Асаблівасці вонкавай і унутранай будовы птушак.

Прадмет і задачы дысцыпліны

Вывучае метады выкарыстання запасаў дзікіх жывёл (звяроў і птушак) пры комплексным вядзенні лясной і паляўнічай гаспадаркі. задача –авалодванне тэарэтычнымі і практычнымі навыкамі па захаванні і павелічэнні фауны хрыбетных пры розных узроўнях гаспадарчага засваення лясоў(агульную характарыстыку класаў хрыбетных, іх месца ў сістэме жывёльнага свету, асновы іх класіфікацыі, асаблівасці вонкавай і ўнутранай будовы, ведаць лад жыцця, пашырэнне і нагоды змянення колькасці асноўных відаў фауны лясных хрыбетных) біясфера - абалонка планеты,прасціраецца на 7–10 км уверх адносна ўзроўню сусветнага акіяна і некалькі метраў у глыбіню зямлі(гіганцкая экасістэма, якая складаецца з экасістэм рознага ўзроўню. Першасная стр-ра-біягеацэноз. Звяры і птушкі ўваходзяць у комплекс жывёльных арганізмаў біяцэнозу. Яны кансументы – арганізмы, якія спажываюць рэчыва і энергію для сваёй жыццядзейнасці, што назапасілі прадуцэнты – расліны. Увесь жывёльны свет –царства, падзяляецца на 2 падцарствы: аднаклетачныя (прасцейшыя) і шматклетачныя жывёлы. Шматклетачныя жывёлы ўключаюць 7тыпаў, у тым ліку і хордавыя (хрыбетныя). Тып хордавыя прадстаўлены класамі касціставыя рыбы, храстковыя рыбы, земнаводныя, паўзуны, птушкі і смактуны. 2 апошнія класы з’яўляюцца прадметам дысцыпліны.

2Кароткі агляд гісторыі даследаванняў па біялогіі лясных звяроў і птушак

На Б. звесткі ўпершыню адзначаюцца 1745 годзе Г. Ржанчынскім-апісанне пашырэння ў Беларусі бабра, лася і казулі. Мейерам 1800–1801 спіс 25 відаў звяроў Крычаўскага стараства. У 1830–1831 гадах Д. Эйхвальд -звесткі пра смактуноў,Тызенгаўз 1844 надрукаваў спіс відаў смактуноў Літвы і Палесся. 1864 і 1897-спіс жывёл і парадак здабычы і гаспадарчага значэння іх у Мінскай губерніі. 1863 -Гродзенскай, 1861-Віленскай,-Віцебскай. 1865 годзе -манаграфія пра зуброў. кан XIX ст А. Нікольскі пасля экспедыцыі Брэст – Магілёў – Кіеў выдаў манаграфію «Жывёльны свет Палесся».1903 годзе Карцаў даў апісанне паляўнічых звяроў Белавежскай пушчы. З 1924 2 этап сістэматычных планавых даследаванняў. 1924-1934 Фядзюшын, Сяржанін, -даследаванне і абугульненні матэрыялаў па вывучэнні птушак. У 1934 -І. Сяржаніным, М. Кулагіным і М. Макушонкам. 1939 Сяржаніна «Вусякаедныя», 1940 –Кулагіна «Капытныя 1960 Кірыкаў інфармацыю пра змены жывёл у гістарычным плане. 1958 1 заалагічная канферэнцыя ў Мінску. Сяржаніна 1961 «Смактуны Беларусі» і 1967 «Птушкі Беларусі».Да канца XX стагоддзя прыарытэт у даследаванні фауны Беларусі належыць супрацоўнікам Інстытута заалогіі НАН Беларусі, заалагічным кафедрам універсітэтаў, а таксама навуковых аддзелаў запаведнікаў Беларусі. вывучэнне жывёльнага свету ў зоне радыеэкалагічнай катастрофы ў калектыўнай працы супрацоўнікаў Інстытута заалогіі НАН Беларусі «Жывёльны свет у зоне аварыі Чарнобыльскай АЭС» (1995).

 

3. Роля дысцыпліны ў ахове і рацыянальным выкарыстанні фауны лясоў

У выніку вывучэння дысцыпліны студэнт авалодвае звесткамі пра птушак і звяроў, унутрывідавыя і паміжвідавыя адносіны жывёльнага і расліннага свету. Веды спрыяюць навукова-абгрунтаванаму вядзенню комплекснай лясной і паляўнічай гаспадаркі. Яны дазваляюць уплываць на лясныя экасістэмы ў плане павышэння прадукцыйнасці лясных угоддзяў, найбольш поўна задавальняць патрэбы грамадства як у матэрыяльным, рэкрэацыйным, так і духоўным плане. Вывучэнне дысцыпліны фармуе сучасны погляд на развіццё жывёльнага свету як самастойны прыродны працэс. Пазнанне працэсу дазволіць разумна ўмешвацца ў яго плыню.

4. Пажоджанне і месца птушак ў сістэме жывёльнага свету

Клас птушак(Aves)- падцарства шматклетачныя жывёлы, тып хордавых (Chordata), падтыпу хрыбетных (Vertebrata). ўзніклі ад паўзуноў у юрскім перыядзе (148 млн г таму). Пры раскопках былі знойдзеныя 3 асобнікі археаптэрыкс (не меў здольнасці лётаць пa-сапраўднаму,а карыстаўся сваімі крыламі і доўгім хвастом для таго,каб перамяшчацца з галіны на галіну. Кіпцюры дапамагалі яму лазіць па дрэвах), гесперорніс( вёў водны лад жыцця, плаваў пры дапамозе задніх канцавін)і іхтыорні( меу вялікія крылы і магутную грудзіну з высокім кілем) Росквіт птушак у адзначаны час супадае з росквітам пакрытанасенных раслін і вусякоў.Клас птушак на 2 падкласы:яшчарахвостых(адзін выкапнёвы від археаптэрыкс) і веерахвостых (усе іншыя выкапнёвыя і сучасныя віды). Апошнія распадаюцца на мноства атрадаў, надатрады: бяскілявыя (страўсы, казуары, ківі- руху па зямлі), пінгвіны-перайшлі да плавання і кілявыя. Клас птушак уключае каля 8600 відаў. Да тэрыторыі Беларусі маюць адносіны 306 відаў птушак, у тым ліку 231 від,які гняздуецца,23 мігравальныя,11 зімавальныя,36 залётныя,1 нерэгулярна гняздуецца і зімавальны,1 залётны зімавальны,3 гняздуюцца, пералётныя і транзітна-мігравальныя.

Атрад Курападобныя (Galliformes)

283 в Лінька 2–3 разы ў год. маюць спартыўна-паляўнічае значэнне.в РБ 2 сем’ямі, у якія уваходзяць 7 відаў. Сям’я Цецеруковыя (Tetraonidae) Глушэц Практически па ўсёй тер-рыі РБ. саснякам па сфагнавым балоце, навакол сасновыя бары. 3 (гадавалыя) да 5,5 кг (старыя). Глухаркі 1,5–2 кг. палігам. Разгар току – канец красавіка – пачатак мая. У момант тачэння глушэц не чуе. Гняздо на зямлі. 6–8 яек,26 сутак. корм: ігліца, ягады, лісце ы, мураўі, жукі, павукі. Цецярук па ўсёй тэр-рыі РБ. Ляса па балотах, дробналессю. памерам-курыца. палігам. Такуе на зямлі групамі Гняздо–ямка, прыкрыта травой, 7–12 яек.23 дні. летам лістце і каташкамі бярозы і вольхі, ягадамі ядлоўцу. Арабак сасновым і змешаным лясам.360–520 г. манагам. Гняздо на зямлі. 7–12 яек. 22–23 дні. пупышкамі і каташкамі вольхі, бярозы, арэшніка, ягадамі. Пардва Віцебск, поўн Мінск і паўн-зах Магіл. верх і перах балот. Чырвоная кніга РБ.самцоў 650–900 г, самак 550–650 г. манагам. Гняздо на зямлі 7–14 яек. 19–29 дзён. ягадамі, парасткамі і суквеццем траў, насеннем, вусякамі, зімой – пупышкамі бярозы і асіны. Сям’я Бажанавыя (Phasianidae) наземны лад жыцця. Бажан паўдн-зах РБ. аграландшафтам нас пунктаў.самца 1–1,8 кг, самкі менш. палігам. Такаванне вяснова-летні п-д. гняздо на зямлі 7–18 яек. 23 дні. вусенямі, жукамі, насеннем розных траў, зімой -насенне раслін (проса, ячменя) Шэрая курапатка (Perdix perdix) на ўсёй тэр-ыі РБ. Насяляе аграландшафты. Маса 400–600 г,манагам. Гняздо на зямлі.12–14 яек.24–25 дзён,суквеццямі і насеннем траў, карэньчыкамі раслін,зернем культурных злакаў, вусякамі. Перапёлка ўсёй тэр-рыі РБ. Насяляе агараландшафт, лугі і пасевы зерневых к-р. 75–130 г. палігам,такуюць да сярэдзіны жніўня. Гняздо на зямлі ў неглыбокай ямцы.10–15 яек.15–17 дзён. насеннем траў і зерневых

Атрад Голубападобныя (Columbiformes)

292 в. У Б. 1 сям’ёй, 5 відамі. Сям’я Галубіныя (Columbidae) Вялікі голуб (Columbus palumbus) па ўсёй Б. астраўныя лясы і ўскрайкі лясных масіваў. 500–600 г. манагам. У час такавання выдае нізкае грубае буркаванне (гу-у-у, гу-у-у, у-у-ку-гу). Гняздо на дрэве,2 яйкі. 17–18 дзён. зернем і насеннем культурных і дікіх раслін. Клінтух (Columbus oenas) на ўсёй Б. высокаўзроставыя лясы манагам. Гняздуецца ў дуплах дрэў. 2 яйкі. 17–18 дзёнУ вялікай колькасці каля населеных пунктаў і ў іх сутракаецца шызы голуб (Columba livia). Менш горлінка звычайная (Streptopelia turtur) і горлінка кольчатая (Streptopelia dacaota). Для л/ г значэння не маюць.

 

Атрад Лялякападобныя (Caprimulgiformes)

больш 100 в. На Б. 1 сям’ёй Казадоевыя (Caprimulgidae), 1 відам – ляляк звычайны (Caprimulgus europaes). пералётны від, гняздуецца, транзітна мігруе, па ўсёй Б. рознаўзроставыя сасновыя лясы. 35 000–50 000 пар. Ляляк звычайны буйней за шпака, аднак здаецца большым, дзякуючы вялікім крылам і хвасту. Змрочная і начная птушка. дзень сядзіць, прыціснуўшыся да галіны або зямлі, вочы прыкрытыя. Ногі кароткія. Афарбоўка буравата-шэрая з цёмнымі і светлымі палоскамі пад колер кары. Па баках горла дзве вялікія плямы. Дзюба кароткая і шырокая з шчацінкамі ў асновы. Кладка на голай зямлі, у 2 яйкі. 17–18 дзён. вусякамі, якіх ловіць на ляту ў змроку і ноччу. Спажывае мноства майскіх і чэрвеньскіх хрушчоў. Карысная для лясной гаспадаркі птушка.

 

Атрад дзятлы (piciformes)

Сям’я дзятлавых (picidae). Гэта дрэвавыя лазальныя птушкі з моцнай рабрыстай, на канцы долатападобнай дзюбай, жорсткім хвастом. які абапіраецца ў ствол у час-лазання, кароткімі нагамі і загнутымі, вельмі вострымі ўчэпістымі кіпцюрамі. Ноздры прыкрытыя шчоткай густых шчацінападобных пёраў. Язык вельмі доўгі, ліпкі, з цвёрдым зазубраным вастрыём на канцы. манагамы. Вялікі пярэсты дзяцел (dendrocopus major) буйнейшы за шпака. насенне хвойных дрэў, жывельная ежа. Вясной п’юць сок дрэў. Яек 5-7. 12-13 дзен.Трохпалы дзяцел (picoides tridactylus) вельмі пражорлівы. у спелых лясах. лічынкі. Зялены дзяцел (picus veridis) у ліставым лесе. насякомыя(мурашы і іх лічынкі). Яек 5-9. 12-13 дзен. Чорны дзяцел (driocopus martius) старыя лясы з мохавы балотамі, ельнікі і сасновыя бары, гарэльнікі. Харч – лічынкі. Яек 3-5. 12-14 дзен.

 

Сям’я Каціныя (Felidae).

Рысь (Felis lynx) Не шматлікі від. 75-110см,хв20-30см.7-16кг.Стацыі:глухія старыя машаныя і шыракал лясы з густым падлескам.У перыяд размнажэння сярод буралому і каранёу дрэу будуе логава.Гон люты-сакавік.Цяж 9-10 тыд.Дзіц 2-4 нараж у маі-чэрвені.Палаваспел на 2 год.Харч:зайцы,казулі,аляняты.Для лх знач не мае.У ЧК.

 

Сям’я аленяу (Cervidae).

Казуля (Capreolus capreolus) Самы малы прадст сямейства у РБ.110-130см,хв2.5-3.5см,25-35 кг.У аснаванні хв буйн светла-рыж пляма, люстэрка.Самец мае рогі.Стацыі:разрэджаныя участкі лесу,сасн-ялова-дуб лясы з трав раслін,забалоч кустарн.Цечка жнівень-кастр.Цяжар 9 мес. 1-2 цяляты май-чэрвень.Палаваспел 2-3 г.Харч:летам трав расл:пажарніца,зверабой,метлюжок,асака;зіма:парасткі кустоуя і драун раслін,чарніцы,брусніцы,вераск.Для лх знач не мае. СП:загонны,з лайкай. Высакародны алень (Cervus elaphus ) Рэаклімат.Даволі буйная жывёліна.170-240см,Н=140см,хв15-20см,140-220кг.Самцы буйней за самак,маюць рогі і люстэрка. Стацыі:шыракал і мяшаныя лясы з добра разв падлескам,палямі,травянымі балотамі,вадапоямі,але не вельмі густы.Роу(гон) верасень-кастр.Цяжар 8 мес.У сяр лета 1-2 цялят.Палаваспел 16-17 мес.Харч:кустовая расліннасць (лісце,парасткі чарніц, каліны, брызгліны, малін, чаромхі, крушыны),травы(пажарніца,капытнік,канюшына,аусяніца,асака).Калі іх шмат-адмоуны уплыу на лх.СП:загоны з лайкай і з падыходу на роу. Лось (Alces alces) Самы буйны прадстаунік аленевых. 240-280см, Н=170-190см, хв3-4см, 250-400кг. На шыі грыва.Рогі у самцоу.Стацыі:зіма:сухадольны тып лесу з добрым падлескам,падростам асіны,сасны,чарніцамі;летам:забалочаныя участкі,лазняк,буйн трава.Гон жнівень-кастрычнік.Роу на 2км. Цяжар 8.5 мес, 1-3 цяляты у маі-чэрвені.Харч:малад параст,лісце лазняку,рабіны,асіны,сасны,крушыны,кара;высокая трава і паукусцікі,чарніцы,брусніцы;зімой парасткі.СП:загонам і з лайкай.

Сям’я Пустарогіх (Bovidae)

Бычыя. Зубр (Bos bonasus) Самы буйны прадст фауны у РБ.2,3-3,5м,Н=1,5-2,0м,450-900кг. Самцы значна буйней.Пярэдняя частка масіуней задней. Стацыі:шыракал і змяш лясы з добрым падлескам, палянамі,мноствам трау. Гон ліпень-кастрычнік. Цяжар 9 мес. Цяляты у маі-чэрвені.Палаваспел 3 гады.У стадыі рэакліматызацыі

 

48.Cучасны стан і перспектыва зубра ў РБ.

Зубр (Bos bonasus) – самы буйны прадстаўнік фауны Беларусі. Папуляцыя зубра налічвае каля 470 асобін. Асноўная колькасць зубра знаходзіцца ў дзяржаўным нацыянальным парку «Белавежская пушча». У выніку штучнага рассялення маюцца невялікія папуляцыі ў Барысаўскім, Асіповіцкім, Валожынскім і Петрыкаўскім раёнах. Занесены ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь. Папуляцыя знаходзіцца ў стане рэакліматызацыі. Насяляе шыракалісцевыя і змешаныя лясы. Аддае перавагу ўчасткам лесу з добра развітым падлескам, палянам і мноствам разнатраўя. Зубраў ў Беларусі мала, таму значнага ўздзеяння на лясныя фітацэнозы не аказвае. Мае абмежаванае паляўнічае значэнне. Здабываецца ў ходзе селекцыйнага адстрэлу.

.

49.Уплыў звяроў на санітарны стан і біялагічную ўстойлівасць лесу,пашкоджванне лясных раслін смактунамі і абарона насаджэнняў.

Санітарны стан лесу вызначаецца колькасцю здаровых дрэў у фітацэнозах – чым больш здаровых дрэў і чым менш хворых, тым лепшы санітарны стан лесу. Жывёлы ў лесе сваёй дзейнасцю (погрызы, поедзі, абкусы) спрыяюць захворванню дрэў. Яны ствараюць шляхі пранікнення патагена ў дрэва. Біялагічная ўстойлівасць праяўляецца праз устойлівасць усіх кампанентаў лясной экасістэмы. Здольнасць лесу да ўзнаўлення і пагаршэнне апошняга пад уплывам звяроў – знакавы момант у біялагічнай устойлівасці лесу. Лес, які не здольны аднаўляцца, страчвае біялагічную ўстойлівасць. Так, апалыя і пасеяныя жалуды і другое насенне асабліва пакутуюць ад мышападобных грызуноў. Інтэнсіўней за ўсё яны знішчаюць насенне, якое пасеяна восенню. Найбольшую шкоду прычыняюць жаўтагорлыя і лясныя мышы і рыжыя палёўкі. Яны з’ядаюць не толькі свежае, але і ўжо прарослае насенне, а таксама маладыя расліны. Ступеня пашкоджання залежыць ад шчыльнасці папуляцый звяркоў у фітацэнозах. Чым вышэй шчыльнасць звяроў, тым большыя страты нясуць кампаненты лясной экасістэмы, што выклікае памяншэнне біялагічнай устойлівасці. Высокая шчыльнасць звяроў, асабліва капытных, выклікае ўтварэнне шчыльна выбітых сцяжынак. На сцяжынках умовы аэрацыі, увільгатнення змяняюцца ў негатыўны для раслін бок. Пазітыўны ўплыў, які мае месца, калі ў працэсе жыццядзейнасці звяроў утвараецца вялікая колькасць вадкіх і цвёрдых экскрэментаў, пападанне якіх у глебу абагачае яе карыснымі для раслін рэчывамі, не кампенсуе адмоўнага ўздзеяння.Такім чынам, лясныя звяры аказваюць прамы (у асноўным кормячыся) і ўскосны (праз змяненне ўмоў росту) уплыў на дрэвастой, падрост, падлесак, жывое наглебавае покрыва, подсціл і глебу, ставяць пад пагрозу існаванне фітацэнозаў.

 

50.Узаемаўплыў жывёл у лесе

Роля звяроў у жыцці лесу не абмяжоўваецца ўплывам на расліннасць, мёртвае наглебавае покрыва і глебу. Значная частка іх харчуецца іншымі жывёламі, знішчаючы пры гэтым вялікую колькасць шкоднікаў лесу. Шкодных вусякоў знішчаюць землярыйкі, краты, вожыкі, кажаны, барсукі, куніцы і іншыя. Падлічана, што адна звычайная буразубка за год з’ядае 5,5 кг розных вусякоў. Землярыйкі спажываюць у суткі колькасць стравы, роўную 116–203% іх уласнай вагі. Змесціва страўніка лятучых мышэй складае 30% і больш вагі іх цела. Звяры знішчаюць шматлікіх шкоднікаў лесу, у тым ліку такіх небяспечных, як лічынкі майскіх хрушчоў, лялячкі дубовых хахлатак і ліставёртак, бабачак і гусеніц шаўкапрада. Вялікую колькасць дробных грызуноў з’ядаюць лісіца, янотападобны сабака, гарнастай, ласка і куніца. Колькасць зайцоў паніжаюць лісіца, воўк, рысь. Папуляцыя ваўка ў Беларусі штогод з’ядае 5000–6000 дзікоў, 5000–6000 ласёў, 200 аленяў.Такім чынам, паміж папуляцыямі жывёл існуюць цесныя сувязі, ажыццяўляецца ўзаемнае натуральнае рэгуляванне колькасці.

51.Уздзеянне звяроў на пладаноскасць і натуральнае ўзнаўленне лесу.

Звяры – частка лясной экасістэмы, яе кампанент, які знаходзіцца ў цеснай залежнасці і ўзаемадзеянні с іншымі кампанентамі. Таму важна вызначыць, як уплываюць звяры на пладаноскасць, натуральнае і штучнае ўзнаўленне лесу, жывое наглебавае покрыва, лясны подсціл, адзін від на другі.Многія звяры ядуць насенне і плады розных дрэў і хмызнякоў, у тым ліку каштоўных у лесагаспадарчых адносінах: сасны, елкі, дуба. Да ліку відаў, якія інтэнсіўна знішчаюць насенне дрэў і хмызнякоў, адносяцца вавёрка, мышы, буразубкі. Вавёрка зімой часта «стрыжэ» мноства канцавых парасткаў елкі і выгрызае з іх кветкавыя почкі. Пад дрэвамі, дзе яна корміцца можна, знайсці да 500 парасткаў, на кожным з якіх было па 6–7 почак. Частка насення губляецца на лясны подсціл, глебу. Тут іх знаходзяць і ядуць дробныя грызуны. Улічваючы высокую колькасць грызуноў у лесе і іх пражорлівасць, можна ўявіць тую велізарную колькасць насення, якое ўжо не прарасце. Жалуды таксама ахвотна паядаюцца мышамі. У суткі адна мыш спажывае каля 4 жалудоў. У гады невысокіх ураджаяў у дубровах такое дзеянне мышэй істотна падрывае магчымасць узнаўляльнага працэсу. У найбольшай ступені ад мышэй пакутуюць ураджаі жалудоў, арэхаў арэшніку і арэшкаў ліпы.Адчувальны ўрон запасам насення могуць нанесці капытныя – дзікі, алені.Такім чынам, прыведзеная інфармацыя сведчыць пра пэўную адмоўную ролю звяроў у працэсе ўзнаўлення лесу.У тым выпадку, калі запасы, зробленыя грызунамі, апынуцца забытымі, насенне прарасце. Насенне можа разносіцца ў страваварыльным канале звяроў, трапляючы затым на зямлю з экскрэментамі і не губляючы пры гэтым сваёй узыходжасці.Лясны подсціл пранізаны лабірынтамі хадоў кратоў, палёвак, мышэй і землярыек – гэта садзейнічае яе аэрацыі і мінералізацыі, лепшаму паглынанню атмасферных ападкаў. Перарытая звяркамі глеба набывае гарахаватую і дробнаарэхаватую структуру. Дзякуючы разгалінаванай сістэме хадоў, глеба добра забяспечваецца паветрам і вільгаццю, што садзейнічае трансфармацыі, а рэшткі стравы, якія заносяцца ў норы, экскрэменты, што застаюцца там, і трупы саміх жывёл абагачаюць глебу арганічнымі рэчывамі і ў выніку павышаюць яе ўрадлівасць.

Патрабаванні да вальера

Выбар і памеры ўчастка. Як паказвае замежны вопыт, памеры агароджаных участкаў бываюць розныя – ад 2 да 5000 га. Агароджванне і абсталяванне участка. Драўляныя агароджы недаўгавечныя, а збудаванне патрабуе шмат выдаткаў. Звычайна ўчастак агароджваюць 2,5–3-метровай сеткай без заглыблення ў зямлю, але без прасветаў знізу, якія могуць выкарыстаць ваўкі і сабакі. Металічныя (або жалезабетонныя) слупы ставяць з знешняга боку сеткі праз 3,5–4 м. Як паказвае практыка дзіка ўтрымлівае буйнаячэістая (10 × 10 см) тоўстасценная сетка вышынёй 1,2–1,5 м. Лось і алені часта пераадольваюць 2,5-мятровы бар’ер. У мэтах эканоміі 2-хмятровую сетчатую агароджу можна нарасціць двумя-трыма паралельнымі дратамі або жэрдкамі. Сетку лепш мацаваць да пражылін, што робіць агароджу больш трывалай і больш заўважнай для капытных. Вароты ставяць з такім разлікам, каб у іх свабодна ўязджалі трактары або грузавыя машыны з сенам. Агароджу лепш размяшчаць у лясу

74. Метадычныя падыходы да фармiравання груп перасяленцау. Напрыклад аленяу.Усіх завезеных аленяў утрымоўваць у вальеры плошчай каля 300 га 1,5–2 гады, гэта значыць на перыяд атрымання хаця б двух прыплодаў. Потым аленяў варта паступова перавесці на вольнае ўтрыманне, забяспечыўшы да гэтага часу арганізацыю правядзення комплексу біятэхнічных мерапрыемстваў (наглядальныя і паляўнічыя вышкі, кармушкі, салянцы і інш.). У дагаворы на пастаўку аленяў, які складаецца паміж пастаўшчыком і прымальнікам, неабходна прадугледзець разумны дыяпазон «штрафаў» за невыкананне ўмоў дагавора. Вальера плошчай 300 га размяшчаецца ў лясных кварталах, найбольш падыходзячых у адносінах рассяляемага віду. Для высакародных аленяў гэта насаджэнні чарнічнай серыі тыпаў лесу. Мэта такой вальеры – ператрымка з наступным выпускам на вольнае існаванне пры стварэнні новай папуляцыі. Тэрміны завозу аленяў: лістапад-снежань, студзень і да сярэдзіны лютага. Адлоўліваць і перавозіць цельных самак у пазнейшыя тэрміны не дапушчаецца. Пры перавозцы аленяў аўтатранспартам у моцныя маразы клеткі з жывёламі варта закрываць брызентам у мэтах прадухілення магчымых захворванняў.Выпуск аленяў на волю варта праводзіць толькі пасля цяленняў (канец мая, пачатак чэрвеня). Штогод у сакавіку-красавіку неабходна праводзіць праверку аленяў на гельмінтаноскасць і, пры неабходнасці, арганізаваць дэгельмінтызацыю.

 

75. Прафілактыка захворванняў і барацьба з драпежнікамі ў вальерах

Ветэрынарна-прафілактычнае забеспячэнне. Рэгулярныя ветэрынарна-прафілактычныя мерапрыемствы - адна з асноўных умоў паспяховай работы з капытнымі ў вальерах, і на гэтым нельга экано- міць. Зоаветэрынарныя правілы неабходна ведаць і выконваць.

Дэгельмінтызацыя і вакцынацыя жывёл абавязковыя. Пры наяўнасці вельмі эфектыўных прэпаратаў, большасць з якіх можна даваць з кормам, дадзеная працэдура нескладаная, і яе часцей за ўсё ажыццяўляе сам фермер пасля кансультацый з ветэрынарамі.Абавязковыя і ізаляцыя, і ветэрынарнае даследаванне захварэўшых асобін. Часцей за ўсё у штодзённай практыцы фермеры сутыкаюцца з праблемай траўм самцоў у час гону альбо атрыманых жывёламі пры панічных уцёках, а таксама з уздуццем рубцоў і хваробамі органаў дыхання, калі не хапае зімовых сховішчаў. Папярэдзіць траўматызм складана. Пераломы і вывіхі шыйных хрыбетак звычайна смяротныя. Жывёлы з адкрытымі пераломамі таксама выбракоўваюцца. Закрытыя пераломы, нават канечнасцяў, зрастаюцца, калі звяроў не турбаваць два тыдні. Пры прыкметах тымпаніі жывёл прымушаюць рухацца лёгкай рыссю. Кармленне капытных запляснелымі і загніўшымі канцэнтратамі і недахоп пратэіну і мінеральных рэчываў развіваюць цяжкія формы гастраэнтэрыту, што прыводзіць да гібелі жывёл. Каб выявіць прычыну смерці, неабходна ў ветэрынарнай лабараторыі зрабіць аналіз кармоў, кала і асобных органаў жывёл. Тут можна атрымаць і саветы па лячэнні капытных. Барацьба з драпежнікамі. У час моцнага ветру ўпаўшыя дрэвы разбураюць агароджу, і праз праломы могуць пралезці сабакі і ваўкі. Зрэдку драпежнікі робяць лазы пад сеткай альбо праходзяць унутр агароджы, карыстаючыся намеценымі гурбамі снегу. Асаблівую пагрозу для дробных капытных у вальерах уяўляе рысь, для якой агароджа з сеткі не з'яўляецца сур'ёзнай перашкодай. Калі драпежнікі ў вальеры, то іх патрэбна як мага хутчэй знішчыць

76. Фермерскае развядзенне дзікіх звяроў

Фермерскае развядзенне – гэта развядзенне звяроў на адносна невялікіх (ад 30 да 100 га) агароджаных ўчастках тэрыторыі. Яны не лічацца паляўнічымі ўгоддзямі. Мэтай гэтага развядзення з’яўляецца вырошчванне дзікіх капытных для атрымання мяса, пантаў і іншай прадукцыі. Адрозненне паміж вальерным і фермерскім развядзеннем выражаецца ў велічыне плошчы вальер і мэтанакіраванасці ў дасягненні тых або іншых вынікаў. Важнай асаблівасцю дадзенага накірунку з’яўляецца тое, што ў любы час сутак і года можна выканаць заказ спажыўцоў на дастаўку парнога чырвонага мяса, якое не страціла спецыфічнага «букета» сваіх густавых якасцей і таму вельмі высока цэніцца. Такім чынам вынікае, што фермерскае развядзенне ажыццяўляецца паблізу буйных населеных пунктаў.

Адамашванне і развядзенне дзікіх жывёл у няволі і паўвольных умовах маюць шматвекавую гісторыю. Чалавек здаўна імкнуўся атрымаць гарантаваную прадукцыю: мяса, скуры, панты, пух і яйкі. Колькасць відаў, што разводзяць людзі, перавышае сотню. Сярод дамашніх жывёл найбольш шматлікія: авечкі, козы, свінні, каровы, куры, качкі і гусі; сярод фермерскіх паляўнічых птушак дамінуе гібрыдны бажан, курапатка, качка-крыжанка і японская перапёлка, у апошні час хутка прагрэсуе страусагадоўля; сярод пушных відаў – норка, лісіца і пясец; з капытных – аленевыя. Зверагадоўля, паўночная і пантавая аленегадоўля сталі важнымі галінамі жывёлагадоўлі.

 

 

77.Беларускі вопыт рассялення аленя высакароднага. Для пашырэння на тэрыторыі рэспублікі аленя перавозяць. Адпускаюць не адразк, трымаюць у вальерах, плошча з паўквартала, затым рамкі пашыраюцца. Так алень выходзіць на волю.Высакародны алень (Cervus elaphus) – рэакліматызаваны від. Калісьці насяляў усю Беларусь. Зараз мае дыскрэтную папуляцыю. Трымаецца шыракалістых і змешаных лясоў з добра развітым падлескам. Для яго важна, каб лясы чаргаваліся з палямі, травянымі балотамі, наяўнасць вадапояў. Пазбягае вельмі густых фітацэнозаў. Для лясной гаспадаркі мае значэнне ў залежнасці ад шчыльнасці насельніцтва. Там дзе вельмі вялікая шчыльнасць (напрыклад, у Белавежскай пушчы), назіраецца адмоўны ўплыў на лясныя фітацэнозы. Каштоўны аб’ект палявання. Прыблізная колькасць 6 тыс. асобін.

 

78. Хваробы дзікіх жывел небяспечныя для чалавека. Инфекционные и инвазионные болезни, общие для человека и животных, носят название антропозоонозов, или зоонозов, как их называют в медицине. Человек заражается ими при контакте с больными животными, трупами, во время снятия шкур, при разделке туш, обработке животного сырья. Заражение может произойти в результате потребления мяса и других животных продуктов или зараженной воды, а также через переносчиков – многочисленных кровососущих насекомых и клещей. Сибирская язва о страя лихорадочная заразная болезнь домашних, диких животных и людей. Вызывается аэробной бациллой, которая в организме животного образует капсулы, а вне его – споры. Источник возбудителя инфекций – больное животное. В распространении болезни особенно опасен труп животного. Возбудитель болезни может распространяться с водой, загрязненной зараженными сточными водами кожевенных заводов, шерстемоек и других предприятий, перерабатывающих животное сырье, а также с кормами животного происхождения.Заражение людей происходит при снятии и обработке кожи, через кровососов и т.п. Человек чаще всего заболевает кожной формой. Бешенство -острая инфекционная болезнь. Вызывается невидимым под обычным микроскопом фильтрующимся нейротропным вирусом, передаваемым от больного животного к здоровому со слюной при укусах. Болеют люди, домашние животные, в том числе и птица. В естественных условиях довольно часто наблюдается у оленей, барсуков, куниц, косуль, коз, медведей, зайцев, белок, енотовидной собаки, лисиц и у ряда других животных.Скрытый период болезни – от 10 дней до 1 года. Длительность его зависит от отдаленности места укуса от центральной нервной системы и характера раны.Характерный признак бешенства у животных – пугливость или резко выраженная раздражительность животного, доходящая до буйства. Туляремия -инфекционное заболевание грызунов, пушных зверей, домашних животных и человека. Среди переносчиков возбудителя туляремии наиболее широко распространены клещи, комары, слепни, мухи-жигалки и др. Вызывает болезнь аэробная, видимая под световым микроскопом, неподвижная бактерия. Наиболее восприимчивы к туляремии ондатры, мыши, зайцы, домашние животные. Очень чувствительны к болезни люди. Источник инфекции – грызуны и их трупы, кровососущие насекомые и клещи, зараженные пастбища, водоемы, сено, солома.Заражение происходит контактно, через пищеварительный или дыхательный тракт, а в теплое время года – через кровососущих насекомых. Охотники заражаются при посещении неблагополучных водоемов, болот и лугов; при ночевке в зараженных стогах сена, соломы; при разделке туш добытых больных животных. Ящур -вирусное заболевание крупного рогатого скота, овец, коз, свиней, лосей, оленей, зубров, косуль, кабанов и других парнокопытных жвачных, иногда кошек, собак, домашней птицы, лошадей. Люди болеют реже.Для предохранения от заболевания не следует пить сырое молоко. Необходимо соблюдать правила личной гигиены. Орнитоз или пситтакоз -заразное заболевание домашних и диких птиц и человека. Вызывается фильтрующим вирусом, который при температуре 65-70°C погибает через 15 мин. На льду сохраняется до 2 месяцев. Устойчив против высушивания. Гибнет в 3 процентном растворе хлорамина через 3 ч.Пситтакозом заболевают куры, фазаны, утки, чайки, голуби, попугаи, канарейки, снегири и др. – всего около 100 видов птиц. Болезнь чаще имеет скрытое течение, и поэтому здоровые на вид птицы могут быть источником рассеивания возбудителя этого заболевания в природе. Птицы заражаются при соприкосновении здоровых с больными, через зараженный корм и воздух, в котором имеются мелкие частички зараженных фекалий, мочи, перьев, носовых истечении и т.п. Заболевание людей возможно при послеубойной обработке птиц – ощипывании перьев и разделке тушек.Заболевание начинается остро, с ознобом, слабостью. Больные жалуются на головные боли, боли в суставах.Также Лептоспироз, токсоплазмоз, стригущий лишай, Трихинеллез.

 

Прадмет і задачы дысцыпліны

Вывучае метады выкарыстання запасаў дзікіх жывёл (звяроў і птушак) пры комплексным вядзенні лясной і паляўнічай гаспадаркі. задача –авалодванне тэарэтычнымі і практычнымі навыкамі па захаванні і павелічэнні фауны хрыбетных пры розных узроўнях гаспадарчага засваення лясоў(агульную характарыстыку класаў хрыбетных, іх месца ў сістэме жывёльнага свету, асновы іх класіфікацыі, асаблівасці вонкавай і ўнутранай будовы, ведаць лад жыцця, пашырэнне і нагоды змянення колькасці асноўных відаў фауны лясных хрыбетных) біясфера - абалонка планеты,прасціраецца на 7–10 км уверх адносна ўзроўню сусветнага акіяна і некалькі метраў у глыбіню зямлі(гіганцкая экасістэма, якая складаецца з экасістэм рознага ўзроўню. Першасная стр-ра-біягеацэноз. Звяры і птушкі ўваходзяць у комплекс жывёльных арганізмаў біяцэнозу. Яны кансументы – арганізмы, якія спажываюць рэчыва і энергію для сваёй жыццядзейнасці, што назапасілі прадуцэнты – расліны. Увесь жывёльны свет –царства, падзяляецца на 2 падцарствы: аднаклетачныя (прасцейшыя) і шматклетачныя жывёлы. Шматклетачныя жывёлы ўключаюць 7тыпаў, у тым ліку і хордавыя (хрыбетныя). Тып хордавыя прадстаўлены класамі касціставыя рыбы, храстковыя рыбы, земнаводныя, паўзуны, птушкі і смактуны. 2 апошнія класы з’яўляюцца прадметам дысцыпліны.

2Кароткі агляд гісторыі даследаванняў па біялогіі лясных звяроў і птушак

На Б. звесткі ўпершыню адзначаюцца 1745 годзе Г. Ржанчынскім-апісанне пашырэння ў Беларусі бабра, лася і казулі. Мейерам 1800–1801 спіс 25 відаў звяроў Крычаўскага стараства. У 1830–1831 гадах Д. Эйхвальд -звесткі пра смактуноў,Тызенгаўз 1844 надрукаваў спіс відаў смактуноў Літвы і Палесся. 1864 і 1897-спіс жывёл і парадак здабычы і гаспадарчага значэння іх у Мінскай губерніі. 1863 -Гродзенскай, 1861-Віленскай,-Віцебскай. 1865 годзе -манаграфія пра зуброў. кан XIX ст А. Нікольскі пасля экспедыцыі Брэст – Магілёў – Кіеў выдаў манаграфію «Жывёльны свет Палесся».1903 годзе Карцаў даў апісанне паляўнічых звяроў Белавежскай пушчы. З 1924 2 этап сістэматычных планавых даследаванняў. 1924-1934 Фядзюшын, Сяржанін, -даследаванне і абугульненні матэрыялаў па вывучэнні птушак. У 1934 -І. Сяржаніным, М. Кулагіным і М. Макушонкам. 1939 Сяржаніна «Вусякаедныя», 1940 –Кулагіна «Капытныя 1960 Кірыкаў інфармацыю пра змены жывёл у гістарычным плане. 1958 1 заалагічная канферэнцыя ў Мінску. Сяржаніна 1961 «Смактуны Беларусі» і 1967 «Птушкі Беларусі».Да канца XX стагоддзя прыарытэт у даследаванні фауны Беларусі належыць супрацоўнікам Інстытута заалогіі НАН Беларусі, заалагічным кафедрам універсітэтаў, а таксама навуковых аддзелаў запаведнікаў Беларусі. вывучэнне жывёльнага свету ў зоне радыеэкалагічнай катастрофы ў калектыўнай працы супрацоўнікаў Інстытута заалогіі НАН Беларусі «Жывёльны свет у зоне аварыі Чарнобыльскай АЭС» (1995).

 

3. Роля дысцыпліны ў ахове і рацыянальным выкарыстанні фауны лясоў

У выніку вывучэння дысцыпліны студэнт авалодвае звесткамі пра птушак і звяроў, унутрывідавыя і паміжвідавыя адносіны жывёльнага і расліннага свету. Веды спрыяюць навукова-абгрунтаванаму вядзенню комплекснай лясной і паляўнічай гаспадаркі. Яны дазваляюць уплываць на лясныя экасістэмы ў плане павышэння прадукцыйнасці лясных угоддзяў, найбольш поўна задавальняць патрэбы грамадства як у матэрыяльным, рэкрэацыйным, так і духоўным плане. Вывучэнне дысцыпліны фармуе сучасны погляд на развіццё жывёльнага свету як самастойны прыродны працэс. Пазнанне працэсу дазволіць разумна ўмешвацца ў яго плыню.

4. Пажоджанне і месца птушак ў сістэме жывёльнага свету

Клас птушак(Aves)- падцарства шматклетачныя жывёлы, тып хордавых (Chordata), падтыпу хрыбетных (Vertebrata). ўзніклі ад паўзуноў у юрскім перыядзе (148 млн г таму). Пры раскопках былі знойдзеныя 3 асобнікі археаптэрыкс (не меў здольнасці лётаць пa-сапраўднаму,а карыстаўся сваімі крыламі і доўгім хвастом для таго,каб перамяшчацца з галіны на галіну. Кіпцюры дапамагалі яму лазіць па дрэвах), гесперорніс( вёў водны лад жыцця, плаваў пры дапамозе задніх канцавін)і іхтыорні( меу вялікія крылы і магутную грудзіну з высокім кілем) Росквіт птушак у адзначаны час супадае з росквітам пакрытанасенных раслін і вусякоў.Клас птушак на 2 падкласы:яшчарахвостых(адзін выкапнёвы від археаптэрыкс) і веерахвостых (усе іншыя выкапнёвыя і сучасныя віды). Апошнія распадаюцца на мноства атрадаў, надатрады: бяскілявыя (страўсы, казуары, ківі- руху па зямлі), пінгвіны-перайшлі да плавання і кілявыя. Клас птушак уключае каля 8600 відаў. Да тэрыторыі Беларусі маюць адносіны 306 відаў птушак, у тым ліку 231 від,які гняздуецца,23 мігравальныя,11 зімавальныя,36 залётныя,1 нерэгулярна гняздуецца і зімавальны,1 залётны зімавальны,3 гняздуюцца, пералётныя і транзітна-мігравальныя.

Асаблівасці вонкавай і унутранай будовы птушак.

Функціі:абарона ад ахлоджвання і намакання, стварэнне нясучай паверхні крыла і абцякальнай формы. Пёры пакрываюць птушку на асобных участках скуры – птэрыліях, паміж імі знаходзяцца пазбаўленыя пераў участкі – аптэрыі. Пяро (penna) складаецца з пругкага ствала (rachis) і бакавых пласцінак – вонкавага і унутранага махалаў (pogonium). Верхняя частка ствала да якога прымацоўваецца махала, носіць назву стрыжня (scapus). Ніжняя частка называецца ачын (calamus). Кожнае махала утворана бародкамі 1-га і 2-га парадку. Пёры бываюць контурныя (рулевыя, махавыя, покрыўныя) і пуховыя (пуховае пер’е і пух). Пуховае пер’е – адсутнасць бародкі другога парадку. Асноўныя пігменты афарбоўкі пераў – меланіны (чорны, буры, серы) і ліпахромы (чырвоны, жоўты, зялёны). Пазваночнік птушак складаецца з 4-ох аддзелаў: шыйнага, груднога, кражавага, хваставога. Шкілет пярэдніх канечнасцяў складзены з 3-ох аддзелыў: кісці, перадплечча, пляча. Кісць мае усяго 3-ы пальцы. Грудзіна вельмі вялікая і мае выгляд шырокай пласцінкі – груднога кіля, да якога прымацоўваюцца вялікая і малая грудныя мышцы. Перадплечча складаецца з 2-ух касцей – больш тоўстай лакцявой і параўнальна тонкай прамянёвай. Сэрца птушак вялікае, 4-ох камернае. Легкія аданосна малыя, але вельмі прадуктыўныя за кошт навылетнай сістэмы трубачак і паветраных капіляраў, пазбаўленых альвіол. Наяўнасць танкасценных эластычных вырастаў лёгкіх – паветраных мяшкоў (падвоенае дыханне – абмен газаў пры удыху і выдыху). Страўнік у птушкі складзены з 2-ух аддзелаў: пярэдні – жалезісты (хімічная апрацоўка ежы) і задні - мускульны (механічная апрацоўка ежы). Спецыяльнае расшырэнне стрававода – валлё (для размягчэння і ператраўлення грубай ежы). Выдзяляльная сістэма уключае парныя 3-ох лопасцевыя ныркі, а таксама мачаточнікі, якія адкрываюцца у кедаку. Палавыя органы самцоў уключаюць парныя семяннікі, а таксама семяправоды, якія адкрываюцца у клааку. Самкі маюць правы (рэдукаваны) і левы (развіты) яечнікі з яйцаводамі, якія таксама адкрываюцца у клааку. Асабліва развіты паўшар’і пярэдняга мозгу, мазжачок, зрокавыя бугаркі прамежнага мозгу.