Теории происхождения белорусов и термина «Белая Русь».

Знешняя палітыка Рэчы Паспалітай у пачатку XVII ст. Узаемаадносіны з Расіяй.

Пасля Люблінскай ўніі каралем Рэчы Паспалітай быў абраны Стэфан Баторый. С.Баторый быў здольным палітыкам і ваеннаначальнікам. Негледзячы на адсутнасць сродкаў у дзяржавы, ён здолеў стварыць моцную армію, у кароткі тэрмін разграміў войскі Івана ІV і вызваліў тэрыторыю ВКЛ. У 1583 г. Рэч Паспалітая і Маскоўскае царства падпісалі мірную дамову, згодна з якой урад Івана IV страціў тэрыторыю Прыбалтыкі.

У 1584 г. маскоўскі цар Іван IV памер і ў Расіі пачаўся перыяд барацьбы за ўладу, перыяд сялянскіх і казацкіх хваляванняў, якія ахапілі цэлыя рэгіёны. Пашырэнню народнага руху ў Расіі спрыяла і тое, што ў 1597 г. Барыс Гадуноў забараніў сялянам пераходзіць ад аднаго гаспадара да другога і вызначыў тэрмін пошуку тых сялян, якія кінуліся ва ўцекі. Узмацненне прыгоннага права падштурхнула сялян Расіі да пошуку “справядлівага цара”.

У 1604 г. такі цар з’явіўся. Гэты быў былы манах Грыгорый Атрэп’еў, родам з ВКЛ. Гэты малады манах, які займаў пасаду памочніка маскоўскага патрыярха, абвясціў сябе сынам цара Івана IV – царэвічам Дзмітрыем. Сапраўдны царэвіч Дзмітрый трагічна загінуў, калі яму было чатыры гады. Таямнічая смерць царэвіча і народныя чуткі, а таксама незадавол расіян уладай былі спрытна выкарастаны Атрэп’евым, які сцвярджаў, што ён і ёсць сапраўдны “царэвіч Дзмітрый”. Ілжэдзмітрый І збег ў Рэч Паспалітую, дзе яго прыняў кароль Жыгімонт Ваза. Яны заключылі дамову, згодна з якой Ілжэдзмітрый І атрымаў войска, ажаніўся на палячцы і абяцаў пасля маскоўскай каранацыі прыняць каталіцтва. Пасля гэтага Ілжэдзмітрый І абяцаў заключыць з Рэччу Паспалітай ўнію па ўзору Люблінскай.

Такім чынам, палітыка Рэчы Паспалітай, накіраваная на ўсталяванне панавання ў Расіі, пацярпела крах. Больш таго, з гэтага моманту новая царская дынастыя Расіі пачала праводзіць палітыку, накіраваную на ліквідацыю Рэчы Паспалітай.

Дзяржауна-прававая систэма.

У гэты перыяд працягваецца дэмакрацизацыя палитычных систэм и замацоуваюцца асноуныя формы бкржуазнай дзяржавы: канстуцыйная манария, прэзидэнцкая рэспублика, парламенцкая рэспублика.

У класичным выглядзе як кастуцыйная парламенцкая манархия выступала Великабрытания. Вышэйшым заканадаучым органам з’яуляуся парламент з дзвух палат—палаты абшчын и палаты лордау. У гэты час даминируючае становишча на английскай палитычнай арэне займали партыи кансерватарау и либералау.

Прэзидэнцкая рэспублика найбольш яскрава здзейснилася у ЗША. Вышэйшым заканадаучым органам быу двухпалатны кангрэс. Выканаучую уладу узначальвау прэзидэнт. Цэнтральными выканаучыми органами стали дэпартаменты, якия пазней были пераименаваны у министэрствы.

Парламенцкая рэспублика добра адлюстроуваецца на прыкладзе Францыи. Заканадаучая улада належала парламенту, яки складауся з дзвух палат: сената и палаты дэпутатау. Яны магли аб’ядноувацца и сумесна вырашаць нейкия пытанни, у гэтым выпадку Яны атрымойвали назву «Нацыянальны сход». Выканаучая улада належала прэзидэнту и министрам. Прэзидэнт киравау бягучай унутранай и знешняй палитыкай, прызначау министрау.

Свае развицце працягвала и партыйная систэма. Пачынаюць фармиравацца и набываць уплывовасць сацыялистычныя партыи, якия бачыли сваей мэтай барацьбу супраць капитализму и усталаяванне сацыялизму, а у будучым и камунизму. Працягвали свае иснаванне кансерватыуныя партыи. Новай силай у палитычным жыцци становяцца нацыяналистычныя партыи, якия набываюць моц у краинах, што не мели сэверэнитэту ци имкнулися да пераадолення раздробленасци.

Таким чынам, менавита у другой палове 19 ст адбываецца фармираванне дзяржауна-прававых инстытутау буржуазнага грамадства и станауленне прававой дзяржавы.

Усе больш актуальным становицца нацыянальнае пытанне. Патрабаванни правоу на нацыянальнае самавызначэнне, на фоне распаусюджвання адукацыи и як вынику цикавасци да гистарычнай спадчыны, выливаюцца у афармленне нацыяналистычных рухау и станауленне новых нацыянальных дзяржау.

Нацыянальнае аб’яднанне Италии.

У руху за аб’яднанне краины выдзелилися дзве плыни: рэвалюцыйна-дэмакратычная на чале з Гарыбальдзи и памяркоуная на чале з прэм’ер министрам Сардзинии Кавурам. Для Сардзинии вельми удалым быу удзел у Крымскай вайне на баку антырасийскай каалицыи, бог эта дало знешнепалитычную падтрымку яе аб’яднаучым планам. У 1860 гарыбальдзийцы захапили Сицылию. У вынику кампрамису у 1861 было абвешчана Итальянскае Каралеуства. Для канчатковага аб’яднання не хапала Венецыянскай и папскай вобласцей. Удзел Италии у аустра-прускай вайне и паражэнне Аустрыи пазволили атрымаць Венецыю. Паражэнне Францыи у франка-прускай вайне адзывала гарантуючыя незалежнасць Папскай вобласци войски и Рым далучыли да Италии.

Абвяшчэнне Германскай имперыи.

У Германии таксама было узнята пытанне аб нацыянальным аб’яднанни. Складанай заставалася праблема лидэра, бо на гэту роль прэтэндавали Пруссия и Аустрыя. Хутка стала видавочна, што ролю аб’яднальника замацоувае за сабой пруская дынастыя. На пасаду кирауника прускага урода быу прызначаны Ота фон Бисмарк у 1862, яки распачау аб’яднанне Германии «жалезам и крывей». 23 жниуня 1866 памид Прусияй и Аустрыяй падписаны Пражски мир, паводле якога Пруссия атрымала Ганновер, Фракфурт, Гессен, Нассау. З нямецких зямель на поунач ад раки Майн утварыуся Пауночнагермански саюз, да удзелу у яким Аустрыя не дапускалася, таким чынам быу разбураны Аустар-пруски дуализм. И у цэнтры еуропы усталявалася федэратыуная дзяржава. Гэта стварала сур”езную небяспеку для Францыи, боям и без таго напаткау палитычны крызис. У гэтых умовах Францыя пачынае вайну супраць Пруссии. Амаль сразу Яна набывае для Францыи трагичны характар. У 1870 у Парыжы абвешчана Рэспублика Францыя. У гэтым жа годзе пасля доугих перагаворау з паудневагерманскими урадами была дасягнута дамова ад злицци з пауночнагерманским саюзам. И у 1871 пруски кароль Вильгельм 1 быу абвешчаны германским императарам. З Францыяй быу падписаны вельми цяжки для яе мир. Германия атрымоувала Эльзас, Латарынгию и 5 млрд франкау кантрыбуцыи.

Грамадзянская вайна у ЗША.

У сярэдзине 19 ст у ЗША суиснавали дзве розныя эканамичныя систэмы: Буржазная Поунач, у якой хутка развивалися капиталистычныя адносины и фармиравалася фермерства, и рабауладальницки Поудзень. Плантатары, якия валодали 4 млн неграу, вяли гаспадарку интэнсиуными метадами, што патрабавала новых зямель, таму яны имкнулися да распаусюджвання рабства на поунач, Але на гэтыя ж земли прэтэндавали таксама и пауночныя фермеры. Плантатары экспартавали и импартавали тавары у Еуропу. У вынику поунач страчвала рынак збыту и крыницу сыравины. Рух за адмену рабства абвастрыуся са стварэннем Рэспубликанскай партыи. У 1860 прадстауником Рэспубликанцау быу абраны Линкольн. У адказ на гэта паудневыя штаты абвясцили неабароненасць сваих интарэсау, выйшли з ЗША и утварыи Канфедэрацыю, у якую вайшли 13 з 34 штатау. Пачалася грамадзянская вайна (1861-1865). Спачатку урад Линкольна не ставиу радыкальных мэт, а дамагауся выкання закону, бо ен не дазваляе выхад штата уз ЗША, аднак ваенныя няудачы вымусили урад усе больш рэдакализаваць свае патрабаванни. У 1862 быу выдадзены закон, што кожны грамадзянин старэй за 21 год и яки не ваявау супраць феадальных войскау атрымоувау 65 га зямли пасля выплаты 10 далярау. У 1863 абвешчана воля усим рабам. У 1864 Войски поуначы варвалися на поудзень, што выкликала паустанни неграу. У 1865 была занята сталица Канфедэрацыи и галоунакамандучы армий Поудня генерал Ли вымушаны быу капитулираваць.

 

XXI ВОПРОС

Отмена крепостного права. Буржуазные реформы 60-х гг XIX в и особоенности их проведения в Беларуси.

Теории происхождения белорусов и термина «Белая Русь».

В науке существуют разные версии происхождения термина «Белорусь».Одни исследователи связывают происхождение термина с климатическими, географическими и этнографическими особенностями:

-светлая кожа, русые волосы, светлые глаза

-носили белые льняные одежды

-много березовых рощ и лесов

-в период феодализма было холоднее-обилие снегов

Другие ученые связывают происхождение термина с внешнеполитическими факторами («белая»-свободная от татаро-монгол).Этой концепции противоречит тот факт, что название «белая русь» получило наибольшее распространение на нашей территории в то период,когда восточно-славянские земли были уже независимыми от монголо-татар.Сам термин «Белая Русь» появился в XII веке и относился в то время к Владимиро-Суздальскому княжеству.В XV веке термин «Белая Русь» употреблялся для обозначения Московской руси.В конце XV-середине XVI в. в литературных источниках (в основном в летописях)прослеживалось представление о «Белой Руси» как отдельной белоруской, белоруско-украинской или белоруско-русской территории.Впервые в официальном документе-грамоте короля Яна Собесского от 1675г. употребился термин «Белорусия»,

«Белорусская православная епархия» для Могилевской, Мстиславской и Оршанской епархий.Сначала белорусской называлась только Могилевская православная епархия. Постепенно этим термином стали называть все земли на которые распространялась власть Могилевского епископа. После присоединения в 1772г. северо-восточных земель Белоруси и России это название приобрело новое административно-географическое значение: им стали называть две новые, присоединившиеся губернии- Полоцкую и Могилевскую, которые в 1796г. были объеденены в одну Белорусскую губернию с центром в городе Витебске.Постепенно на протяжении XIX века термин «Белая Русь» распространился на Минскую, Гродненскую и Виленскую губернии.

 

II ВОПРОС

Образование Киевской Руси—объединенного древнего восточнославянского государства.

Важнай крыницай, якая апавядае аб рассяленни усходних славян и утварэнни сатаражытнаславянскай дзяржавы з’яуляецца «Аповесць минулых гадоу». У ей расказваецца, што яшчэ да утварэння Киеускай Руси иснавали самастойныя плямянныя княжанни, некаторы яз яких, напрыклад, Полацкая зямля, захавали сваю самабытнасць и незалежнасць и у час иснавання гэтай дзяржавы. У «Аповесци минулых гадоу» утварэнне усходнеславяскай дзяржавы звязана з варагами. Летаписец Нестар сцвяржау, што славяне сами запрасили варажскага князя для навядзення парадку, бо палітычны лад славянскіх пляменаў, якія засялілі тэрыторыю сучаснай Беларусі, Расіі і Украіны вызначаўся адсутнасцю моцнага дзяржаўнага і грамадскага парадку, кіруючыя эліты кожнага княжэння лічылі свае звычаі і законы больш дасканалымі і справядлівымі, а звычаі і парадкі суседзяў няправільнымі і дрэннымі. На гэтай глебе ўсходнія славяне вялі неспынныя войны ад якіх цярпелі ўсе. «Аповесць мінулых гадоў» паведамляе, што ў славян «паўстаў род на род, і была ў іх усобіца вялікая», і пачалі ваяваць адно з адным». Князь Рурык прыйшоу са сваей дружынай и паклау пачатак вяликакняжацкай дынастыи Рурыкавичау.

Иснуе 2 тэорыи паходжання Киеускай Руси—нарманская и антынарманская. Старонники нарманскай тэорыи личаць, што Киеуская русь узникла з дапамогай варагау, антынарманисты даказваюць абсалютную самабытнась славянскай дзяржаунасци.

У 882 пераемник Рурыка князь Алег з дружынай, які кіраваў у Ноўгарадзе, захапіў Кіеў. Алег аб'яднаў большую частку славянскіх княжэнняў у межах адной дзяржавы са сталіцай у Кіеве. Гэтая дзяржава атрымала назву Старажытнарускай. Киеуская дзяржава уяуляла сабой своеасабливую федэрацыю напалову незалежных княствау, якия падпарадкоувалися вяликаму князю Киеускаму. У некаторых з их доуги час захоувалися мясцовыя княжацкия дынастыи. Киеуския князи имкнулися захаваць уладу, але барацьба за гэта расцягнулася на усе X стагоддзе. Аб’яднальникам киеускай Руси стау князь Уладзимир. Ен ликвидавау мясцовыя княжанни и пасадзиу у палитычных цэнтрах сваих сыноу. У 988 ен прымае хрышчэнне па грэчаскаму узору. Зрабиу ен гэта, кааб умацаваць уладу, зрабиць яе больш стабильнай. Гэта мела яшчэ и мижнароднае значэнне, таму што з гэтага часу Киеуская Русь станавилася роунай иншым хрысциянским краинам.

 

III ВОПРОС

Раннее и высокое Средневековье в Европе: утверждение христианства и феодализма.

Еурапейская цывилизацыя была выникам аб’яднання трох асноу: рымскай имперыи, хрысциянства и варварская свету. Рымская имперыя у гэты перыяд была у заняпадзе. Гэта было абумоулена, па-першае, крызисам у пытанни аб пераходзе у спадчыну прастола, брэмем непамерных падаткау, сацыяльными и эканамичными цяжкасцями. У мэтах больш дасканалага упраулення Рымскай имперыяй Яна была падзелена на Усходнюю и Заходнюю. На некаторы час Рымская имперыя аднавила сваю магутнасць, Але хутка зноу пачалися беспарадки. Па-другое, на культуру и вераванни Еуропы значна пауплывала узникненне хрысциянства. Неглядзячы на праследванни хрысциянских апосталау, у Рымскай имперыи были добрыя умовы для распаусюджвання хрысциянства. Рашучы зварот адбыуся у 4 ст, кали императары дазволили спавядаць веру у Исуса и Рымская имперыя стала хрысциянскай. Спасчатку яно распаусюдзилася у гарадах. Хрысциянския абшчыны узначальвалися епискапами, якия выбиралися веруючыми. Епискап мае вышэйшую духоуную уладу, ен быу першай асобай у горадзе. У канцы 6 ст. ен атрымливае асабистае права называцца Папам и становицца главой царквы.

Еурапейския варвары рэгулярна урывалися у Имперыю. У 476 быу звержаны апошни императар и заснаваны дробныя и буйныя варварския каралеуствы. Колькасна заваеуники саступали меснаму насельництву, таму рымская культура была устойлива на большай часке былой Имперыи, а потым пачала распаусюджвацца памиж заваеуникау. У 481 кароль Хлодзвиг заснавау каралеуства франкау са сталицай у Парыжы. И у 496 ен хрысциуся са сваими дружынниками. Разам з хрысциянствам сюда праникла рымская цывилизацыя.

У Брытании сляды рымскай имперыи зникли пад нацискам других народау. К канцу 6 ст. тут утварылася некальки англасаксонских каралеуствау.. У канцы 7 ст. пачалася хрысциянизацыя англаскаксау. У сяр. 8 ст. з’явиуся абрад памазання, яки меу вяликае значэннее—гэта знаменавала умацаваннее саюза царквы и дзяржавы.

Найбольш важным працэсам у сацыяльна-эканамичнай сферы было усталяваннее феадальных адносин, асновай яких з’яулялася феадальная уласнасць на зямлю. Яе фармираванне адбывалася двумя шляхами: канцэнтрацыя зямли у руках вярхушки абшчыны, якая выступала як частка класса феадалау, и шляхам падаравання каралем. Або другими буйными землеуладальниками сваим прыближаным. Спачатку участак зямли (бенефицый) давауся Тольки на умовах службы и тольки на срок службы, але потым, пры вернасци и адданасци свайму валадару, бенефицый усе часцей станавиуся амаль поунай уласнасцью, перахадзиу ад бацьки да сына. Зямля называлася феод, уласник феода—феадал, уся систэма грамадска-эканамичных адносин—феадализм. У сярэднявеччы фармируюцца два асноуных классы феадальнага грамадства: феадалы (уласники зямли), сяляне (трымальники зямли). Сяляне были асабиста-свабодныя и асабиста-залежныя. Асабиста-свабодныя магли пакинуць сваяго гаспадара, адмовицца ад сваих зямельных трыманняу, Яны плацили фиксираваныя грашовыя падатки и выконвали пэуныя работы у свайго гаспадара. Залежныя сяляне таксама абкладвалися падатками, не карысталися свабодай перамяшчэння. Усе грамадския адносины будавалися па прынцыпу «Няма чалавека без гаспадара», не прызнавалася иснаванне проста свабоднага, ни ад каго незалежнага чалавека.

IV ВОПРОС

Первые государственные образования на территории Беларуси (Полоцкое, Туровское и другие княжества).

Еурапейския тэндэнцыи фармиравання дзяржаунасци ахапили и беларуския земли. У «Аповесци минулых гадоу» гаварыцца, што палане, драуляне, дрыгавичы мели свае племянные княжанни—правобраз першапачатковага дзяржаунага утварэння. Найбольшыми сярод их были Полацкае, Смаленскае, Тураускае. У 10 ст. называюцца ужо Вицебскае, Менскае, Аршанскае, Друцкае, Слуцкае, Новагародскае и инш. На мяжы 8-9 ст. вакол Полацка пачало фармиравацца аб’яднанне крывичоу, чкое у дальнейшым ператварылася у самастойную тэратарыяльную, палитычную и эканамичную адзинку. Першыя летаписныя звестки адносяцца да 862 г. Полацкая зямля интэнсиуна развивалася дзякуючы водным гандлевым шляхам, якия звязвали Паудневую Русь, Византыю, арабски Усход, Прыбалтыку, Скандынавию. Анализуючы летаписы, даследчыки прыйшли да высновы, што Полацкае княства уваходзила у склад Киеускай дзяржавы, Але адносины з ей были наминальными и абмяжоувалися тольки удзелам ва узаемавыгадных ваенных мерапрыемствах.

Прыкладна у 70-я гг у Полацку пачау Княжыць Рагвалод. Ен киравау Полацкай зямлей, да саюзу з якой имкнулися наугародски князь Уладзимир и киеуски князь Яраполк. У 980 г.Уладзимир з братам Яраполкам захапили Полацк. Рагвалода забили, Яго дачка Рагнеда узята Уладзимирам у жонки.Яна нарадзила яму сына Изяслава. Згодна паданню, Яна зрабила няудалы замах на жыцце Уладзимира и разам з сынам яе саслали у крэпасць, якая пазней стала вядома як горад Изяслауль (Заслауе). Потым Изяслау быу запрошаны князем у Полацк. Так аднавилася дынастыя полацких князеу.

Пасля смерци Изяслава князем становицца Яго малодшы сын Брачыслау. Брачыслау з сынам Усяславам не личылися з киеускими князями и праводзили самастойную палитыку. Брачыслау у барацьбе з киеуским князем Яраславам Мудрым за Ноугарад атрымау Вицебск и Усвят, якия стаяли на важным шляху са Скандынавии у Византыю. Усяслау Брачыслававич, па прозвишчу Чарадзей, некаторы час падтрымливау мирныя адносины з киеускими князями, Але кали памиж ими пачалися межусобицы, разгарнуу барацьбу за падпарадкаванне Пауночнай Руси. У 1066 штурмам быу узят Ноугарад. У адказ на гэта киеуския князи Яраслававичы на чале з киеуским князем Изяславам пайшли на полацкую зямлю и захапили Менск. У 1067 на Нямизе адбылася битва. Усяслау адступиу. Нягледзячы на выйгранную битву, киеуския князи прапанавали мир и запрасили Усяслава на перагаворы. Усяслау згадзиуся, аднак киеуския князи схапили Яго пад Оршай и адвезли у Киеу. У 1068 г. киеуляне паустали супраць Изяслава, вызвалили Усяслава и зрабили Яго киеуским князем. Хутка ен вярнууся на радзиму. Пасля Яго смерци памиж сынами вялася мижусобная барацьба. Найбольш моцным удзелам быу Менски. Тут княжыу Глеб Усяслававич, ен праводзиу палитыку узвышэння Минска, имкнууся пашырыць Менскае княства. Феадальная раздробленасць и бясконцая варожасць князеу аслабляли Полацкую зямлю.

Тураускае княства прымыкала да паудневых межау Полацкай зямли. Палитычны цэнтр—Турау, буйны горад—Пинск. Турау упершыню упаминаецца у летаписе у 980 г. Турауская зямля адпавядае рассяленню дрыгавичоу. У Тураве быу адначасова и князь и пасадник, што незвычайна для княствау. У 10-11 ст. тураускае княствазнаходзилася у цесным палитычным кантакце с Киевам, Але у 12 ст. Турау выйшау з падпарадкавання Киеву, и у им склалася самастойная княжацкая дынастыя.

 

V ВОПРОС

Появление христианства на белорусских землях. Развитие культуры в IX-XIII вв.

Аб высоким узроуни сацыяльна-эканамичнага и культурнага развицця усходних славян сведчыць «Аповесць минулых гадоу». У ей азначаецца, што шмат гарадоу у Полацкай Руси узникали да дастаткова высоким узроуни як матэрыяльнай, так и духоунай культуры. Византыйския аутары таксама адзначали высоки узровень культуры усходних славян. Значную ролю у культурным развицци усходних славян адыграла хрысциянская рэлигия. 988 быу пачаткам хрысциянизацыии, Але на яе распаусюджванне спатрэбилася яшчэ шмат часу. Аднак вядома, што Рагнеда была хрысциянкай, и нават прыняла хрысциянски пострыг пад имем Анастасия, яе сын Изяслау быу хрысциянинам и пры им у Полацку ужо быу адзин хрысциянски храм. Рэлигия аказала уплыу на распаусюджванне письменства и адукацыи. Перакладалися на стараславянскую мову шматликия павучэнни, у 11 ст. пачалося летаписанне. «Аповесць минулых гадоу» была написана манахам Киева-Пячорскага манастыра Нестарам. Аб распауюджванни письменства на тэрыторыи Беларуси сведчаць знойдзеныя ва многих гарадах писала—прадметы, якия выкарыстоувалися для письма. Знойдзены таксама берасцяныя граматы. У полацку пры Сафийским саборы иснавала библиятэка, у якой захоувалися рукаписныя книги. Вяршыняй мастацкай литаратуры личыцца усим вядомае «Слова пра паход Игаравы».

Перапискай царкоуных книг займалася сярод иншых княжна Прадслава, вядомая у гисторыи пад имеем Ефрасинни Полацкай. Нарадзилася, як личуць у 1104. У юнацтве стала манашкай, прыняушы имя Ефрасиння. Яна заснавала каля Полацка жаночы манастыр, пры яким адкрыла школу для навучання дзяцей письменнасци. Яна падаравала Спаскай царкве жаночага манастыра крыж, зроблены Лазарам Богшам па яе заказу и эскизу. Памерла Яна у 1167, ажыццявиушы падарожжа у Иерусалим. Пасля яе смерци невядомы аутар склау яе «Жыцие».

Таксама вядомым чалавекам з’яуляецца Кирыла Турауски. Ен нарадзиуся у Тураве каля 1130 у багатай сям’и. Ен быу прызначаны епискапам у сваим горадзе, ен быу вядомым письменникам, асветниками и аратарам.

Выдатным царкоуным дзеячам з’яуляецца Климент Смаляцич, на працягу 7 гадоу быу киеуским митрапалитам.

Актыуна развивалася дойлидства. На Беларуси было тры школы дойлидства—полацка-вицебская, гродзенская, смаленская. Вядомы пабудовы гэтых школ: Барысаглебская царква у Бельчыцах, Спаса-ефрасиннеуская царква у Полацку, Сафийски сабор,Барысаглебская царква або Каложская у Гродне,и г.д.

Высокага узроуню дасягнула выяуленчае и дэкаратыуна-прыкладное мастацтва. Галоуными жанрами были манументальны жывапис (фрэска, мазаика), иканапис, книжная минияцюра.

Таким чынам, матэрыяльна-духоуная культура старажытных беларусау вылучалася высоким узроунем развицця. Яна захоувала свае уласцивыя Тольки ей звычаи и вераванни. Прыняцце хрысциянства падняло на новы узровень культуру крывичоу, радзимичау и иншых пляменау, якия жыли на тэрыторыи Беларуси.

 

VI ВОПРОС

Социально-экономические и политические предпосылки формирования ВКЛ.

У 30-60-х гадах XІІІ ст. у палітычнай гісторыі Еўропы адбыліся значныя змены. Гэтыя змены былі абумоўлены ўтварэннем новай дзяржавы. Гэтай дзяржавай было Вялікае княства Літоўскае /ВКЛ/. Сацыяльна-эканамічныя, палітычныя і іншыя перадумовы аб'ектыўна спрыялі ўтварэнню ВКЛ. Галоўнымі сярод іх былі наступныя эканамічныя прычыны. Мангола-татарскае нашэсце і агрэсія крыжакоў прывялі да таго, што княствы Старажытнарускай дзяржавы былі эканамічна і палітычна разбураны, страцілі незалежнасць і бяспеку. Знакаміты гандлевы шлях «з вараг у грэкі», які праходзіў праз Полацкае княства, перастаў існаваць. Эканамічныя стасункі Полацка, арыентаваныя на Усход, таксама былі разбураны. Па гэтых прычынах Полацк страціў сваю эканамічную магутнасць, палітычны уплыў, дзяржава ўжо не магла бараніць свае інтарэсы, развівацца і абараняць грамадзян.

У такіх умовах гандлевыя шляхі краін Паўночна-Заходняй і Цэнтральнай Еўропы былі пракладзены праз тэрыторыю Заходняй Беларусі, праз Гародню, Наваградак, Ваўкавыск. У гэты рэгіён пачалася масавая міграцыя насельніцтва, што ратавалася ад мангольскай навалы і шукала бяспечнае жыццё на Захадзе. У выніку ўсе насельніцтва рэгіёна - гараджане, феадальная эліта, купецтва, сялянства - было зацікаўлена ва ўтварэнні моцнай палітычнай улады, якая змагла б забяспечыць сацыяльную стабільнасць, стварыць добрыя ўмовы для эканамічнага развіцця і змагацца са знешнімі ворагамі. Насельніцтва рэгіёна падтрымлівала палітычную ўладу фінансамі, зброяй, войскам. Дзякуючы гэтай падтрымцы працэс утварэння ВКЛ набыў магутнасць і завяршыўся ў даволі сціслыя гістарычныя тэрміны.

Працэс утварэння ВКЛ узначалілі палітычныя колы Наваградка. Узвышэнне Наваградка было заканамернай з'явай. Гэты горад з X ст. быў сталіцай невялікага княства, якім валадарыў Кіеў. Потым горад трапіў у залежнасць ад галіцка-валынскіх князеў, якія мелі моцную ваенную сілу. У 40-х гадах XІІІ ст. наваградцы пачалі змагацца за самастойнасць, таму што валынскія князі ужо не мелі такой сілы.

Наваградцы запрасілі ўзначаліць уладу ў горадзе князя Міндоўга. Сярод даследчыкаў няма адзінай думкі наконт паходжання гэтай гістарычнай асобы. Большасць даследчыкаў лічыць, што Міндоўг быў варажскім князем, які жыў у Прыбалтыцы. У 1246г. Міндоўг прыняў праваслаўе і пачаў княжыць у Наваградку.

Зразумела, княжэнне Міндоўга не адпавядала інтарэсам галіцка-валынскага княства і крыжакоў, бо гэтыя суседзі самі імкнуліся завалодаць Наваградкам. Таму Міндоўгу трэба было весці цяжкую барацьбу з гэтымі дзяржавамі. У гэтай барацьбе Міндоўг выкарыстоўваў усе магчымыя палітычныя сродкі: вайну, дыпламатыю, рэлігію, хітрасць і жорсткасць. Напрыклад, каб спыніць крыжакоў і атрымаць падтрымку на Захадзе, Міндоўг у 1252г. прыняў каталіцтва і каралеўскую карону ад папы Рымскага. Але праз некаторы час Міндоўг вярнуўся ў язычніцтва. Каб прымірыцца з галіцка-валынскімі князямі Міндоўг аддаў валы-нянам свойго сына Войшалка, які быў адзіным нашчадкам Міндоўга. Праз некаторы час Войшалк прыняў манаства.

Усе гэта і шмат што іншае дазволіла захаваць новую дзяржаву ў барацьбе з ворагамі. У 1263г. Міндоўг быў забіты змоўшчыкамі, якіх узначальваў жрэц Транята. Транята толькі адзін год кіраваў дзяржавай- «зямлей Міндоўга». У 1264г. дзяржаву узначаліў сын Міндоўга Войшалк, які вярнуўся да грамадскага жыцця. Войшалк здолеў узмацніць дзяржаву. У перыяд яго княжэння /1264-1267 гг./ дзяржава атрымала афіцыйную назву - Вялікае княства Літоўскае.

Узрастанне палітычнага ўплыву ВКЛ адбылося пад час праўлення князя Тройдзеня /1270-1280 гг./. У гэты перыяд пачалося фарміраванне беларускага рыцарства. Тройдзень разграміў крыжакоў і мангола-татараў, яго армія не ведала паражэння. У перыяд княжэння Віценя /1295-1316гг./ адбылося пашырэнне тэрыторыі ВКЛ. У 1307г. было падпісана пагадненне паміж Наваградкам і Полацкам. Згодна з гэтым дагаворам Полацкае княства ўвайшло ў склад ВКЛ, захаваўшы некаторую аўтаномію ў галіне кіравання. 3 гэтага часу княства пачало называцца Літоўскім і Рускім. У перыяд княжэння Гедыміна /1316-1344 гг./ у склад ВКЛ былі ўключаны амаль усе беларускія землі, у тым ліку Берасцейшчына, Міншчына, Турава-Пінскае княства.

Такім чынам, працэс утварэння ВКЛ завяршыўся ў пачатку ХIV ст. Па свайму сацыяльнаму і нацыянальнаму складу гэта была феадальная беларуска-літоўская дзяржава.

 

VII ВОПРОС

Внешняя политика ВКЛ

Знешняя палітка ВКЛ у ХIV- ХVI ст. вызначалася некаторымі асабліваcцямі. Гэтыя асаблівасці былі звязаны з тым, што ўнутранае становішча дзяржавы было вельмі цяжкім.Феадальная палітычная эліта ВКЛ была падзелена на дзве часткі, якія вялі жорсткую барацьбу за ўладу і ўласнасць на зямлю і прыгонных сялян. Другім фактарам была грамадзянская вайна, якая працягвалася фактычна да канца ХV ст. У гэтых умовах дзяржаўная ўлада была слабой, грамадства вызначалася нестабільнасцю, дзяржава не магла бараніць свае інтарэсы ва ўзаемаадносінах з сузедзямі, ды і суседзі імкнуліся выкарыстаць унутраныя цяжкасці ВКЛ на сваю карысць.

Заходні напрамак знешняй палітыкі ВКЛ быў звязаны з Крэўскай ўніяй і паспяховай барацьбой з крыжакамі. Перамога ў бітве над Грунвальдам заставіла Захад лічыцца з геапалітычнымі інтарэсамі ВКЛ. Да ВКЛ паважліва ставіліся і імператары Свяшчэннай Рымскай імперыі, і папы Рымскія.

Усходні напрамак палітыкі ВКЛ быў абумоўлены узаемаадносінамі з Вялікім княствам Маскоўскім. Праваслаўныя феадалы ВКЛ з ліку буйных удзельных князеў і магнатаў у перыяд грамадзянскай вайны знаходзілі падтрымку на Усходзе. Каб захаваць сваю маёмасць і ўладу яны пераходзілі пад пратэктарат Масквы.

Вялікае княства Маскоўскае, карыстаючыся падтрымкай Залатой Арды, у XIV ст. абвясціла сябе правапераемнікам Старажатнай Русі. Пасля гэтага маскоўскія князі пачалі «збіраць» тыя землі, якія некалі ўваходізілі ў склад Кіеўскай Русі. «Збіранне», як правіла, праходзіла шляхам вайны і далучэння новых тэрыторый да Масквы. У сярэдзіне ХV ст. Іван ІІІ ажаніўся на апошняй візантыйскай принцессе Сафіі, узяў сабе візантыйскі дзяржаўны герб-двухгаловага арла, а затым абвясціў Маскву абаронцай усяго праваслаўнага свету. Тым больш, што ў 1453 г. Візантыйская імперыя перастала існаваць.

Такім чынам, знешнепалітычная напружанасць паміж ВКЛ і ВКМ была абумоўлена тэрытарыяльнымі і рэлігійнымі супярэчнасцямі, барацьбой за лідэрства у рэгіёне. Гэтыя супярэчнасці вырашаліся на шляху вайны. Спачатку знешне ўсе ішло добра. У 1449г. Казімір I і Іван ІІ заключылі дагавор аб дружбе і мяжы. Іван ІІ абяцаў не ваяваць за Смаленск і Украіну, а Казімір 1 - не змагацца за Ноўгарад і Пскоў. Але ў 1500 годзе Іван ІІІ пачаў вайну з ВКЛ. 14 ліпеня 1500г. у бітве на рацэ Вёдрыш войска ВКЛ пацярпела паражэнне. У выніку ВКЛ страціла 9 гарадоў 700 вёсак.

Сын Івана ІІІ, Васіль ІІІ, вырашыў канчаткова перамагчы Вільню. У 1514 г. ён пачаў новую вайну. Але 8 верасня 1514 г. у бітве каля Оршы войска ВКЛ атрымала перамогу. Пасля гэтага ў 1522 г. быў падпісаны мір, які цягнуўся 25 гадоў. За гэты час Маскоўскае княства стварыла моцную армію, захапіла Казанскае і Астраханскае ханствы, пачало каланізаваць Сібір.

У 1558 г. Іван IV, які стаў першым маскоўскім царом, распачаў так званую Лівонскую вайну. Урад Івана IV разглядаў гэтую вайну як важны крок на шляху да пераўтварэння Маскоўскага царства ў новы ІІІ Рым - новую магутную імперыю, якая зможа паспяхова змагацца з Захадам.

У гэты час Лівонскі ордэн быў слабы і цярпеў паражэнне. У 1559 г. кіраўніцтва ордэна звярнулася па дапамогу да ВКЛ. Затым быў падпісаны дагавор, згодна з якім тэрыторыя Лівоніі пераходзіла пад пратэктарат ВКЛ. Расія доўга разважала, а затым Іван IV пачаў вайну з ВКЛ. Вялікае княства Літоўскае да вайны было не падрыхтавана, і ў кароткі тэрмін армія Маскоўскага царства захапіла значную тэрыторыю ВКЛ. Сродкаў на вайну ў ВКЛ не хапала. У гэты час падаткі ў гарадах узраслі на 1000%. Агульнадзяржаўны падатак серабшчызны ўзрос у 5 разоў. Вялікі князь заклаў большасць сваіх маёнткаў, але сродкаў і часу ўсе роўна не хапала.

У такіх умовах ВКЛ звярнулася па дапамогу да Польшчы. Перагаворы пачаліся ў 1566 годзе і завяршыліся ў 1569г. падпісаннем Люблінскай уніі. Умовы і сутнасць уніі былі наступнымі:

1. Абедзве дзяржавы зліваліся ў адзінае і непадзельнае цэлае і новая дзяржава атрымала назву Рэчы Паспалітай.

2. Кіраўнік дзяржавы - кароль, выбіраўся толькі ў Польшчы. Сталіцай дзяржавы быў толькі Кракаў.

3. Адзіным заканадаўчым органам дзяржавы станавіўся агульны Сойм, паседжанне якога праходзілі па чарзе і ў Польшчы, і ў ВКЛ.

4. ВКЛ захавала некаторыя аўтаномныя правы у межах Рэчы Паспалітай.

Княства мела права на свой асобны бюджэт, сваё войска і сваё заканадаўства, якое не павінна было супярэчыць інтарэсам агульнай дзяржавы.

Умовы ўніі былі несправядлівымі ў адносінах да ВКЛ. Княства страціла тэрыторыю Украіны, якую кароль перадаў Польшчы. Палітычныя супярэчнасці закладзенныя Люблінскай уніяй, нераўнапраўе народаў, страта ВКЛ свайго суверэнітэта не ўмацоўвалі агульную дзяржаву, наадварот, гэта спрыяла нараджэнню агульнага крызісу Рэчы Паспалітай.

Такім чынам, знешняя палітыка ВКЛ у ХУІ ст. прывяла да ўтварэння Рэчы Паспалітай.

 

VIII ВОПРОС

Общественно-политическое устройство и социально-экономическое развитие Литовского княжества.

Уладаром дзяржавы быу вялики князь. Улада вяликага князя у межах дзяржавы спачатку ничым не абмяжоувалася, и ен з’яуляуся адзинай крыницай права. Але ужо у 15 ст. Яна абмяжоуваецца шляхецкими прывилеями, а потым и магнацка-шляхецкими палитычными органами. У вынику унии з Польским Каралеуствам сцвярдзиуся прынцып выбарнасци манаха, што таксама было своеасабливым инструментам абмежавання яго улады. Да 14 ст. урадавую дзейнасць ажыццяуляу Тольки сам князь, але трэба было арганизоуваць дваровую гаспадарку, з’явилися праблемы у унутранай и знешняй палитыке, таму з’явилися спецыяльныя урады и органы цэнтральнага киравання. У руках адной асобы магли спалучацца многия урадавыя фунцкцыи, але да Люблинскай унии гэтыя инстытуты не были самастойными. А тольки выконвали даручэнни князя. Сапраудными дзяржауными органами Яны стали. Кали пачали выконваць пастановы вальнага сейма. У землях-абласцях цэнтральную уладу увасабляли спачатку намесники, потым ваяводы и старасты.

Паны-рада. Першым рэальным крокам па абмежаванни улады вяликага князя стала княжацкая рада. З дакументау вядома, што князи раилися са сваими баярами. Да сяр. 15 ст. Склад и кмпетэнцыя рады не вызначалися, але актам Гарадзельскай унии буйная зямельная арыстакратыя атрымала шырокия палитычныя правы, и князь быу пастаулены у залежнаць ад яе. Потым яны атрымали права выбираць новага князя пасля смерци цяперашняга. У другой палове 15 ст. найбольш выразна акрэслиуся склад рады. У яе ваходзили духоуныя и свецкия вельможы, вяликакнажацкия намесники, удзельныя князи. Шлях у раду адкрывауся для кожнага, хто належай да вольнага шляхецкага саслоуя и быу падданым ВКЛ. Рэальна у ей пасаянна засядали прадстауники вышэйшай элиты, найбольш магутныя и заможныя людзи. И нават праваслауныя прадстауники заможных родау займали месца у радзе, хаця па Гарадзельскай унии уваходзиць магли тольки каталицкага веравызначэння, але праваслауныя духоуники у раду не дапускалися. У пачатку 16 ст. вызначылися и паунамоцтвы рады. Яна ведала дыпламатычными пытаннями, абаронай и финансавыми пытаннями, кантралявала справы шляхецтва и раздачу зямель, выконвала шэраг судовых функцый. Палитычная вага паноу-рады пачала змяншацца, кали утварыуся новы дзяржауны орган—шляхецки сейм.

Вялики сейм. Спачатку удзел у их брали прадстауники самых розных сацыяльных груп—браяр, шляхты и мяшчан. Были таксама и абласныя сеймы, якия ведали справами вобласци. Памиж баярами-шляхтай и мяшчанами вялася барацьба за свае интарэсы, якая скончылася пабедай першых. Таму абласны сейм ператварыуся у орган шляхецкага стану. Пад кан. 15 ст. на аснове абланых сеймау утварыуся агульны сейм усих зямель ВКЛ. Зараз манарх кликау на сход не тольки элиту (раду), але и прадстауникоу баярства-шляхты.

Сацыяльна-эканамичнае развицце.

У 13-16 ст працягвауся працэс фармиравання феадальных адносин. Галоуная каштоунасць—зямля. Галоуны занятак—земляробства, жывелагадоуля. Вярхоуным землеуладальникам личыуся князь. У валасцях зямля знаходзилася ва уладанни грамады и у асабистым карыстанни сялян, акрамя лугоу, сенажаци. Вадаемау, якими карысталися калектыуна. У 15-16 ст феадалам и царкве были пажалаваны значныя угоддзи. Адбывауся рост феадальнага землеуладання таким чынам: зямлю даравау князь, буйныя феадалы даравали зямлю царкве, надзяляли ей сваих феадалау, купля-продаж зямли, залог з наступным адчужэннем. Дробных землеуладальникау, атрымаушых зямлю за службу у войску называли баярами, пазней—шляхтай. Сярод буйных землеуладальникау были князи, магнаты, паны. У 16 ст усе землеуладальники ураунаваны у правах. Усе называюцца шляхтай. Статус сялян таксама змяняуся. Яны страцили права распараджацца зямлей, стали землекарыстальниками у феадалау. Иснуюць наступныя этапы запрыгоньвання сялян:

1. Прывилей 1447 канчаткова замацавау права феадалау на вотчынны суд

2. 1 Статут ВКЛ 1529 адмаулялу сялянам у парве уласначци на зямлю.

3. “Устава на валоки” 1557 замацоувала сялян за их зямельными надзелами—валоками.

4. 2 Статут ВКЛ 1566 увеу 10-гадовы пошук беглых сялян.

5. 3 Статут ВКЛ 1588 павяличыу пошук да 20 гадоу. Перавод сялян, якия пражыли боьш за 10 гадоу назямли феадала у разрад непахожых—сялян. Якия не магли пераходзиць ад аднаго феадала да другога.

У 15 ст з’яуляюцца фальварки, феадалы памяншаюць надзелы сялян. Ствараюць сабе добрыя земли. Сяляни становяцца землекарыстальниками, за права карыстацца зямлей павинны працаваць на зямли феадала.