźwięku, który wiąże się z danym pojęciem. To także jest konwencjonalne. Związek pomiędzy znaczonym i znaczącym jest konwencjonalny.
• Z drugiej strony (wywrotowy element strukturalizmu): pojęcie nie odnosi się do rzeczywistości istniejącej niezależnie od tego jak ją nazywany! Ze względu na to jak jest skonstruowany podział to możemy słowem odnieść się do innej rzeczywistości np. francuzi mają dwie nazwy na rzekę (jedna wpada do morza, a druga jest dopływem).
• Stąd biorą się późniejsze tezy strukturalizmu: to jakie mamy ramy pojęciowe wpływa na postrzeganie rzeczywistości.
• De S. mówi, że bez języka myśl byłaby jakby mgławica. Język jako matryca umożliwiająca odniesienie do świata. Bez niego nasze myśli byłyby rozbiegane, rozproszone.
• Fonemy nie mają żadnej pozytywnej wartości. Jeden pojedynczy fonem nic nie znaczy. Zaczynają znaczyć dopiero w systemie. „W języku istnieją tylko różnice”. Dzięki temu, że pies nie jest kotem ani kotem i dlatego ta nazwa jest istotna. Tożsamość każdego elementu jest związana z tym, że jest różny od pozostałych.
• Język składa się też z reguł określających łączenie elementów w wyższe konstrukcje. Znaki à zdania à teksty à dyskurs.

Dwa mechanizmy:

1. związki paradygmatyczne à jak łączą się ze sobą elementy w pewnym ciągu np. gramatyka

2. związki asocjacyjne à dotyczą podmieniania elementów; co można czym zastąpić, żeby było wciąż sensownie

• Wszystkie reguły: że są fonemy, że są określone, że są znaki, związki paradygmatyczne itd. to jest Lang. To jest warunek możliwości komunikacji, umożliwia nam odniesienie do świata. Źródłem sensu jest bezsens tych arbitralnych elementów!!;) Sens bierze się z regularnych połączeń pomiędzy bezsensownymi elementami. I to jest instytucja, fakt społeczny o jakim mówił Durkheim (zewnętrzny, ponadjednostkowe, mierzalne, przymuszające).

 

Levi - Strauss à bardzo ważna postać i bardzo nie jednoznaczna…

• To co jest fascynujące: nie ma jednego! Jest jeden sztampowy i jest wizjoner. Gdula woli tego drugiego;) Tego pokręconego, niepewnego, który cały czas się mierzy z rzeczywistością społeczną.
• Miał trzy kochanki: geologia, psychoanaliza i marksizm. Łączy je jedno: nigdy nie zatrzymują się na oczywistości.
• Marksizm: krytyka ideologii à jeśli ktoś Ci mówi, że żyjesz w wolnym społeczeństwie to się trzy razy zastanów…
• Psychoanaliza: wydaje Wam się, że bezsensowne jest gadanie wariata albo sny; psychoanaliza pokazuje, że da się to naukowo wyjaśnić, że za tym stoi jakiś porządek
• Geologia: to co mamy na powierzchni zależne jest od tego co głęboko skryte przed naszymi oczami.
• Levy – Strauss: jest coś pod powierzchnią, jakaś struktura, która mówi jak funkcjonuje nasz język, zasady wiązania się w małżeństwa itd.
• Tekst Levy – Straussa o wymianie: społeczeństwo to procesy wymiany à w wymiarze rzeczy, znaków i ludzi. On krytykuje klasyczne teorie wymiany, zwłaszcza ekonomiczną teorię: że się wymieniamy bo dbamy o własny interes. Ludzie się wymieniają ponieważ to tworzy społeczeństwo! Przykład to opowieść o tym jak wygląda obiad na prowincji francuskiej. Siadają jedzący przy stole i mają butelkę wina. Siadając do stołu polewają sąsiadowi szklankę i on się szklanką odwzajemnia. Można by powiedzieć, że to głupota. Ale Levy – Strauss mówi, że jest zysk: więź społeczna! Wartość autoteliczna. To jest podtrzymywanie więzi społecznej. A ona jest wartością samą w sobie.
• Ale jest jeszcze jeden wątek: Wykorzystany jest Freud. Wymienia się kobiety. I wiąże się z tym pewien zakaz. Schemat jest Freudowski: Ojciec nie może być właścicielem wszystkich swoich córek i musi je oddać innym. Zyskuje to, że córki tamtych zostaną oddane jego synom. Zakaz kazirodztwa jako coś co buduje więź społeczną. Powstrzymujemy się od konsumpcji ale w zamian mamy społeczeństwo.
• Oprócz wymiany ludzi mamy wymianę znaków i to jak działają mity. On chce pokazać, że mit trzeba badać tak jak język. Nasza wiedza na ich temat jest niekompletna, bo nie badamy ich na ich gruncie. Levy – Strauss chciał uczynić z analizy mitów jeden z kluczowych wątków swojej twórczości.
• Mit nie jest bajdurzeniem, bezsensowną opowieścią! Mity nie odzwierciedlają struktury społecznej! Mity nie wyrażają uniwersalnych ludzkich wartości! (W tym ostatnim twierdzeniu polemizował z Jungiem! Nie miał o nim najlepszego mniemania…) Nie należy analizować mitu poszukując jego pierwotnej wersji np. mit Edypa opowiadany przez Freuda to ten sam mit.
• Co wobec tego proponuje? Analiza mitu o Edypie:

Mitem: Kadmos szuka swojej siostry porwanej przez Zeusa;

Mitem: Kadmos znajduje siostrę;

Mitem: Laudakos kulawy;

Mitem: Lajos niezgrabny;

Mitem: Edyp ma opuchniętą stopę

Mitem: Edyp zabija swojego ojca

Mitem: Edyp poślubia matkę itd.

• Jak opowiadamy chronologicznie to gubi nam się struktura, która tak naprawdę generuje opowieść mityczną. Mitemy można połączyć w grupy, które mówią o tym samym: np. zbyt bliskie (poszukiwanie siostry, poślubienie matki) albo niedowartościowane (zabicie ojca) relacje pokrewieństwa.
• Próba rozwiązania zagadki czemu służy mit? Mit stara się przezwyciężyć jakąś opozycję, która daje impuls tworzeniu wiedzy np. opozycja pomiędzy życiem a śmiercią. Mity starają się opracowywać opozycje. To ma sens, bo buduje jakąś więź, nasze odniesienie do świata.
• Gdzie tu jest wymiana? Dobre pytanie, na które nie ma dobrej odpowiedzi;) Wymiana znaków nie jest z tego samego poziomu analizy.
• Jeden Strauss mówi, że mity pochodzą ze struktury mózgu. Ten ciekawszy Strauss pisze na przykład ten tekst o czarowniku i jego magii: Jak ludzie wytwarzając wiedzę radzą sobie z czymś z czym nie bardzo mogą sobie poradzić? Jak sobie radzić z czymś z czym nie możemy sobie poradzić za pomocą naszej wiedzy?
• Jednym sposobem jest płynne znaczące. Są takie słowa, które nie mają znaczonych. Takie znaki, które nie są znakami w sensie de S. To są płynne znaczące np. wichajster. Nie znaczy nic konkretnie, ale można nim nazwać różne rzeczy. Albo dinks. Pozwalają nam się odnieść do czegoś czego nie potrafimy nazwać.
• Z Levi – Straussem polemizowało bardzo wielu autorów. Duża część humanistyki z tego się wywiodła. On inspirował Bourdie, Foucault itd. Oni pisali przeciwko nim. Krytyka L-S i de S.
• Bourdie krytykuje L-S za to, że widzi rzeczywistość jako realizację reguł. Działając zawsze wykraczamy poza reguły.
• Foucault chce się zająć nie abstrakcyjnymi regułami ale faktycznymi zdaniami wypowiedzianymi, a nie tą nieskończoną ilością zdań możliwych do wypowiedzenia.

 

 

Wykład 19

P. BOURDIEU:

· Francuski socjolog żyjący w latach 1930 – 2000

· Cała Francja „żyła” P. Bordieu, był przeklęty na wzór poetów, stał się później „mandarynem”, osobą, która zajmowała najwyższe miejsca kulturalne i naukowe.

· „Stał się panem w papuciach, ale papucie mu nie odpowiadały” J

Strukturalizm i interakcjonizm – krytyka Bourdieu:

· Trzeba odrzucić podziały uchodzące za nieprzekraczalne i wydające się odwiecznymi

· Badał Algierię w latach 60-tych (przejście do kapitalistycznego rynku)

· Atakował C. Levi- Straussa – nie do utrzymania jest model społeczny, którego bronił Levi-Strauss. W strukturalizmie istnieje podział na Lang (system reguł mówienia, reguły ustalające relacje) i Parole. Przekładał to na to, że społeczeństwo jest systemem, w którym mężczyźni wymieniają się kobietami. Istnieje póki ludzie krążą między grupami (stosunki pokrewieństwa). Zawieranie małżeństw to jednak strategie w celu reprodukowania się.

· W armii francuskiej istnieje regulamin, jak trzeba chodzić à praktyki nie da się wykonywać w sposób, który byłby realizacją reguł. Są także momenty, w których reguły blokują produkty.

· Strukturalizm według Bourdieu nie może działać w taki sposób, że praktyka to realizacja kodów. To coś więcej niż kod! Reguły, opory rzeczywistości zawsze już są. Nie musimy ich na nowo wymyślać – po prostu są.

 

Jaki pomysł ma Bourdieu? Chciał stworzyć anty-idealistyczną teorię.

Nie definiujemy PRAKTYKI albo definiujemy ją negatywnie, nie jest to twórczość, nie jest to wykonywanie reguł.

Pojęcie HABITUSU – zespół dyspozycji pozwalający nam na praktyczne działanie (społecznie wytworzony system dyspozycji nabyty w trakcie praktyki). Rozumiane jako coś, co jest wdrożone w procesie socjalizacji, nie jest jednak zdeterminowane i pozwala nam się mierzyć z nowymi sytuacjami.

• Funkcjonuje on w trzech wymiarach (Jacyno):

3. Poznawczy – kategoryzacje którymi którzy społeczni posługują się w definiowaniu świata, np. schematy, które karzą myśleć, że coś jest dla nas, a coś jest nie dla nas. Pozwalają podzielić np. rowery na drogie i tanie, bądź skonstruować wielką typologię rowerów. Kategorie są zróżnicowane ilościowo.

4. Motywacyjny – na ile aktorzy inwestują w grę i w jakie gry. Na ile angażują się, co są w stanie poświęcić.

5. Sprawnościowy – odnosi się do praktycznego wyczucia gry. Sprawność to intuicja i wyczucie, manipulowanie ciałem. Habitus jest ucieleśniony, sposoby ubierania ciała, wielkość ciała, poruszanie się ciała. Wszystkie sfery są wykorzystane.

Pojęcie KAPITAŁU – wyróżnia trzy zasadnicze kapitały:

1. Ekonomiczny (finanse, pieniądze, złoto)
2. Społeczny (rozległość więzi społecznych, ustosunkowanie)
3. Kulturowy (inaczej informacyjny, musi być wcielony, zobiektywizowany, zinstytucjonalizowany; kapitał kulturowy będzie potwierdzonym wykształceniem przez certyfikat, czy ktoś odziedziczył kapitał kulturowy czy wypracował): wykształcenie, język (zasób słów, intonacja), ciało (rozmiary, sposoby poruszania się).

 

Pojęcie POLA – pola są autonomiczne (np. pole nauk społecznych), nie można w nich działać jeśli się nie uwzględni autonomii; pole to pole walk, toczą się w nim gry, przede wszystkim o władzę i uznanie, o dostęp do zasobów; chodzi o to, aby zdobyć kontrolę nad głównymi ośrodkami naukowymi, nagród, czasopism,

• Walka odbywa się miedzy polami, gdzie przebiegają granice i kto ma prawo orzekać o danych kwestiach
• Ortodoks – ci, którzy kontrolują najważniejsze instytucje i zasoby
• Heterodoks – ci, którzy dążą do podważenia władzy ortodoksów, do zredefiniowania zasad prawomocności. Poddaje się pod dyskusję rzeczy bezdyskusyjnie zakładane przez przeciwników.
• Łączy ortodoksów i hetereodoksów illusio – przekonanie co do wartości samej gry, do pewnego stopnia złudzenie. Gdyby go nie było to nie byłoby gry?

 

• Pole to sieć bądź konfiguracja obiektywnych relacji między pozycjami lub instytucjami (np. artystyczne, gospodarki, nauka, religia); można by porównać pole z grą, ale pole musi być posłuszne pewnym ustalonym odgórnie prawidłowościom – w takim porównaniu w grze istnieje większy margines dowolności i swobody.

STRUKTURA KLASOWA

Jak się mają pola do klas? Nie ma wyraźnej opowieści między polami a strukturą klasową.

Ø Klasy

Ø Opus operatum

Ø Monus operandi – są to suche dane, zwrócenie uwagi na przebieg i logikę działań ludzi (np. co sprawia, że ludzie idą na studia?)

Ø Nie można redukować go do różnic ilościowych

Ø Istnieją trzy klasy:

1. Wyższa

2. Średnia

3. Niższa

Ø System klasowy jest całością. Tożsamość poszczególnym elementów zależy od ich relacji z innymi elementami. Elementy nie znaczą nic poza systemem (trochę od strukturalizmu).

Ø Wyższość klasy wyższej polega na tym, że stara się przedstawić swoją działalność jako działalność ludzi w ogóle. Stara się nadać swoim praktykom charakter uniwersalny (powinny być powszechnie uznane).

Ø Przykład – badanie na rowerach:

ü Klasa wyższa: działalność wartościowa ze względu na wartość w sobie samej.

ü Klasa średnia: chce być taka, jak wyższa; problem polega jednak na jej średniości; ofiara strukturalistycznego myślenia, że postępowanie zgodnie z regułami zapewni im sukces, zawsze jest tylko pretensjonalnym naśladowcą; jest przedstawicielem kultury pretensjonalności. Traktowali rower jako sport. Ci, którzy nie jeździli odczuwali dyskomfort.

ü Klasa niższa: niedobór środków materialnych, pryzmat oszczędności.

 

Ø Klasa wyższa jest wolna od konieczności, zaś klasa niższa jest uzależniona od konieczności.

Ø Klasa wyższa dystansuje się od oceny sztuki. Klasa średnia chce mieć dobrą historię i identyfikować się z bohaterami. Klasa średnia podąża za wyższą, ale nie widzi gry, w której jest członkiem – zadaniem klasy wyższej jest utrzymywanie niższości klas niższych od niej samej.

 

Dlaczego to wszystko działa?

Dzięki przemocy symbolicznej, która ma miejsce przede wszystkim w edukacji. Jest to narzędzie, w której wdraża się dla kultury wyższej.

Ø Przemoc symboliczna to nie jest narzucanie znaczeń!! Wg Bourdieu szkoła nie uczy!!

Ø Chodzi o to, żeby klasa niższa uznała wartości klasy wyższej.

Ø Przemoc w sensie takim, że nie maja narzędzia do mówienia w języku klasy wyższej, nie mają języka, aby wypowiadać się prawomocnie.

Ø Przemoc za pomocą symboli.

 

Klasa średnia jest uwiedziona przez klasę wyższą.

 

 

Wykład 20

HERMENEUTYKA – na początku wyjaśnianie czegoś, co na pierwszy rzut oka nie jest zrozumiałe, później analiza Biblii (treść pisma Świętego miała być bardziej zrozumiała).

 

Filozofowie (traktowanie hermeneutyki jako uniwersalnej metody, refleksja naukowa która może dotyczyć różnych sfer, procedura zrozumienia tekstu była odwrotnością tworzenia tekstu = procedura rozumienia odwrotnością mówienia):

• Schleiermacher (1768 – 1834)
• Dilthey (1833 – 1911) – humanistyka w zupełnie inny sposób podchodzi do badań niż nauki przyrodnicze. Nauki przyrodnicze opisują świat, zaś nauki społeczne próbują wyjaśniać. Hermeneutyka pojawia się jako niezależna metoda

Rozumienie = wczuwanie

• Heidegger (1885 – 1976) – zakwestionował metafizykę, klasyczne podziały na byt i orzekanie o tym bycie; uznał, że hermeneutyka nie ma tylko wymiaru poznawczego – ma wymiar ontologiczny (określa sposób życia, sposób rozumienia); rozumienie jest sposobem życia człowieka; projektowanie siebie; aby opisać życie społeczne musimy zwrócić uwagę na antropologiczny wymiar człowieka (otaczająca go rzeczywistość i rozumienie siebie); sposób rozumienia człowieka

 

RICOEUR:

• Rozumienie jest istotą życia człowieka
• Rozumienie jest niekończącym się procesem, próba zrozumienia świata, samego siebie
• Od nieustannych prób zrozumienia nie da się uciec
• Rozumienie jest warunkiem koniecznym w obcowaniu z kulturą
• Dystans społeczny nie pozwala nam zrozumieć tekstu tak, jak autor. Miedzy autorem a tekstem a nami są całe pokłady kultury, pokłady sensów, określają kontekst kulturowy, nasze narracje. Bez przedsądów nie jesteśmy w stanie nic zrozumieć.
• Pojawia się „koło hermeneutyczne” – żeby zrozumieć innego człowieka, trzeba już go rozumieć; żeby przystąpić do procesu próby zrozumienia człowieka, danego wytworu pojęcia musimy mieć jakiekolwiek przedsądy (ramy interpretacyjne)

Zaczynamy od rozumienia naiwnego (przesądy, które podpowiada kultura; mniemania, wyobrażenia) a musimy przejść do wyjaśniania tekstu (selekcja sposobów wyjaśniania), próbując rozumieć przechodzimy do rozumienia krytycznego (pojmowania)

W

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

R RN

• Strukturalizm Levi- Straussa: wyjaśnianie mitów to rozkładanie na elementy składowe (mitemy), pewna relacja między mitemami wyjaśniała je.
• „Znaczące działanie rozumiane jako tekst”
• Dwa elementy:

1. język jako system (istnieje ponadczasowo)

2. mowa (zdarzenie mowy jest przemijające, nie jest systemem)

• Dyskurs sytuuje się między tymi dwoma elementami – dwa rozumienia:

1. ciąg wypowiadanych przez człowieka zdań

2. teoria interpretacji tekstów pisanych

 

Dyskurs ma znaczenie, ma pewną strukturę, pewien porządek ponadzdaniowy, który określa nam sens. Dyskurs jest więc pomiędzy (coś znaczy – jak mowa, ma strukturę – jak język).

 

• Ricoeur używa pojęcia świata jako złożonego, znaczeniowego, sensownego. Zamknięcie w danej sytuacji komunikacyjnego („tu i teraz”).
• Ricoeur analizę tekstu odniósł do działania znaczącego jako tekst:

1. Utrwalenie działania, „obiektywizacja” działania znaczącego (mowa jest utrwalona w tekście i tak samo znaczące działanie obiektywizuje się poprzez wpływ na innych ludzi)

2. Autonomizacja działania (odrywa się ono od autora, może wywołać pewne konsekwencje niezależne od autora)

3. Adekwatność i ważność

4. Ludzkie działanie jako dzieło otwarte skierowane do nieograniczonej liczby potencjalnych odbiorców

· Rozumienie ma charakter tylko językowy, nie jesteśmy w stanie wyjść poza język.

 

Socjologia sięgnęła do tradycji hermeneutycznej starając się opisać życie społeczne. Czyni rozumienie podstawową kategorią.

 

Trzy główne orientacje/nurty socjologii interpretatywnej nawiązującej do hermeneutyki:

1. Reinterpretacja klasyków (Webera, Freuda itd.) – jak dzieło wpłynęło na otaczający świat: dzieło Freuda radykalnie zmieniło postrzeganie siebie; tu się pojawia pojęcie hermeneutyki burzącej – pewne teksty zmieniły zupełnie podstawowe formy rozumienia à po Freudzie nic już nie było takie same! Freud pokazał, że potoczne rozumienie jest niewłaściwe, burzy ład poprzedniej kultury.

 

2. Synteza z interakcjonizmem symbolicznym (obszar wymiany, zapożyczeń) à Denzin – hermeneutyka interakcyjna (odnajdowanie sensów w przeżyciach zwykłych ludzi, wnikanie w subiektywne znaczenia); Denzin również analizował teksty kultury popularnej – to jako system mówi nam sporo o wyobrażeniach społecznych; kultura popularna pozwala nam zgłębić prawdziwy sens (np. dylematy związane z zakończeniem zimnej wojny…). Kultura popularna jest formą świadomości zbiorowej, społeczeństwo poznaje samo siebie, kultura popularna wpływa na faktyczne działania. Denzin używa kategorii „społeczeństwo kina” poprzez film nowoczesne społeczeństwo rozumie samo siebie. Tu można Greizera i Straussa (metodycy teorii ugruntowanej) przywołać à kategoria trajektorii à w wyniku traumatycznego wydarzenia nasze życie się radykalnie zmienia i wchodzi w ściśle określoną ścieżkę, coraz mniej zależy od nas, coraz mniej mamy możliwości… Klasycznie to były trajektorie cierpienia: ludzi śmiertelnie chorych, alkoholików; zwracano też uwagę na strategie podejmowane po to, żeby się wyrwać; Fritz Schutze postanowili to uogólnić na przykład istnieją też trajektorie zbiorowe np. trajektorie wojenne polaków; uogólnił to też na to, że nie tylko jest to trajektoria cierpienia, może być trajektoria innych procesów. Przykładem polskim jest książka „Down i zespół wątpliwości” à analiza jednego przypadku (we wstępie ciekawe odtworzenie historii pojęcia trajektorii!).

 

Mówienie o metodologii w przypadku socjologii interpretatywnej, to jest ona miękka. Teoria ugruntowana w ogóle neguje rozpoczynanie badania od teorii. Pojęcia raczej uczulające niż ścisłe.

 

Problem: Jak to zweryfikować? Dlatego wiele się mówi o zespołach badawczych. Dzielenie się i wypracowywanie wspólnej interpretacji.

 

Socjologia interpretatywna nawiązuje do:

· socjologii rozumiejącej Webera

· szkoła Chicago, interakcjonizm symboliczny

· fenomenologia

· hermeneutyka

 

 

Wykład 21

MICHAEL FOUCAULT

· Krytykuje pojęcie podmiotu, które można rozumieć również jako jednostkę, homo economicusa, jednostkę tworzącą ład społeczny. Foucault dokonuje krytyki tak rozumianego podmiotu.

· Ponadto jest jednym z najpopularniejszych krytyków nowoczesności (rozumianej jako postępu, wyzwalania się jednostki, wzrostu wolności i racjonalności).

· Był w Warszawie jeden rok, byłem dyrektorem Centrum Francuskiego na UW, „Historia szaleństwa” powstawała w Mariocie, został wyrzucony z Polski za eksces homoseksualny, był w Polskim Komitecie Solidarności we Francji.

· Skąd czerpie Foucault?

1. Inspiruje się Francuską Szkołą Historii Nauki (Canguilhem, Bachelard) – historyczność rozumu i poznania

2. Nietschze

• Kto jest wrogiem? Przeciwko tradycyjnym ujęciom historii:

1. Historia wydarzeniowa – przeciwnikiem myślenia o historii jako wielkich, następujących po sobie wydarzeń

2. Szkoła Annales – interesowało ich życie codzienne

3. Pewnym sposobom odczytywania strukturalizmu (które są próbą sprawdzenia strukturalizmu do wiedzy o gramatyce)

 

• Dreyfus i Rabinow – rozpatrywanie twórczości Foucaulta:

1. Archeologia wiedzy

2. Geneologia władzy – wiedzy

3. Hermeneutyka podmiotu

• Deleuze: poziomy

„ARCHEOLOGIA WIEDZY”

• Pisze przeciwko tym, którzy chcą historię sprowadzić do jedności/ tożsamości (przeciwko tym, którzy mówią, że: to proces ewolucji; trwanie tradycji; dzieło; posługują się pojęciem autora jako czegoś, co może stać się podstawą do rozumienia tekstów)
• Chce badać dyskurs; badając dyskurs musimy zwrócić uwagę na różnice/ cięcia.

Epistema:

1. Renesansowa (podobieństwa)

2. Klasyczna (porządkowanie)

3. Nowoczesna (odwołuje się do konstrukcji człowieka)

Brak jednej konkretnej zasady, która mówiłaby o historii.

Pojęcie cięcia odnosi także do pojęcia wypowiedzi. Wypowiedź to coś realnie zaistniałego w historii, co odnosi się do czegoś w historii, zdarzyło się.

Dyskurs to zespół wypowiedzi, które realnie zaistniały i istnieją reguły, które decydują, że pojawia się to, a nie coś innego.

Powinny nas interesować rzeczy, które nie interesują innych.

Formacja dyskursywna – cztery poziomy, które składają się na to, jak funkcjonuje formacja:

1. Modalności –kluczowe jest to, kto jest autorem wypowiedzi (nie chodzi o rzeczywistą osobę, ale np. „lekarz”);miejsce z którego ta osoba mówi

2. Pojęcia – jak organizują dyskurs (które są uznawane za prawomocne, co uchodzi za logiczne)

3. Strategie w danym dyskursie – trzeba zwracać uwagę na miejsca, w którym pojęcia wchodzą w relację sprzeczności (relacje z innymi obszarami dyskursu)

4. Przedmioty – jak są konstruowane

 

 

Refleksja nad nowoczesnością, podmiotem i kontrolą:

1971 – bunt więźniów w Nowym Jorku i mnóstwo innych buntów; Foucault był zwolennikiem ruchu reformacji więziennictwa.

„NADZOROWAĆ I KARAĆ” (1976)

Dokonuje cięcia miedzy społeczeństwami tradycyjnymi a nowoczesnymi:

Społeczeństwa tradycyjne	Społeczeństwa nowoczesne
· kontrola odbywa się przez instytucje zewnętrzne, podstawowy mechanizm kontroli: mechanizm kaźni · władza kontroluje ciało (poddaje cierpieniu)	Humanitaryzm – traktowania więźnia Mechanizmy panopticonu Społeczeństwo dyscyplinarne, władza wcielona w jednostki, funkcjonuje nie po to by zakazywać, tylko produkować „ b lokowanie” – władza uniemożliwia i lokuje Wiedza – władza (splot kontroli i poznania

Trzeba poddawać seksualność kontroli, aby uczynić ją popularną.

Typy władzy:

1. Jurydyczna (prawo, zakaz)
2. Dyscyplinarna (tresura)
3. Biowładza (urządzenia bezpieczeństwa; populacja)

W społeczeństwach dawnych – władza nad śmiercią; władza nowoczesna kontroluje życie, zapewnia optymalizację (masowe szczepienia)

 

1. Władza jako totalitarna maszyneria – jest w odruchach, konstrukcjach, przechodzi przez dyskursy (media, gospodarka)
2. Opór z marginesów, perwersji, z tego co jest nienormalne, zorientowane na przyjemność

Nie można mówić, że władza jest dobra albo zła. Władza to pewien obszar, w którym zachodzi ścieranie się sił.

Opracowanie Gduli:

Archeologia i genealogia władzy à Michel Foucault ( 1926 – 1984 )

Biografia

Liceum Henri IV

1946 rozpoczyna Studia w Ecole Normale Superieure

1948 dyplom z filozofii; 1950 z psychologii; 1952 z psychopatologii

1954 – 1958 Kieruje Maison de France w Upsalli

1958 – 1959 Zostaje Dyrektorem Centrum Francuskiego Uniwersytetu Warszawskiego

1960 – 1966 Obejmuje katedrę filozofii uniwersytetu w Clermont – Ferrand.

1966 – 1968 Wykłada w Tunisie

1968 – 1970 Zostaje wykładowcą Uniwersytetu Paris-VIII Vincennes

1970 – obejmuje stworzony specjalnie dla niego katedrę systemów myślenia w College de France

 

Najważniejsze książki

 

Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu (1961, p.1987)

Les mots et les choses [Słowa i rzeczy] (1966)

Archeologia Wiedzy (1969, p.1970)

Nadzorować i karać (1975, p. 1993)

Historia seksualności (t. 1 – 1976, t. II, III – 1984, p. 1995)

 

Obszary inspiracji

• Nietzsche – Kres metafizyki (śmierć Boga) i krytyka filozofii źródła, historia prawdy, krytyka wolnej woli, agoniczny charakter relacji społecznych.
• Francuska szkoła filozofii nauki - historyczność rozumu i poznania. Bachlard i Canguilhem
• Strukturalizm – Zainteresowanie warunkami możliwości istnienia systemów symbolicznych.

 

Spuścizna Foucault

Istnieją rozliczne interpretacje twórczości Michela Foucault. Należy tu wyróżnić przynajmniej dwa nurty. Pierwszy z nich projekt Foucault ujmuje jako ewolucję poglądów i zainteresowań (Dreyfus i Rabinow, Komendant). Foucault początkowo miałby badać historię przez pryzmat dyskursu (prace od Historii szaleństwa... do Archeologii wiedzy), następnie ujmować praktyki społeczne jako grę wiedzy i władzy (Nadzorować i karać, Historia seksualności t. I), aby w ostatnim okresie twórczości zaproponować rozumienie relacji społecznych jako procesów samokonstruowania się podmiotów (Historia seksualności t. II, III). Drugi nurt interpretacji stara się rozważać projekt Foucault jako obszar w którym niezmiennie artykułują się charakterystyczne motywy (Deleuze, Foucault). Twórczość Foucault nakierowana jest na odtwarzanie historycznych warunków jakie określają relacje pomiędzy podmiotem a przedmiotem. Kolejne prace są badaniami w zakresie rekonstrukcji odmiennych wzorów tych relacji.

 

Przeciw komu?

Prace Foucault mają (często ukryty) silny aspekt polemiczny. Projekt autora Archeologii wiedzy powstaje dzięki wykluczeniom, które są równie ważne co obszary inspiracji.

Foucault odrzuca dwie dominujące tradycje badania historii. Po pierwsze odrzuca historię wydarzeniową (wybitne postacie, przełomowe wydarzenia). Po drugie krytykuje historyków ze szkoły Annales (długie trwanie, statystyka jako narzędzie, kategoria mentalności).

Foucault odrzuca także strukturalizm (zwłaszcza kontynuacje klasycznego strukturalizmu zarówno w wersji Chomskiego jak i Jakobsona) i filozofię poszukującą podstawy w przeżywającym podmiocie (egzystencjalizm Sartre’a, fenomenologia Merleau – Pontego)

 

Projekt

W Archeologii wiedzy, będącej czymś w rodzaju teoretycznego podsumowania kilku jego wcześniejszych prac, Foucault zarysowuje program badań, który nosi wszelkie cechy krytyki. Ambicją jest tu bowiem przeformułowanie samego przedmiotu do jakiego odnosić się będzie nowa dyscyplina. Badania nie mogą oprzeć się na dotychczasowych kategoriach takich jak tradycja, ewolucja, dzieło, książka, czy autor. Trzeba wyjść od kategorii różnicy (nieciągłości, rozłamu) i wypowiedzi (enonce). Przedmiotem nowej dyscypliny będzie dyskurs.

 

Archeolog nie ma do czynienia z całościami, ale z „populacją rozproszonych wypowiedzi”. Foucault zwraca uwagę, że dyskurs, w przeciwieństwie do gramatyki to populacja wypowiedzi, które już się wydarzyły. Postępowanie archeologa polega na odtwarzaniu reguł jakie rządzą tym rozproszeniem (układem, pozycjami) w populacji. Nie chodzi przy tym, aby dotrzeć do jakiejś podskórnej rzeczywistości (np. myśli, albo intencji autora). Zamiast tradycyjnych interpretacji archeologia 1. wyznacza wypowiedzi, 2. określa ich relacje z innymi wypowiedziami, 3. ustala co wyklucza dana wypowiedź (grupa wypowiedzi). Reguły rozproszenia wypowiedzi to formacja dyskursywna. Jej rekonstrukcji dokonać można przez analizę w czterech wymiarach: 1. przedmiotów, 2. modalności, 3. pojęć, 4. strategii.

 

Założenia archeologii wiedzy pozwalają Foucault przezwyciężyć tradycyjne kategorie analizy historycznej, zwłaszcza dążenie do rekonstrukcji całości, jedności i sensu procesu historycznego. Kolejne formacje dyskursywne następują po sobie bez umotywowania. Szczególnie wyraźnie ten sposób ujmowania następstwa systemów wiedzy uwidacznia się w pracy Les mots et les choses. Przejścia pomiędzy formacjami regulującymi sposób istnienia wypowiedzi mają charakter radykalnej nieciągłości. Przejścia od renesansu gdzie artykulacją wypowiedzi rządziły reguły podobieństwa pomiędzy rzeczami i znakami do klasycyzmu, gdzie panują reguły klasyfikacji, a potem do nowoczesności gdzie dyskurs regulują badania nad człowiekiem, nie można wyjaśnić odwołując się do głębszych pozadyskursywnych poziomów, pozwalających na wyjaśnienie zmiany. Dyskurs jest autonomicznym obszarem, którego kształt zależy przede wszystkim od własnej samoorganizacji, a przejścia pomiędzy formami tej samoorganizacji nie mogą zostać podporządkowane żadnej uniwersalnej regule (np. dialektyce, postępowi sił wytwórczych, ewolucji).

 

Foucault uchodzi za jednego z najciekawszych teoretyków nowoczesności. Jego analizy władzy dyscyplinującej i nowoczesnego podmiotu weszły do kanonu współczesnych nauk społecznych. Foucault zauważa, że pod koniec XVIII wieku dochodzi do zmiany form organizacji relacji władzy. Wcześniej władza uobecniała się w rzadkich, ale brutalnych aktach przywracania porządku (kaźń, władza nad śmiercią). Od XVIII wieku władza przyjmuje formę ciągłą. Jej przedmiotem jest życie i populacja. Funkcjonowanie władzy nowoczesnej wymaga instancji uobecniającej władzę. Tą instancją staje się nowoczesny podmiot funkcjonujący w oparciu o mechanizmy panopticonu.

Nowoczesne dyskursy bada Foucault jako genealogie. Specyfika genealogii polega na zwróceniu się w stronę wiedzy lokalnej, którą konfrontuje się z wiedzą ogólną czy prawomocną. Na przykład lokalną wiedzę robotnika rolnego ze wsi Lapcourt, przejawiającą się w wyłudzaniu praktyk seksualnych, ujmuje się w relacji do systemów normalizacji charakterystycznych dla XIX sądownictwa i medycyny, którym został on poddany na skutek donosu. Ten sposób postępowania polega na analizie władzy jako stosunku sił przejawiającego się w działaniu mechanizmów normalizacji, penalizacji, czy medykalizacji. Przeszłości jest tu badana jako historia walk.

Zainteresowanie dla mechanizmów władzy ma w teorii Foucault istotne znaczenie. Władza funkcjonuje tutaj bowiem jako stosunek zawsze obecny w praktykach społecznych. Nie oznacza to, że Foucault opisuje rzeczywistość społeczną jako system totalitarny (władza sięga wszędzie). Bliska mu była raczej wizja ścierania się sił, której efektów nie można przewidzieć, nawet jeśli mamy do czynienia z asymetrią. W tym ścieraniu się sił kibicował Foucault niewątpliwie wiedzy lokalnej, nieprawomocnej, wykluczanej i poddawanej kontroli globalnych instytucji. Jego teoria miała być taktycznym narzędziem w walkach przeciw „efektom centralistycznej władzy, związanej z instytucją i funkcjonowaniem zorganizowanego dyskursu naukowego w społeczeństwie takim jak nasze” (M. Foucault Trzeba bronić społeczeństwa, s. 21).

 

Krytyka

1. Niechęć do budowania systemu sprawia, że teoria Foucault jest niezrozumiała i wieloznaczna (np. Szacki).

2. Brak refleksji nad uprawomocnieniem teorii.

3. Krytyka podmiotu pozbawia teorię mocy emancypacyjnej gdyż brakuje instancji, która miałaby podlegać emancypacji (Habermas).

4. Idealizacja wiedzy lokalnej i niechęć do jakiejkolwiek totalizacji pozbawia teorię krytyczną mocy sprawczej.

Wykład 22

HABERMAS

• Niemiecki socjolog, „Drugie wielkie rozczarowanie rewolucjonistów”:

1. Pierwsi rozczarowani to szkoła frankfurcka, również niemieccy, protoplaści Habermasa

Szkoła Frankfurcka – T. Adorno, M. Horkheimer, H. Marcuse

Dwa kluczowe wydarzenia:

1. Pojawienie się faszyzmu

2. Ustanowienie systemu sowieckiego

Rozczarowani konsekwencjami kryzysu kapitalizmu.

Faszyzm kończy optymizm dotyczący kryzysu kapitalizmu, może jednak nie nastąpi gwałtowna zmiana społeczna, a „historia jednak nie jest po naszej stronie”. Demokracja burżuazyjna nie jest największym wrogiem, faszyzm jest gorszą wersją. Pesymizm.

 

• Dlaczego faszyzm może zatriumfować?

1) Jest wydajny, biurokratycznie sprawny, instrumentalne możliwości wiążące się z systemem

2) Istnieją kulturowe mechanizmy, które sprawiają, że ludzie są mało krytyczni.

 

• Krytyka kultury masowej:

Kultura masowa jako coś, co działa jako element stabilizujący system zamiast przemocy. Wcześniej społeczeństwa były kontrolowane przez opresję, gwarantowało to spokój społeczny. Dziś ludzie uczestniczą nawet w strasznym systemie, bo robią to z frajdą. Rzeczywistych problemów nie rozwiązują w rzeczywistości lecz w fantazjach…

 

„Superman w literaturze masowej” – literatura ta oferuje pewną formę, gdzie uczestnictwo w tej kulturze jest połączone z radością. Np. Harry Potter jest stygmatykiem, wyrzutkiem, biednym chłopcem, ale okazuje się, że jest mistrzem i uratuje świat.

 

Struktura pocieszenia. Kultura promująca bierność, rozrywka zamiast refleksji. Jesteśmy pesymistami.

 

Heroiczny pesymizm – jest coraz gorzej, świat dąży do autodestrukcji, a my nie możemy z tym nic zrobić. Wyjątkiem w tej postawie jest H. Marcuse, który widział wyjście z tej sytuacji. Wg niego nasza kultura rzeczywiście jest oparta na dominacji, bierze się z dominacji człowieka nad przyrodą. Trzeba nam nowej nauki, nowego sposobu odniesienia do przyrody, trzeba odnosić się do niej partnersko, nie instrumentalnie. Trzeba uruchomić w człowieku te potrzeby, które nie wiążą się z reprodukcją, lecz z twórczością, zabawą, wyzwolić się (twórcze ja człowieka)

Habermas: „Strukturalne przemiany sfery publicznej”:

• Sfera publiczna jako miejsce konstruowania życia społecznego w renesansie.
• W średniowieczu sfera publiczna jest miejscem prezentacji władzy, gdzie władza pokazuje swój majestat. Chodzi tu o podkreślanie pozycji, nie ma miejsca na dyskusje.
• Przejście między renesansem a XVII wiekiem – wytwarzanie się świeckiej, otwartej sfery publicznej, w której obywatele będą spierać się z władzą –miejsce konfrontacji, spotkania, sporu o reguły dotyczące życia społecznego, ustanowienie prawomocnych reguł współżycia. Związane jest to z faktem, że coraz większa rolę odgrywa ekonomia.
• Idealna wg Habermasa sfera publiczna wytwarzała się w XVIII wieku – powstają instytucje takie jak kluby, kawiarnie; powstają miejsca, gdzie ludzie mogą wejść i rozmawiać o sprawach publicznych i nie są wpuszczani ze względu na status społeczny! Regułą wejścia jest posiadanie argumentu. Jest to męska sfera publiczna.

· XIX wiek – moment kiedy kończy się burżuazyjna sfera publiczna. Ruch robotniczy wchodzi i zmienia świat gdzie można było przyjść i ustalić sposób działania, normy. Przejście od ideologii partykularnej.

 

· Nienawidzi badań sondażowych jako kwintesencji socjotechniki i manipulacji. Bo zakładają degenerację rozumu publicznego. Sfera ta się degeneruje ponieważ nie pytamy o argumenty a krótką opinię. Później do tych badań opinii dostosowują się politycy. Z jednej strony socjotechnika, a z drugiej uwiedzenie przez sondaże. Destrukcja rozumu publicznego. Upadek debaty na argumenty. Krytyka Habermasa: nie całkiem jest tak, że opinia publiczna steruje w takim stopniu politykami.

· Wpisuje się w atmosferę, że „jest źle - będzie gorzej”

 

· Następuje w końcu moment odbicia, Habermas żywi iskierki nadziei związane z nowymi ruchami społecznymi, przemianami kapitalizmu. Może jednak dałoby się inaczej urządzić życie społeczne, nie za pomocą instrumentalnych narzędzi

 

· „Nauka i technika jako ideologia”; „Problemy legitymizacji w późnym kapitalizmie” – polemika z Marcuse.

o Wątek kontroli i stabilności systemu. Kapitalizm działa nieźle w państwach dobrobytu, bo potrafi sprawić, że instrumentalnie system jest bardzo wydajny (w tym czasie w Niemczech dobra sytuacja gospodarcza). Habermas mówi, że rzeczywiście jest coraz lepiej, ale ma to krótkie nogi i dzieje się to kosztem 3 sfer (koszty są olbrzymie i będziemy musieli je ponieść):

§ Ekologia – jeden z wymiarów kryzysu państwa dobrobytu. Jeżeli skończą się surowce naturalne, to system się rozwali

§ Osobowość – kontrast między tym czego wymagają od nas w nudnych pracach, a potrzebami twórczości, tym kim chcielibyśmy być jako ludzie.

§ Konflikt międzynarodowy – zagrożenie wojną jądrową (też element kryzysogenny)

 

o Ludzie akceptują kapitalizm bo dostają profity, jak nie będą dostawać to się odwrócą.

 

o Jakie jest rozwiązanie Habermasa?

§ Nie ogłupiać się Marcusem J Racjonalność nie zawsze oznacza coś złego. Praca to czynność instrumentalna nakierowana na skuteczność. To nie jest z gruntu niż złego.

Racjonalność ma 2 wymiary:

Praca	Interakcja Takie ramy interakcji międzyludzkich, które nie są definiowane przez skuteczność, ale przez dochodzenie do porozumienia.
Efektywność	Porozumienie.

 

§ Z tego podziału biorą się 2 tomy „Teorii działania komunikacyjnego”.

§ O ile Habermas miał duże nadzieje związane ze studentami i miał iskierki nadziei, to w „Teorii…” już mu to raczej minęło. Wcześniej odwoływał się do marksizmu, później odchodzi od radykalnych pomysłów. Jest rozczarowany tym co się przydarzyło w 1968 r., terroryzmem. Później bardziej posługuje się teoriami języka, Parsonsem, niż teoriami systemu, kapitalizmu.

 

„Teoria działania komunikacyjnego”

· Język to nie jest tylko odniesienie do rzeczywistości, nie tylko funkcja referencyjna. Oprócz tego, że mówi o świecie służy też czemuś innemu – wyraża, co czujemy, za pomocą słów dochodzimy do tego co jest słuszne, jaka jest regulacja normatywna. Język i komunikację trzeba ujmować z tej perspektywy

 

· Działania:

Zorientowane na cel	Zorientowane na porozumienie
Społeczne – manipulacje, chcemy coś osiągnąć.	Społeczne – komunikacja
Niespołeczne – instrumentalne	Niespołeczne – <nic>

 

· Jak działa komunikacja nastawiona na porozumienie? Coś co ma być podstawą budowy ładu społecznego.

o Są 3 typy roszczeń, które mogą występować w języku:

1. Prawda

2. Szczerość („naprawdę jest mi przykro” – odrzucone „manipulują ludźmi”)

3. Słuszność („przynieś mi wody” – przyjęte: „tak, bo jesteś już stary i sam nie dasz rady”, odrzucone: „sam sobie przynieś, chcesz mnie wykorzystać”)

o Te 3 roszczenia są wpisane w samą naturę języka. Jeżeli wyzwolimy komunikację z manipulowania, z przemocy

 

· Habermas ma antagonistę – Niklasa Luhmanna. Całe życie pisali tak, że polemizowali z tym drugim.

Krytyka Luhmana:

§ Jeżeli celem języka jest zgoda, to co się stanie jeżeli wszyscy będą się zgadzać, co się stanie jak się uwolni komunikację od sporu i przemocy? Wtedy ona się rozpada, aktorzy tracą nią zainteresowanie. Jest ona reprodukowana gdy zgoda i niezgoda się przeplatają.

§ Czy stoimy przed wyborem zgoda a niezgoda? Czy są sfery, które się w to nie wpisują, które nie są manipulacją i nie wpisują się w racjonalne zasady? Miłość?