Расійскі шлях палітычнай мадэрнізацыі. Буржуазные реформы 60-70 гг. 19ст. , асаблівасці іх правядзення на Беларусі.

Рэформа 1861г. ликвидавала гал. перашкоду, што стрымливала развиццё капитализму Расии, - прыгоннае права. Аднак гэтага было недастаткова. Каб рухацца да сапрауды буржуазнага грамадства, Расии были патрэбны иншыя рэформы дзярж. палит. ладу. У 60-70-я гг. урад Аляксандра2 прыняу шэраг пастаноу аб правядзенн таких рэформ: Выники агр рэф 1861: захаванне феад адносин (иснаванне буйнога памешч землеуладання; буйныя плацяжы; цераспалосица.), развицце капиталистычных адносин (пашырэнне вольнанаемнай працы; пераход да прадпрынимальницкай гаспадарки; расслаенне грамадства на багатых, сярэдних и бедных) земскай, судовай, гарадской, вае-ннай, у гал не нар. адукацы друку. Самай радыкаль-най была судовая рэформа (20 листапада 1864г.). Новы суд будавауся на бессаслоуных прынцыпах. Были абвешчаны нязменнасць суддзяу, незалежнасць суда ад администрацы, вусны хар, спаборнасць галоснасць судовага працэсу. Значна скарацилася само судаводства. На Бел. суд. Рэформа пачалася тольк 1872г. з увядзення миравых судоу. Миравыя суддзи назначалися министрам юстыцы. Акруговыя суды, прысяжныя за-сядацел прысяжныя павераныя з'яв л ся зах. губе-рнях 1882г. Сп с прыысяжных засядацеля зацвяр-джа ся ладам. Земская рэформа

1 студзеня 1864г.) прадугледжвала стварэнне паветах губернях выбар-ных устано (земства) для к ра н цтва мясцовай гас-падаркай, нар. адукацыяй, мед. абслуго ваннем насе-льн цтва ншым справам непал т. хар-ру. Але Бел. сувязи з падзеями 1863-64 гг. уводзиць выбарныя становы урад не адважыуся. Гарадская рэформа (пры-нята 1870г., Бел. - 1875г.) абвяшчала прынцып усесаслоунасц пры выбарах органа гарадскога сама-к равання - гарадской думы гарадской управы. Але высоки маёмасны цэнз выключа з удзелу выбарах большую частку жыхароу горада давау уладу куп-цам, прадпрымальникам, уладальн кам нерухомасц. Ваенная рэформа пачалася 1862г., кал был твора-ны 15 ваенных акруг скарочаны тэрм н службы да 7-8 гадо. У 1874г. з увядзеннем усеагульнай во нскай пав ннасц Рас был рэал заваны буржуазныя прын-цыпы камплектавання арм. Усе мужчыны з 20-гадо-вага зросту пав нны был служыць войску. Тэрм н службы пан жа ся да 6 гадо у сухапутных войсках 7 - на флоце. Уводз л ся льготы для людзей, як я мел адукацыю. Тыя, хто скончы ВНУ, служыл 6 меся-ца, г мназ - 1,5 года, гарадск я вучыл шчы - 3г., па-чатковыя школы - 4 г. Буржуазны хар-р нас л таксама школьная (1864г.) цэнзурная (1965г.) рэформы. Шко-ла абвяшчалася сесасло най, павял чвалася коль-касць пачатковых школ, уводз лася пераемнасць роз-ных ступеня навучання. Новы цэнзурны статут знач-на пашыры магчымасц друку. Буржуазныя рэформы распачаліся ў 1862 г. Ваенная рэформа-было вырашана замяніць рэкруцкую павіннасць на 15 гаговы тэрмін службы (7 гадоў на сушы, 8 гадоў у флоце)Тыя, хто закончыў Вуз, служылі 6 мес. На прызыў не шлі святары (дух.справа).Земская рэформа 1864г.-Сутнасць: выбранне кіруючых органаў (не назначэнне)Існаваў маёмасны цэнз. Земствы ахоўвалі здароўе, займаліся гаспадаркай і асветай. Судовая рэформа 1864г.- Прадугледжвала ўвядзенне інстытутаў адвакатуры і судоў прысяжных. Школьная рэформа 1864г.- ўводзілася сістэма розных ступеняў навучання: пачатковыя(вучылішча і царкоўныя школы), сярэднія(класічныя і рэальныя гімназіі). Гарадская рэформа 1875г. абвяшчала прынцып усесаслоўнасц пры выбарах органа гарадскога самакіравання- гарадской думы, гарадской управы, збіраліся падаткі з гараджан.Цэнзурная рэформа 1865г.- пашырала друкаванне(газета Мінскі лісток 1886г.) У 1880-1890г. Адбыліся контр-рэформы, якія звялі на нет усе рэформы. Яна яшчэ больш урэзала ўсе правы, якія былі пры рэформах.

35.Шляхецкія паустанні і іх уплыў на палітыку самадзяржаўя ў беларуских губернях. Паўстаннее 1830-1831 гг. Паўстанне К.Калиноўскага 1863 г.

У лістападзе 1830г. у Варшаве шляхецкімі рэвалюцыянерамі было паднята паўстанне супраць расійскага панавання. Галоўнай прычынай паўстання была незадаволенасць шляхты падзеламі РП, парушэнне расійскімі уладамі польскай Канстытуцы 1815г.Эмилия Плятар. Польская шляхта імкнулася дабіцца незалежнасці РП у межах 1772г.Найбольш радыкальная частка арыстакратыі ажыцяшленне сваіх мэтаў звязвала з падрыхтоўкай і паўстаннем супраць царскіх улад пры падтрымцы сялян.Іх называлі чырвонымі. Частка буйных памешчыкаў, якія спадзяваліся дасягнуць сваёй мэты без удзелу сялян называліся белымі.Кіраўніком чырвонай плыні рэвалюцыянераў быў Вікенцій Канстанцін(Кастусь) Каліноўскі. Ён паходзiў з сям’i збяднелага шляхцiца Гродзенскай губернi, скончыў Пецярбургскi ўнiверсiтэт. Вярнуўшыся ў 1861 г. на радзiму, К. Каліноўскі стварыў у Гродне нелегальную рэвалюцыйную арганiзацыю і стаў восенню 1862г. Старшынёй Літоўскага правінцыяльнага камітэта.. Выдаў разам з Ражанскім і Урублёўскім 7 нумароў падпольнай рэвалюцыйнай газеты на беларускай мове “Мужыцкая праўда”.Паўстанне было намечана на лета 1863г. Расійскае самадзяржаўе пранюхала пра гэта, таму сталі прызываць у армію тых, хто хацеў удзельнічаць у паўстанні. Паўстанне пачалося ў студзені 1863г. Чырвоныя хацелі падняць народнае паўстанне, звергнуць самадзяржаўе.Выступалі за дамоўленнасць з урадам Англіі і Францыі(каб Англія зрабіла націск на Расійскую дзяржаву, каб яны адказаліся ад зямель, якія адышлі ў склад Расійскай Імперыі пасля 3 падзелу Рэчы Паспалітай. Паўстанне было разгромлена. Каліноўскі стаў рыхтаваць новае на вясну 1864г. Але адзін чалавек не вытрымаў дапросаў і расказаў, дзе хаваецца Каліноўскі. Яго схапілі і арыштавалі. Там ён напісаў Пісьмо з-пад шыбеніцы.

36.Народніцкі и сац-дэмакратычны рух на Беларусі ў 2 пал.19-пач.20 ст.

Народніцкі Рух звязаны з народнымі арганізацыямі ў Пецярбургу ў 1876г. У 1877 г. Утварыўся гурток, якім кіраваў Велер. У 1879 г. Утварыліся дзве арганізацыі Чорны перадзел і Народная воля. Чорны перадзел выступала за адбіранне зямлі ў памешчыкаў і аддачу яе сялянам.лідар арганізацыі – Пляханаў.У Пецярбургу і ў Маскве былі рэпрэсіі супраць гэтай арганізацыі. Народная воля набывала вагу. 1 сакавіка 1881 г.- тэрарыстычны акт супраць імператара Аляксандра 2.(Ігнат Грынявіцкі)У 1884 г. Створана арганізацыя гоман (марчанка, Ратнер)Утвораная ў Вільні ў 1897 г. Партыйная арганізацыя – Бунд – усеагульны яўрэйскі рабочы саюз. У 1898 г. – РСДРП – расійская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя ў Мінску.У 1902 г.ПСР – партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў(эсэры). БСГ - Стваральнікі і кіраўнікі: Луцкевічы, Іваноўскі, Бурбіс, Лёсік, Буйло, Ластоўскі, Колас, Цётка.

37.Рэвалюцыя 1905-1907 гг. Пачатак парламантарызму.Лютаўская рэвалюцыя 1917 г. Беларускі нацыянальны рух і яго роля ў рэвалюцыйным працэсе пачатку 20 ст.

Сац. напру-жанасць у гарадах вёсках стварыла спрыяльныя мо-вы для радыкал зацы рабочага сялянскага руху, стварэння пал т. партый. На тэр-ры Бел. дзейн чал агульнарас йск я, польск я я рэйск я парты. Стана -ленне бел. пал т. партый стрымл валася слабай нац. свядомасцю беларуса. Аднак у к.1902г. на базе гурт-коу, якія дзейн чал В льн, М нску, Пецярбургу, бы-ла створана Бел. рэвалюцыйная грамада, якая у 1903г. прыняла назву БСГ. У 1903-04гг. на Бел. был створа-ны Палеск Па ночна-Зах. кам тэты РСДРП. Разв ццё класавых супярэчнасцей набл жала рэвалю-цыйную с туацыю кра не.У пач. 20 ст супярэчнасці ў грамадстве абвастрыліся таксама ў сувязі з эканамічным крызісам 1901-1903 г. і паражэннем царскай Расіі ў Руска-японскай вайне 1904-1905 г. Такім чынам, існаванне буйнага памешчыцкага землеўладання і недбходнасць расчысціць зямлю для свабоднага развіцця капіталізму, наяўнасць у пач. Пачаткам першай рас. рэвалюцы з'яв л ся падзеі 9 студзеня 1905г. у Пецярбургу, кал была растраляна 140-тысяч-ная дэманстрацыя на чале з папом Гапонам. Заг нула 1200 чал-к, было паранена 5 тыс. Гэтая падзея атрыма-ла назву "Крывавая нядзеля". Вера у добрага цара была развеяна. Пратэст супраць гэтай акцыі выказалі працо ныя Бел. У М нску, Гродне, Гомел, Полацку, Смаргон праходз л дэманстрацы. Рабочыя 30 гара-доу мястэчак удзельн чалі у гэтай барацьбе. З пал т. партый найбольш акты на дзейн чал Бунд, РСДРП эсэры. Працяг пал т. выступлення рабочых быу звя-заны са святкаваннем 1 Мая правядзеннем мітынга салі дарнасці з рабочымі Варшавы, Адэсы. Летам 1905г. узмацн ся сялянск рух. 6 жн ня 1905г. М ка-лай падп са Ман фест аб увядзенн Рас парла-мента.20 ст. такога найбуйнейшага перажытку сярэднявечча, як царскае самадзяржаўе, нявырашанасць нацыянальнага пытання прывялі дп рэвалюцыі 1905-1907 г. Яна з’яўлалася буржуазна-дэмакратычнай. Чарговым этапам дэмакратычных пераўтварэнняў на шляху ўсталявання буржуазных адносін стала рэвалюцыя ў лютым 1917 г. Яна была выклікана таксама 1 сусветнай вайной і яе трагічнымі наступствамі.У Расіі бурж.дэм рэвалюцыя прайшла ў некалькі этапаў: у 1905-1907 г, і ў лютым 1917 г. Яны вырашалі задачы дэмакратычнага характару: звяржэнне самадзяржаўя, ліквідацыя феадальна-прыгонніцкіх перажыткаў, буйнага памешчыцкага землеўладання, знішчэння нац. прыгнёту,выхадам краіны з вайны шляхам заключэння дэмакратычнага міру. Крывавая нядзеля 9 студзеня г.(растрэляна мірняе шэсце),весна-лета эканамічныя забастоукі, кастрычнік-усерасійская стачка.17.10.1905г.-маніфест Мікалая ІІ(дзярж. дума-заканадаучы орган,свабода друку, слова, сходаў) 18.10.1905г.Мінск-Курлоускі растрэл мітынга(так сама у Віцебске).Сялянскі рух расце(в. Пінкавічы-пад кіраун.Я.Коласа), салдацкі рух расце(у Бабруйскай,Брэсцкай крэпасцях,Баранавічы).Снежань 1905г.-кульмінацыя(на Беларусі падаулены выступленні).1906г.-спад руху рэвалюцыі. 31) Беларускі нац. Рух (ІІ-я палова ХІХ-1914 г.) Дзейнасць Бел. Сац. Грамады.

38.Этнічная структура насельніцтва Беларусі ў 17-19 ст. Фарміраванне самасвядомасці бел. народа.

Этнічны склад насельніцтва ў 17-19 ст па падліку даследчыкаў: ліцвінаў беларусау-73%, яўрэі-13,8%, ўкраінцы(паларосы)-4,7%,рускія-4,3%, палякі-2,5%, цыгане-0,5%, татары-0,5%, усе іншыя-0,7%(жамойты, латышы, немцы, фіны)Пасля Люблінскага сойма1569 г. пашырылася паланізацыя.Магнаты ВКЛ праводзілі палітыку ліцвінскага сепаратызму.Радзівілы, Сапегі, Вішнявецкія размаўлялі на роднай бел.мове і мелі дачыненне да развіцця бел.культуры.Яны стараліся, каб улыў палякаў зменшыўся. Калі бел.землі ўвайшлі ў склад Рс.імперыі, то праводзілася русіфікацыя. Распачалі апазіцыйны рух супраць расійскага самадзяржаўя. Па-першае, прыгоннае права тармазіла развіццё краіны. Першы рух, які вызначыўся як апазіцыйны супраць прыгоннага права – декабрысцкі.Мікіта Мураўёў узначаліў декабрысцкі рух у Мінску. Таварыства філаматаў(аматары навукі)-1817 г.створана пры Віленскім універсітэце (удзельнікі – Сыракомля, Міцкевіч, Руцкевіч, Дамейка)У 1820 г. Студэнты аддзяліліся ад філаматаў і стварылі іншае таварыства-прамяністы, узначаліў яго Томас Жан.Яно займала вельмі радыкальнае становішча.Выступалі за пашырэнне праў беларусаў, супрац расійскага самадзяржаўя. Але іх расфарміравалі і замест стварылі філарэтаў (аматараў дабразычнасці).Праводзіліся праверкі, філаматаў і філарэтаў арыштавалі, накіравалі ў салдаты, таварыствы разагналі, а універсітэт зачынілі. На яго базе стварылі мед.акадэмію.У 1836 г. Мед.акадэмія заснавала таварыства – дэмакратычнае таварыства, заснавальнік і кіраўнік – Франц Савіч Пасля скасавання 1839г. ун прымусовага далучэння н ята да дзяржа най царквы правасла ныя сярод беларуса у цэлым стал значнай большасцю. Асн. маса беларуса -катол ка пражывала на В леншчыне Гродзеншчыне. У В ленскай губерн яны 1897г. складал амаль 60%. У М нскай В це-бскай губернях удзельная вага катол ка сярод бел. насельн цтва зн жалася да 10%, у Маг лё скай - да 2%, а цэлым па кра кладала 19%.

39. Асаблівасці складвання канфесійных адносін на Беларусі ў 16-17 ст. Брэсцкая царкоуна - рэлігійная ўнія. Рэфармацыя і контрэфармацыя, фарміраванне ўніяцкай царквы.

988 г. – Уладзімір Святаславіч прыняў хрысціянства на русі. Канстанцінопаль хацеў, каб у Кіеве заснавалі мітраполію. У 13 ст. Суздальскае, Тверскае, Маскоўскае княствы былі заваяваны мангола-татарамі.У 1589 г. Патрыярх канстанцінопальскі Ерамей прыехаў у Маскву і правазгласіў яе ўсеярусійскім патрыяршэствам. Заснаваны мітраполіі: у Кіеве і ў Маскве, прытым Масква забрала назву Русь сабе. Рабы Божыя і рабы царскія – крэсцьяне. Адбываецца суперніцтва паміж царквой і дзяржавай. Мітрапаліт кіеўскі Рагоза сабраў епіскапаў Ецэя і Гогаля, яны вырашылі ініцыяваць аб уз’яднанні праваслаўнай царквы з каталіцкай. Было вырашана, што абрады застаюцца праваслаўныя. 1596 г. – перамовы ў Брэсце (падпісаны). Набажэнствы праводзілі на роднай мове. Клімент 8 зацвердзіў гэтыя аб’яднанні і ўтварылася ўніяцкая царква, або грэка-рымская. У 17-18 ст. на бел.землях 80 % ўніятаў. У 1839 г. Мікалай 1 наладзіў Полацкі царкоўны сабор і адмяніў уніяцтва, а ўніяты прымусова пераодзіліся ў праваслаўных. Рэфармацыя пачалася ў 16 ст. Гэта падзея адносіцца да адраджэння.Каталіцкая царква страціла сумленне, раздаваліся індульгенцыі(бумага аб адпушчынні грахоў) Адбываліся пратэсты супраць каталіцкай царквы ў зах. Еўропе, пратэстантаў сжыгалі на кастры.Марцін Лютар выступаў супраць і раіў людзям палпарадкоўвацца герцагам. Лютаранская царква лічыла, што неабавязкова наведваць касцёлы, галоўнае маліцца. Бацькі бел.рэфармацыі – Мікалай Радзівіл Чорны і Ян Чадроўскі.

40. Канфесійная сітуацыя на бел.землях у 19-пач. 20 ст. Ліквідацыя царкоўнай уніі і яе наступствы.

Хаця некаторая частка бел.-укр.насельніцтва і падтрымала ідэі ўніі, то праваслаўе яе адвергла.Нягледзячы на тое, што ўнія мела духоўна-культурныя карані ў жыцці бел. І укр. Народаў, яе брэсцкі варыянт, які гатаваўся ў тайне ад большасці людзей меў ярка выражаны палітычны акрас.Ён прагугледжваў знікненне праваслаўя, як самастойнага рэлігійнага вераіспаведвання.Указамі Екацярыны 2 ад 1772 г. Католікам і ўніятам была дана свабода вераіспавядання, пры тым, што яны не будуць схіляць да сваёй веры праваслаўных.Гэта свабода абмяжоўвалася, правіцельства і праваслаўныя іерархіі рабілі ўсё, каб павярнуць уніятаў да рэлігіі продкаў. У выніку на працягу 1781-1783 г. у праваслаўе перайшло каля 200 тыс. уніятаў. Пасля другога падзелу РП 1793 г. пачынаецца рашучае наступленне на ўніятаў.Па ініцыятыве Екацярыны 2 была распрацавана праграма паступовай ліквідацыі ўніі.Але асноўная частка ўніятаў моцна трымалася свайго вераіспаведання.Але пры Екацярыне 2 ў праваслаўе было пераведзена 1,5 млн.уніятаў, але столькі ж пажадалі застацца ў сваёй веры.12 лютага 1839 г. ва ўніяцкім саборы у Полацку пад націскам царскага правіцельства быў падпісаны акт аб добраахвотным прыяднанні ўніятаў да праваслаўнай царквы. Пасля прыняцця правіцельствам дэкрэта аб верацярпімасці 17 красавіка 1905 г. Пачаўся масавы пераход праваслаўных беларусаў, былых уніятаў, у каталіцтва.

41.Асноўныя тэндэнцыі і дасягненні ў развіцці культуры ў эпоху Адраджэння і Асветніцтва. Роля і месца бел.культуры ў еўрапейскім культурна-цывілізацыйным працэссе.

Развіццё культуры Беларусі ў 16-17 ст. атрымала назву Беларускае Адраджэнне.Прадстаўніком рэнесансавай культуры на Беларусі быў першадрукар, гуманіст і асветнік Францыск Скарына (каля 1490 г. – каля 1551 г.).нарадзіўся ў Полацку, дзе і вучыўся. Скончыў Віленскую гімназію і Кракаўскі універсітэт. Двойчы стаў доктарам навук(ступень бакалаўра і палучыў званне доктара медыцынскіх навук).

У Празе Ф. Скарына пры дапамозе заможных віленскіх і полацкіх мяшчан заснаваў друкарню. 6 жніўня 1517 г. выйшла з друку першая кніга “Псалтыр”. Першадрукар выдаў пераважную частку Старого Запавету Бібліі, прычым выбраў найбольш важныя кнігі. У 1520 г. Скарына пераехаў у Вільню, дзе ў 1522 г. выйшла ў свет зборнік рэлігійных і свецкіх твораў- Малая падарожная кніга Зборнік был больш даступным шырокаму колу насельніцтва.Ф. Скарына выступіў у якасці стваральніка новага літаратурнага жанру – прадмоў.Ф. Скарына ўнёс уклад у распрацоўку беларускай літаратурнай мовы.затым -“Апостал”1525. Таксама прымае актыўны ўдзел у напісанні 3статута ВКЛ(1588). Потым Скарына хоча пачаць выдавецкую дзейнасць у Маскве,але там яго адразу не прянялі,і толькі праз 50 год яны прымаюць выхадцаў з Беларусі П.Мсціслаўца і І.Федарава. Другая друкарня была адкрыта ў Львове. Яшчэ былі такія асветнікі, як М.Гусоўскі(“Песня пра зубра”), Вісніцкі “Пруская вайна”.Прысвечана падзеям Грундвальскай бітвы.Усё гэта спрыяла пашырэнню бел.мовы.

Выдатным дзеячам беларускай культуры быў паэт-гуманіст, прадстаўнік новалацінскай літаратурнай школы М. Гусоўскі. Атрымаў адукацыю ў Вільні, Польшчы, Італіі. Знаходзячыся ў Рыме, па замове папы Рымскага ён стварыў на лацінскай мове сапраўдны гімн Бацькаўшчыне-Песня пра зубра.

Сымон Будны - Катэхезис

42.Нараджэнне і развіццё беларусазнаўства.Складванне бел.літаратурнай мовы.Першыя праявы бел.нац. ідэі ў мастацкай літаратуры, гістарычных і этнаграфічных іследаванняў.

Дзякуючы такім асветнікам, як Скарына, Гусоўскі…ішло пашырэнне бел.мовы.Яна як дзяржаўная мова ВКЛ, спрыяла яе пашырэнню. З 14ст.набыла рысы сучаснай мовы, а з 16 ст. харак-ны дзеканне, цеканне,гук (Г).Гэта мова найбольш захавалася з усіх славянскіх,дабавіліся новыя словы(назвы месяцаў,дні тыдняў).Яна замацавалася ў прававодстве і вуснай народнай творчасці(тэатр у Смаргоні).Шмат песен, легенд, паданняў на бел.мове.Дзіцячы тэатр “Батлейка”,таксама на бел.мове. Калі Б. была у складз РП-праводзілі паланізацыю,у складз Рас.Імперыі – русіфікацыя,у гэты час бел.мова была забаронена,і толькі ў 1920-беларусіфікацыя.Творы А.Філіповіча,праца “Дыярыум”-дапмаглі больш правілно будаваць сказы,яна супраць паланізацыі. М.Сматрыцкі – “Граматыка Славянская”.У гістарычных даведках пішуцца падзеі гэтых часоу.

Стан навуковых ведаў у пач. 20ст. Вызначыўся развіццём беларусазнаўства. Гістарычныя даследванні былі прадстаўлены працамі вядомага гісторыка і этнографа Мітрафана Доўнар-Запольскага, які абгрунтаваў палажэнне аб існаванні самабытнага бел.народу(этнасу).У пач.20 ст. Быў зроблены значны крок у распрацоўцы нац. Канцэпцыі гісторыі Беларусі. Так, Вацлаў Ластоўскі напісаў Кароткую гісторыю Беларусі.Шырокую вядомасць атрымалі працы па гісторыі славянскіх народаў Уладзіміра Пічэты.Этнаграфічныя даследаванні праводзіліся ў гэты час на Магілёўшчыне Еўдакімам Раманавым.Найбольш значным навуковым укладам у далейшае развіццё беларусазнаўства стала трохтомнае даследванне акадэміка Яўхіма Карскага.Ён даў навуковае абгрунтаванне нац.самабытнасці беларусаў, як асобнага славянскага народа, распрацаваў этнаграфічную тэорыю паходжання бел.народнасці.Аркадзь Смоліч- аўтар кнігі Геаграфія Беларусі, стала славутым навукова-папулярным апісаннем нашай зямлі.

43. Беларускае нац.-культурнае адраджэнне ў пач. 20 ст.

Нацыянальна-культурны рух у пач.20 ст. быў прадстаўлены дзейнасцю газета Наша Ніва, якая дзейнічала на працягу 1906-1915 гг. Яе галоўнымі тэмамі былі Беларусь і лёс народа. На яе старонках упершыню ўбачылі свет паэмы Купалы “Курган і Бандароўна”, урыўкі з паэмы Новая зямля-Коласа. Да 1914 г. Галоўным рэдактарам быў Алесь Уласаў, а з 1914 па 1916 г – Янка Купала. Пад уплывам рывалюцыі 1905-1907 г. ажывіўся друк. У Пецярбургу была ўтворана выдавецкая суполка Загляне сонца і ў наша аконца.Былі надрукаваны зборнік Жалейка – Я.Купалы, Дудка беларуская і смык беларускі – Багушэвіча.Значнай з’явай стала выданне ў Вільні братамі Луцкевічамі і Цёткай газеты Наша Доля.

К-ра Бел. ў пач. ХХст. развівалася ў цеснай сувязі з нац. рухам. Усе вядомыя нац. рухі пачыналіся са змагання за адраджэнне мовы. У пач. ХХст. у сувязі з рэвалюцыяй 1905-07гг і бурж. пераўстварэннямі ў ходзе сталыпінскіх рэформ адбыліся змены і ў развіцці адукацыі. Замест царкоўна-прыходскіх школ адкрываліся нар. вучылішчы. У гарадах з’явіліся вышэйшыя чатырохкласавыя пачатковыя вучылішчы. Было дазволена адкрыццё прыватных школ. Вырасла колькасць гімназій і рэальных вучылішч. Востры недахоп настаўнікаў прывёў да адкрыцця Першага настаўніцкага інстытута ў Віцебску, а затым у Магілёве і Мінску. Вышэйшую адукацыю можна было атрымаць толькі за межамі краіны. Большасць дзяцей школьнага ўзросту на Бел. наогул не навучалася. У пач. ХХ ст. актыўна вяліся гіст. даследаванні вядомым гісторыкам-этнографам Мітрафанам Доўнар-Запольскім, які у св. працах абгрунтоўваў палажэнне аб існаванні самабытнага бел. народа. Гісторык Ластоўскі напісаў “Кароткую гісторыю Бел.”. Шырокую вядомасць атрымалі працы Пічэты, Бюбаўскага па гісторыі славян. Этнаграфічныя даследаванні праводзіліся на Магілёўшчыне Еўдакімам Раманавым. Энцыклапедыяй бела-русазнаўства называюць сучаснікі трохтомнае даследаванне Яўхіма Карскага. Нац.культ. рух у Бел. быў прадстаўлены дзейнасцю газеты “Наша ніва” і творчасцю новага пакалення нац. інтэлігенцыі. У версні-снежні 1906г. выходзіла газета “Наша доля”. Пасля яе закрыцця барацьбу на нац. адраджэнне ўзначаліла газета “Наша ніва”. На яе старонках упершыню былі надрукаваны паэмы Купалы “Курган” і “Бандароўна”, урыўкі з паэмы “Новая зямля” Коласа. Пачатак легальнаму бел. кнігадрукаванню паклала выдавецтва “Загляне сонца і ў наша аконца”, створанае ў 1906г. у Пецярбургу. Вялікі ўклад у развіццё бел. літ-ры ўнеслі Купала, Колас, Багдановіч, Пашкевіч, Гарэцкі. Тэатральнае жыццё было звязана з дзейнасцю Першай бел. трупы Ігната Буйніцкага. У Вільні дзейнічаў Бел. музычна-драматычны гурток Алеся Бурбіса, які ўпершыню паставіў п’есу Купалы “Паўлінка”. Найбольш распаўсюджанымі жанрамі жывапісу былі пейзажы, бытавы і партрэтны (мастакі Бялыніцкі-Біруля, Пэн, Кругер і інш.).