Коллективизация и население малых диаспор

КОЛЛЕКТИВИЗАЦИЯ И НАСЕЛЕНИЕ МАЛЫХ ДИАСПОР

 

1. Национальный аспект в политике коллективизации.

2. Национальные колхозы.

3. Голод 1933-1934 гг. и население малых диаспор.

 

 

Уровень и особенности развития производственной кооперации в национальной деревне. Латыши, немцы в молочной кооперации.

Население малых диаспор в реализации политики насильственной и сплошной коллективизации. Национальные и интернациональные колхозы.

Эмиграционное движение.

Китайский колхоз на Витебщине.

 

 

В процессе коллективизации в местах компактного проживания населения определенной национальности создавались национальные колхозы. В количественном отношении первоначально лидировали еврейские колхозы, т.к., как правило, наделение евреев землей и их землеустройство проводилось изначально на коллективных началах.

Рост количества национальных колхозов со 135 на 1/X-27 г. до 277 на 1/X-29 г. (еврейских – 249, польских – 22, латышских – 4, литовских – 1, китайских - 1).

На 1 октября 1930 г. в БССР было 306 еврейских, 86 польских, 16 латышских, 3 литовских, 1 татарский и 1 китайский национальные колхозы. Количество еврейских колхозов изменялось за счет их частичной “интернационализации”. Так, по одним данным, в 1931 г. при сохранении прежнего количества польских колхозов – 86, еврейских уже насчитывается 103 с одновременным наличием 313 интернациональных колхозов.

Общее представление о количестве национальных колхозов на Гомельщине дает статистика 1931 г. На июнь месяц этого года в БССР было 7000 колхозов (на 1 ноября – 10075 колхозов). В число 5000 колхозов, о которых в Национальную Комиссию ЦИК БССР поступили сведения, входило 293 национальных колхоза. Из них – 81 еврейский (в том числе на Гомельщине – 18), 150 польских (на Гомельщине – 27), 22 русских (на Гомельщине – 6), 18 украинских (все на Гомельщине), 13 латышских, 4 литовских, 2 татарских, 1 эстонский и 1 немецкий (в Наровлянском районе) национальные колхозы.

По официальным данным 1935 г. в БССР имелось 233 польских, 129 еврейских, 23 латышских, 20 украинских, 6 литовских, 3 немецких, 1 татарский и 1 китайский национальные колхозы. По другим данным в этом же 1935 г. … (См документ).

На 1 января 1936 г. в Мозырском округе было 34 национальных колхоза: 15 польских, 8 украинских, 8 немецких, 3 еврейских (См документ). На 1 сентября 1937 г. – их количество значительно меньше – 16: 6 польских, 3 украинских, 7 немецких.

В конце 1937-38 гг. устраняется само понятие “национальные колхозы”.

МАЛЫЕ ДИАСПОРЫ В УСЛОВИЯХ ГОЛОДА 1932-1934 гг.

Социальные и экологические и причины голода в СССР. «Голодомор в Украине». Закон 7 августа 1932 г. «Об охране имущества государственных предприятий, совхозов и кооперации и укреплении общественной (социалистической) собственности» («Указ о пяти колосках»).

Причины голода в БССР. Локализация основных районов, пораженных голодом. Мероприятия местных и центральных руководящих органов по ликвидации голода.

Жизнь многонационального населения в условиях голода. Усиления миграций. Помощь зарубежных благотворительных организаций. Организация массовых обращений за помощью как латентное и открытое сопротивление режиму. Репрессии в отношении активистов гражданского сопротивления.

Документ

Пратакол №9

пасяджэньня Сэкратарыяту Гом. Акругкому КП(б)Б ад 17/VI-29 г.

<…>

С Л У Х А Л І:

Аб арганізацыі цыганскага калгасу. (т. РАХМАНАЎ).

П А С Т А Н А В І Л І:

1. Лічыць неабходным арганізацыю цыганскага калгасу.

2. Пры ўмовах арганізацыі цыган у калгас лічыць неабходным прадставіць ім, як колектыву, грашовы крэдыт і лес для будоўлі. У выпадку не арганізацыі калгасу крэдыту ў індывідуальным парадку не выдаваць.

<…>

Документ

[ОГПУ БССР. Полномочное Представительство по Белорусскому Военному Округу. 24 января 1930 г. №11527. г. Минск]

В ЦК КП(б)Б.

КОПИЯ СЕКРЕТАРЮ МИНСКОГО ОКРУЖКОМА тов. СЛАВИНСКОМУ. –

За последнее время в среде национальных колоний, в первую очередь латвийских и немецких, наблюдаются определенные признаки и факты стремлений к эмигрированию кулацкой прослойки за пределы СССР. Кулаки всеми мерами стараются втянуть в эмиграцию и середняцко-бедняцкую часть колонистов.

Так, в Могилевском Округе 6-го Января с.г. одновременно подали заявления о выезде со всей семьей 17 человек, преимущественно кулаков и раскулаченных, глав семейств общим числом 46 человек. Подавшие заявления происходят из трех разных колоний и районов Округа, что свидетельствует само по себе о некоторой организованности движения.

Среди кулацко-шляхетской прослойки польского населения Бобруйского Округа, а также в Койдановском районе Минского Округа, особенно в среде религиозно-костельных кругов, за последнее время усиливаются агитация и разговоры, имеющие характер угроз по отношению к Соввласти, о намерении уйти со всем имуществом в Польшу.

Учитывая эти настроения и факты, при наличии перспектив их развития и распространения по мере осуществления коллективизации и ликвидации кулачества, как класса, П.П. ОГПУ по БВО даются соответствующие указания об оперативном и агентурном пресечении эмиграционного движения местными органами ГПУ БЕЛ. (копия директивы прилагается).

Эти мероприятия могут быть успешно проведены только при совместных и согласованных действиях с партийными организациями, о чем Окротделам и Погранотрядам даны точные указания.

П.П. ОГПУ по БВО просит дать соответствующие директивы всем организациям КП(б)Б, направленные к заострению их внимания на угрозу контр-революционной агитации национального кулачества за эмиграцию и к максимальной поддержке мероприятий по этому вопросу местных окружных и районных органов ГПУ. –

ПРИЛОЖЕНИЕ: Упомянутое. –

П.П. ОГПУ по БВО (Подпись) (Р А П О П О Р Т)

[ОГПУ БССР. Полномочное Представительство по Белорусскому Военному Округу. 24 января 1930 г. №11526. г. Минск]

КОПИЯ.

ЦИРКУЛЯРНО Лит. “К”

Документ

[Национальная Комиссия ЦИК БССР. Апрель 1931 г.]

 

Зус. сакрэтна.

 

У дадатак да матар”ялаў аб культурным і гаспадарчым становішчы нацменшасьцяй, паведамляем наступнае:

За апошні час значна ўзрасла контр-рэвалюцыйная дзейнасьць кулацтва і агэнтаў Польшчы і Латвіі ў мясцовасьцях з латыскім і польскім насельніцтвам. Узмоцненую контр-рэвалюцыйную дзейнасьць праяўляюць таксама каталіцкае і люцеранскае духавенства. Гэта контр-рэвалюцыйная дзейнасьць праяўляецца ва ўзмацненьні агітацыі за эмігрыраваньне з межаў Саюзу ССР, і ў насаджэньні новых контррэвалюцыйных, шпіёнскіх, паўстанчаскіх і дывёрсійных арганізацый.

Ня гледзячы на тое, што ў мінулым годзе быў зьняты цэлы шэраг гэтага роду арганізацый і высялена з межаў БССР каля 1500 сямей, органамі ДПУ раскрыты ў апошні час новыя арганізацыі контр-рэвалюцыйнага характару сярод польскага і латыскага насельніцтва.

Арганізацыі гэтыя складаюцца ў пераважнай большасьці з кулацкіх і моцна-заможных элементаў.

Пад уплывам аднэй з гэтых арганізацый – 12 сакавіка г.г. сяляне латыскай вёскі Малькова, Ліозьнянскага раёну, Віцебскай акругі, абкружылі рабочую брыгаду, якая праводзіла калектывізацыю і падрыхтоўку да вясеньняй пасеўкампаніі, і вымусілі падпісаць акт аб раздачы з амбараў абагуленнага насеньня.

Католіцкі ксёндз Вайцаховіч 17-га сакавіка г.г. сабраў у Плашаве Койданаўскага раёну (некалькі вёрст ад мяжы) малебен у зьвязку з высяленьнем кулакоў. Малебен сабраў каля 2.000 чал.; высяляемым даваліся перавагі пры заняцьці месц у касьцёле. Усе выселяемыя кулакі спавядаліся і атрымалі ад ксяндза крыжыкі і вусныя настаўленьні.

Пад уплывам кулакоў і агэнтаў Латвіі ў канцы мінулага году пачалася ў мясцовасьцях з латыскім насельніцтвам моцная агітацыя за выезд у Латвію. У Мокшанскім с/с (Віцебская акруга) былі выпадкі групавых падач заяў аб выязьдзе, з Грудзінаўскай і Мыза-Галіцкай калёніі Магілёўскае акругі мела намер выехаць у Латвію 27 сямей, у Бараўлянскім сельсавеце Віцебскае акругі зьбіраліся уехаць 12 сямей. Пры выяўленьні сацыяльнага складу гэтых сямей аказалася, што гэта амаль што выключна кулакі і моцна-заможныя.

Сярод нямецкага насельніцтва таксама меў месца ў канцы мінулага і пачатку бягучага году эміграцыйны рух. Адна нямецкая калёнія (Мазырская акруга) сабрала грошы і паслала ў Маскву свайго прадстаўніка (былы чырвонаармеец) у гэрманскае пасольства хадайнічаць аб выязьдзе за межу. У пачатку гэтага месяцу зноў у тэй жа акрузе на заяве аб выязьдзе за межу было сабрана 97 подпісаў. Вялікі ўплыў на паглыбленьне эміграцыйнага руху маюць лісты з Нямеччыны і Амэрыкі.

Аб групавых падачах заяў сярод польскага насельніцтва вестак няма. Былі выпадкі пераходу праз мяжу раскулачаных кулакоў.

Мела таксама месца зьбіраньне подпісаў сярод католіцкага насельніцтва Койданаўскага раёну на заяве – пратэсту к польскаму консулу супроць высылкі ксяндза. Сабрана каля 200 подпісаў.

Цэнтральны Камітэт КП(б) разаслаў ліст Акругкомам і Райкомам аб мерах барацьбы з эміграцыйным рухам, а таксама былі дадзены адпаведныя паказаньні работнікам, якія ўяжджалі ў нацсаветы для правядзеньня пасеўнай кампаніі. Пытаньне гэтае будзе стаяць на бліжэйшай фракцыі Прэзыдыуму ЦВК БССР.

НАМ. СТАРШЫНІ НАЦКАМІСІІ ЦВК БССР (Вансоўскі)

Адказны Сакратар (Гольмшток)

 

Документ №

За ўзмацненьне калгаснага руху сярод працоўных нацменшасьцяй БССР

<…>

<…> латыскае насельніцтва ў сярэднім па БССР калектывізавана на 28,2 проц., а ў некаторых мясцох – да 33 процантаў; літоўскае насельніцтва ў буйных паселішчах калектывізавана ад 21,8 проц. (Малькава) да 54,5 проц. (Сафійск); татары ў мястэчку Сьмілавічах калектывізаваны на 65,3 проц.

Трэба адзначыць, што поцант калектывізаваных гаспадарак нацменшасьцяй будзе шмат вышэйшы, калі прыняць пад увагу, што значная частка сялянскіх гаспадарак нацменшасьцяй улілася ў калгасы зьмешаныя. <…>

Зьвязда (Орган Цэнтральнага Камітэту Камуністычнае партыі (б) Беларусі). – 1930. – 16 сьнежня.

 

Документ

Суд и быт

Суд и быт

Рабочий. 1929. 17 декабря.

Документ

II-1930 г.

В ЦК ВКП(б). Отдел распорядительный.

ЦК КП(б)Б просит скомандировать из числа мобилизованных рабочих-латышей промышленных центров в распоряжение ЦК КП(б)Б 50 рабочих-латышей для работы в латышских колхозах в Белоруссии.

Означенное количество необходимо для проведения 100% коллективизации трудящегося латышского крестьянства в годичный срок, проведение же этой задачи затрудняется наличием большого процента кулачества среди латышского крестьянства, пограничными условиями – «влияние Белой Латвии» и незначительной прослойкой латышей-рабочих в Белоруссии, ввиду чего необходима помощь из промышленных центров РСФСР.

Зав. Орготделом ЦК КП(б)Б (Гонтман)

Секретарь Латбюро ЦК КП(б)Б (Думс)

Документ

П Р О Т О К О Л №65

заседания Бюро ЦК КП(б)Б от 10 красавіка 1930 г.

<…>

СЛУШАЛИ:

963. Аб мерапрыемствах па узмацненьні культмасавай работы сярод нацменш. на вёсцы. (т. Хацкевіч)

ПОСТАНОВИЛИ:

Рэзолюцыю зацьвердзіць з унесенымі папраўкамі (Асобная папка).

 

П А С Т А Н О В А

Бюро ЦК КП(б)Б па пытаньню аб абслугоўваньні працоўных нацменшасьцяў (палякі, латышы, літоўцы, немцы).

 

У сваей барацьбе супроць Савецкага Саюзу капіталістычныя дзяржавы праз сваю агентуру імкнуцца выклікаць рух сярод нацменшасьцяй прымежных раёнаў у бок падач заяў аб выездах з СССР (БССР, УССР) за межы. Побач з гэтым наглядаюцца выпадкі паасобных спроб кулацкіх элементаў пры садзейнічаньні контр-разведывацельных органаў суседніх буржуазных дзяржаў прарвацца праз мяжу, каб стаць “жывым прыкладам” і зброяй у руках капіталістых у іх барацьбе супроць Саветаў. У сваей агітацыі клясава-варожыя і контр-рэволюцыйныя элементы выкарыстоўваюць слабасьць масавай работы сярод беднаты, усе перагібы і скажэньні лініі партыі пры правядзеньні колектывізацыі і ліквідацыі кулацтва, як клясы, стараючыся на фактах перагібаў павесці беднату і серадняка пад лёзунгам нацыянальнага адзінства.

Усё гэта вымагае асабліва уважлівых адносін да жыцьця, становішча і працы сярод нацменшасьцяй (заходніх у першую чаргу) Беларусі, асабліва ў раёнах пераважнай большасьці гэтых нацменшасьцяй сярод акаляючага насельніцтва.

Для гэтага Бюро ЦК КП(б)Б пастанаўляе:

1. Даручыць АК неадкладна праверыць і рашуча выправіць у нацпаселішчах усе перагібы і памылкі пры правядзеньні колектывізацыі і ліквідацыі кулацтва, як клясы. Трэба рашуча выявіць і выправіць перагібы і памылкі ў дачыненьні да беднякоў і сераднякоў, а таксама пакараць злосных парушыцеляў лініі партыі. Тэрмінова Наркамюсту праверыць асабісты склад арыштаваных і асуджаных у сувязі з колектывізацыяй і ліквідацыяй кулацтва як клясы, вызваліць неадкладна ўсіх беднякоў і сераднякоў, зьняволеных за нежаданьне ісьці ў калгасы, за нежаданьне абагульваць маёмасьць, за продаж жывёлы. Пракуратуры праглядзець усе прыгаворы па абвінавачаньні ў выступленьнях супроць колектывізацыі і ліквідацыі кулацтва, як клясы, і аслабаніць усіх беднякоў і сераднякоў, соцыяльна ня шкодных. ДПУ і Наркамюсту тэрмінова праверыць склад зьняволеных у сувязі з масавымі выступленьнямі і аслабаніць беднякоў і сераднякоў супроць якіх няма абвінавачваньняў у контр-рэволюцыйных дзеяньнях і якія не зьяўляюцца соцыяльна небясьпечнымі.

Аслабаніць усіх беднякоў і сераднякоў-сялян, прымаўшых удзел у выступленьнях супроць заняцьця маліцьвеных дамоў. Безадкладна праверыць сьпісы пазбаўленых выбарчых правоў і аднавіць усіх сераднякоў, якія пазбаўлены былі пад відам кулакоў.

2. Праверыць асабісты склад работнікаў у нацыянальных паселішчах, ачысьціць апараты ад політычна-шкодных элементаў і зараз-жа замяніць тых работнікаў, што ня здольны праводзіць у жыцьцё генеральную лінію партыі.

3. Даручыць Арганізацыйна-інструктарскаму Аддзелу ЦК разам з Нацкамісіяй ЦВК мобілізаваць на працягу 10 дзён 50 лепшых партыйцаў нацыяналаў і рабочых палякаў, літоўцаў, немцаў, латышоў дзеля пасылкі іх на сталую працу на узмацненьне партыйнай, савецкай, коопэрацыйнай і іншых галін працы у нацсаветах і нацпаселішчах.

Побач з гэтым мобілізаваць на 2-3 месяцы 10 палякаў, 5 латышоў, 4 літоўцаў і 6 немцаў – адказных комуністых для працы на вёсцы.

Прасіць ЦК УсеКП(б) камандыраваць для сталай працы ў БССР 5 комуністых немцаў.

4. У мэтах узмацненьня працы па палепшаньні эканамічнага і культурнага становішча працоўных нацменшасьцяй лічыць неабходным:

а) Даручыць Белкоопсаюзу павялічыць завоз тавараў у нацраёны.

б) Даручыць Наркамзему і Калгасцэнтру прыняць меры да забясьпячэньня калгасаў у нацраёнах адпаведным кіраўніцтвам, крэдытамі, машынамі і насеньнем і г.д. у мэтах замацаваньня ўтвораных калгасаў.

в) Даручыць Наркамзему і ЦК Таварыства сялянскай узаемадапамогі зрабіць патрэбную дапамогу беднякам і маламоцным сераднякам грашовым крэдытам і насеньнем у правядзеньні пасеўнай кампаніі.

г) Партыйным і савецкім арганізацыям шырока папулярызаваць ільготы па с.г. падатку ў тым ліку калгасьнікам. Даручыць Нацкамісіі і Бел. Аддзяленбню Цэнтравыдату выдаць у 10-дзенны тэрмін брашуры на нацмовах – польскай, нямецкай, латыскай, у якіх зьмясьціць артыкул т. Сталіна “Головокружение от успехов”, пастанову ЦК УсеКП(б) “Об ошибках в коллективизации”, “Ответ т. Сталина товарищам колхозникам”, пастанову ЦК УсеКП(б) аб ільготах, пастанову ЦВК і СНК СССР аб ільготах, пастанову апошняга пленуму ЦК КП(б)Б аб колектывізацыі.

д) Камісіям па палепшаньні працы і быту жанчын, Наркамасьветы і НКАховы здароўя правесьці рашуча шэраг мерапрыемстваў па палепшаньні працы і быту працоўных жанчын (ясьлі ў калгасах, у вёсках і г.д.).

е) НКАсьветы зьвярнуць увагу на становішча і працу хат-чытален, нардамоў, павялічыць іх колькасьць і забясьпечыць іх кіраўнікамі, літаратурай на нацмовах і прыладамі.

ж) Даручыць НКАсьветы пераглядзець склад настаўнікаў з пункту погляду іх ідэолёгічнай вытрыманасьці, прыняўшы рашучыя крокі для падрыхтоўкі новых і замены нягодных. Безадкладна укамплектаваць нямецкія школы і хаты-чытальні настаўнікамі і хатнікамі. Даручыць Нацкамісіі ў тэрміновым парадку праверыць, як выконваюцца пляны школьнага будаўніцтва ў нацраёнах.

з) Даручыць Белдзяржкіно забясьпечыць сталае абслугоўваньне нацпаселішч кіно-перасоўкамі.

5. Рашуча зьнішчыць выпадкі грубога парушэньня рэлігійнага пачуцьця веруючых сялян, пасіліўшы глыбокую штодзённую растлумачальную антырэлігійную працу.

Даручыць АК у карацейшы час праверыць працу сярод беднаты ў нацраёнах, організаваць і пасіліць гэтую працу дзеля таго, каб павесьці бядняцка-серадняцкія масы на рашучую барацьбу супроць кулацтва, шляхам ліквідацыі кулацтва як клясы, на базе суцэльнай колектывізацыі. Трэба дамагацца рашучага зьнішчэньня эканамічных уплываў кулацтва на бяднейшыя элементы вёскі, дзеля чаго праца сярод беднаты, дапамога беднаце павінны быць у цэнтры ўвагі ўсіх мясцовых ворганаў.

6. Акругкомам і райкомам узмацніць працу па растлумачэньні сучасных падзей у фашыскім лягеры шалёнай падрыхтоўкі капіталістых да ўзброенага нападу на СССР, а таксама больш шырока высьвятляць цяжкае, беспраўнае становішча рабочых і працоўных сялян у Польшчы, Латвіі і іншых буржуазных краінах, і іх барацьбы супроць панаваньня фашызма. Выкарыстаць для гэтай мэты ў першую чаргу мобілізаваных таварышоў.

Даручыць Культпропу і Нацкамісіі пасіліць асьвятленьне ў друку жыцьця і барацьбы рабочых і працоўных сялян Польшчы, Латвіі, Нямеччыны. Выдаць аднаднеўкі газэты на латыскай і нямецкай мовах, прысьведчаныя сучаснаму міжнароднаму становішчу і задачам бядняцка-серадняцкага сялянства Савецкай Беларусі ў справе соцыялістычнага будаўніцтва.

7. Даручыць СНК асыгнаваць сродкі дзеля узмацненьня працы сярод нацменшасьцяй на падставе гэтай пастановы шляхам пераразьмяркаваньня крэдытаў па бюджэту 1929-30 г., а таксама і дадатковых спэцыяльных асыгнаваньняў.

8. Даручыць АК зьвярнуць увагу на падбор лепшых работнікаў у нацкамісіі, мець пастаянны нагляд і кіраўніцтва гэтай працай.

Нацкамісіі і АК праз дваццаць дзён паведаміць ЦК КПбБ аб тым, што зроблена ў выкананьне гэтай пастановы.

Даручыць сакратарыяту ЦК КП(б)Б вырашыць пытаньне адносна аплаты мобілізаваных таварышоў для работы ў нацраёнах. –

 

Документ

[1935 г.]

Справка

 

Всего колхозов по БССР 10926

из них

польскіх - 246

еврейскіх - 129

рускіх - 25

украінскіх - 19

латышскіх - 22

літовскіх - 6

немецкіх - 10

кітайскіх - 2

эстонскіх - 2

Верно [Подпись]

 

Документ

[Список]

КОЛЛЕКТИВИЗАЦИЯ И НАСЕЛЕНИЕ МАЛЫХ ДИАСПОР

 

1. Национальный аспект в политике коллективизации.

2. Национальные колхозы.

3. Голод 1933-1934 гг. и население малых диаспор.

 

 

Уровень и особенности развития производственной кооперации в национальной деревне. Латыши, немцы в молочной кооперации.

Население малых диаспор в реализации политики насильственной и сплошной коллективизации. Национальные и интернациональные колхозы.

Эмиграционное движение.

Китайский колхоз на Витебщине.

 

 

В процессе коллективизации в местах компактного проживания населения определенной национальности создавались национальные колхозы. В количественном отношении первоначально лидировали еврейские колхозы, т.к., как правило, наделение евреев землей и их землеустройство проводилось изначально на коллективных началах.

Рост количества национальных колхозов со 135 на 1/X-27 г. до 277 на 1/X-29 г. (еврейских – 249, польских – 22, латышских – 4, литовских – 1, китайских - 1).

На 1 октября 1930 г. в БССР было 306 еврейских, 86 польских, 16 латышских, 3 литовских, 1 татарский и 1 китайский национальные колхозы. Количество еврейских колхозов изменялось за счет их частичной “интернационализации”. Так, по одним данным, в 1931 г. при сохранении прежнего количества польских колхозов – 86, еврейских уже насчитывается 103 с одновременным наличием 313 интернациональных колхозов.

Общее представление о количестве национальных колхозов на Гомельщине дает статистика 1931 г. На июнь месяц этого года в БССР было 7000 колхозов (на 1 ноября – 10075 колхозов). В число 5000 колхозов, о которых в Национальную Комиссию ЦИК БССР поступили сведения, входило 293 национальных колхоза. Из них – 81 еврейский (в том числе на Гомельщине – 18), 150 польских (на Гомельщине – 27), 22 русских (на Гомельщине – 6), 18 украинских (все на Гомельщине), 13 латышских, 4 литовских, 2 татарских, 1 эстонский и 1 немецкий (в Наровлянском районе) национальные колхозы.

По официальным данным 1935 г. в БССР имелось 233 польских, 129 еврейских, 23 латышских, 20 украинских, 6 литовских, 3 немецких, 1 татарский и 1 китайский национальные колхозы. По другим данным в этом же 1935 г. … (См документ).

На 1 января 1936 г. в Мозырском округе было 34 национальных колхоза: 15 польских, 8 украинских, 8 немецких, 3 еврейских (См документ). На 1 сентября 1937 г. – их количество значительно меньше – 16: 6 польских, 3 украинских, 7 немецких.

В конце 1937-38 гг. устраняется само понятие “национальные колхозы”.

МАЛЫЕ ДИАСПОРЫ В УСЛОВИЯХ ГОЛОДА 1932-1934 гг.

Социальные и экологические и причины голода в СССР. «Голодомор в Украине». Закон 7 августа 1932 г. «Об охране имущества государственных предприятий, совхозов и кооперации и укреплении общественной (социалистической) собственности» («Указ о пяти колосках»).

Причины голода в БССР. Локализация основных районов, пораженных голодом. Мероприятия местных и центральных руководящих органов по ликвидации голода.

Жизнь многонационального населения в условиях голода. Усиления миграций. Помощь зарубежных благотворительных организаций. Организация массовых обращений за помощью как латентное и открытое сопротивление режиму. Репрессии в отношении активистов гражданского сопротивления.