Грамадска-паліт рух на бел землях (канец XIX ст. - пачатак XX ст. ).

Народніцтва. Ідэалогія грунтавалася на веры ў своеасаблівы шлях сац перабудовы Расіі - пераход да сацыялізму, мінуючы капіталізм. Ас сілу народнікі бачылі ў сялянстве. Родапачын ідэі былі А. Герцэн і М.Чарнышэўскі. Адзін з першых народніцкіх гурткоў у Бел ўтварыўся ў 1875г. у Магілёве, затым у Мінску, Віцебску, Слуцку. Бел народнікі ўваходзілі ў агульнарас падпольныя арг-цыі: «Зямлю і волю», а пасля яе расколу ў «Народ волю» і «Чорны перадзел». У сваёй дзейнасці нарадавольцы рабілі стаўку на індывідуальны паліт тэрор супраць прадстаўнікоў улады. 1 сакавіка 1881 г. беларусам Ігнатам Грынявіцкім быў забіты Аляксандр ІІ. Народнікі ў Бел спрабавалі аб'яднацца ў адзіную арг-цыю. У пач 1882 г. у Вільні была створана Паўночназах арг-цыя "Народ волі". Ужо ў канцы года паліцыі ўдалося раскрыць і арыштаваць членаў яе цэнтральнай групы. У Бел засталіся толькі асобныя гурткі.У першай пал1880х гг. у Пецярбургу існавалі студэнцкія гурткі нарадавольніцкага і ліберальнаасветніцкага накірункаў, удзельнікамі якіх былі выхадцы з Беларусі. У1884 г. утварылі бел сацыяльна-рэвалюц групоўку «Гоман», якая выдавала аднайменны нелегальны часопіс. У Мінску была арганізавана падпольная друкарня "Чорнага перадзелу". Гоманаўцы былі першымі, хто паставіў пытанне аб праве бел мець сваю самас дзяржаву. Іх ідэалам была вольная ад сацыяльнага і нацыян прыгнёту Расія, пабудаваная на аснове федэрацыі самакіруемых абласцей. Гоманаўцы целі сувязі з народніцкімі гурткамі Мінска, Віцебска, Магілёва, але аб'яднаць усіх рэвалюц народнікаў Бел ў той час не здолелі. У друг пал1880х90я гг. пануючым накірункам у народніцтве з'яўляўся ліберальны. Лібер народнікі адмовіліся ад рэвалюц метадаў барацьбы і галоўную ўвагу звярнулі на рэфарміраванне зямельнага заканадаўства з мэтай павялічыць сялян землеўладанне і захаваць абшчыну ў вёсцы. У другой палове 1880х пач1890х гг. у некаторых гарадах Белбылі арганізаваны гурткі, у якіх вывуч працы Маркса, Энгельса і іх паслядоўнікаў. У Мінску такімі гурткамі кіравалі Абрамовіч, Гурвіч і Трусевіч. Другая група, пад кіраўніцтвам Трусевіча, вяла прапаганду на буйных прадпрыемствах Мінска. У 1897г. на з'ездзе яўрэйскіх сацыялдэмак ар-цый у Вільні быў утвораны Бунд Усеагульны яўрэйскі рабочы саюз у Літве, Польшчы і Расіі. Яго лідэрам стаў Крэмер.Такім чынам,у канцыXIX ст. былі закладзены ідэйныя і арганізац асновы далейшай барацьбы розных апазіц самадзяржаўю сіл, якія пачалі афармляцца ў паліт партыі.

 

53. Лютаўская і Кастрыч р-цыі

Пачатак Лют.р. паклалі масавыя выступленні рабочых і салдатаў.ў Петраградзе. 2 сак.1917 цар Мікалай 2 адрокся ад прастола. Царскае самадзяржаўе было звергнута.Ствар.новыя органы бурж.ўлады.- Часовы ўрад – да ажыцц. Установачнага сходу – будучага парламента Расіі. Ен павінен быў вырашыць пытанні аб зямлі, аб вайне і міры, нац.пытанне.

У гар-х і мяст-х ствар.Саветы раб і салд.дэп-ў. Усталяв. двоеўладдзе (рэвац.-дэм.ўлада пралетарыяту і сялянства(Саветы- бундаўцы,меншавікі.) і улада буржуазіі (грамадскія камітэты парадку). У 1917 у Мінску – з’езд прадстаўнікоў бел.нац.арг-цый – за аўтаномію Бў складзе Рас.дэм.рэспублікі. Вышэйшы орган – Бел.краёвая рада., выканаўчы орган – БНК.

25 кастрычніка 1917 – узброен.паўстанне у Петраградзе арганізованае бальшавікамі (Ленін). У выніку Часовы ўрад скінуты, улада ў руках Саветаў. На 2 Усерас.з’ездзе была абвешч.савецк.улада. прыняты Дэкрэты аб міры і зямлі..

Мінскі гарадскі савет абвясціў сябе ўладай у Мінску. Кір-ва ажыцц. Ваенна-рэвалюц.кам-тЗах.вобласці, які абапіраўся на салдат. Супраць выступалі меншавікі і эсэры, бундаўцы. У Мінску яны стварылі камітэты выратавання рэвалюцыі. Пасля Кастр.рэв. пач фарміраванне новай сістэмы органаў уладыю Створ Аблвыкамзах)- вышэйшы орган ўлады (Мяснікоў)

54. Бел дзяржаўнасць. БНР. БССР

Стварэнне бел.дзяржаўнасці было звяз.першапачаткова з абвяшчэннем на нац.-дэм. аснове БНР, а затым СССР.

У снежні 1917 г. адбыўся Усебел.з’езд у Мінску. Адна частка дэлегатаў дабівалася абвяшчэння БНР, а другая прапанавала аўтаномію ў складзе Савецкай Расіі. У выніку – стварэнне органа краёвай ўлады ў выглядзе Усебел.Савета сял.,раб,і салдацкіх дэп-ў. Падобна орган Аблвыкамзах(Мяснікоў)(Абл.вык.камітэт Саветаў раб,салд.і сял.дэп-ў Зах.вобласці і фронту) ужо існаваў. І ўдзельнікі з’езда фактычна выказваліся супраць яго.

Удзельнікі Усеб.з’езда утвар.Выканаўчы камітэт, які абвясціў сябе часовай ўладай на т.Б. 9 сакавіка ен абвясціў БНР. Ен быў ператвораны ў раду БНР, якая 25 сак.1918г.абвясціла незалежнасць БНР.

Дзеячы БНР (Іван і Антон Луцкевічы, В.Ластоўскі, Аркадзь Смоліч) апын ў цяжкім становішчы, бо абвяшчэнне БНР адбыл.ва ўмовах ням.акупацыі. Па ўмовах Брэсцкага міру(3сак.1918) паміж СССр і Германіяй ч.т.Беларусі,была занята герм.войскамі., таму немцы не прызналі гэтай рэсп-кі.

На 1 з’ездзе РКП(б) у канцы 1918г. у Смаленску. І 1 студзеня 1919 была абвешч.БССР. Старшыней Часовага раб-сял.ўрада Б. стаў Зміцер Жылуновіч.. 2-3 лютага 1919 на 1 Усебел. з’езде Саветаў ў Мінску прын Кансцітуцыя і аб’яднанне Беларусі і Літвы у Літ.-Бел.Рэспубліку, якая праіснавала да жніўня 1919 г., бо яе тэр-рыя была захоплена польск.войскамі ў час польска-савецкай в.1919-1920 гг. 31 ліпеня 1920 чырвоная армія вызваліла т.Б. і прын.Дэкларацыя аб незалежнасці БССР. Адбылося 2 абвяшчэнне Сав.Рэсп.на т.Б.

 

Беларусь у мижваенны перыяд

(НЭП) і беларусізацыя ў БССР. Першая сусвет і савецка-польская войны, змена акупац рэжымаў, а таксама п-ка «ваен камунізму» прывялі да глыбокага эк крызісу ў Бел. Асабліва цяжкім было становішча ў с/г. У сак1921г. была прынята «новая эк п-ка», якая павінна была забяспечыць хуткі гаспадарчы ўздым, павышэнне матэрыяльнага i кул-га ўзроўню насельніцтва і пабуд сацыялізм. У пр-сці, якая ў першыя гады савец улады была поўнасцю нацыяналізавана, неабходным крокам стала яе дэцэнтралізацыя. Буйныя і стратэгічна важныя пр-ствы аб’ядноўваліся ў трэсты і заставаліся ва ўласнасці дзяржавы, астатнія падлягалі кансервацыі або здаваліся ў арэнду прыватным асобам. Некаторыя прадпрыемствы пераводзіліся на гаспадарчы разлік (у рамках дзяржбюджэту і фіксаваных цэн) і камерцыйны разлік (атрыманне прыбытку за кошт дагаворна-рыначных цэн) і атрымлівалі шырокую гаспадарчую аўтаномію.Адмянялася абавязковая працоўная павіннасць, і фарміраваўся рынак свабод раб сілы. У с/г харчразвёрстка была заменена натур харчпадаткам. НЭП пачаў згортвацца хуткімі тэмпамі, і на змену яму прыйшлі індустрыялізацыя пр-сці і калектывізацыя с/г. Бел-цыя: развіццё бел к-ры і нац адукацыі:стварэнне навуч установаў з бел мовай навучання, выданне на бел мове кніг перавод на бел мову дзярж аппарату. з 1929 г. - згортванне бел-цыі. П-ка бел-цыі праіснавала нядоўга і была спынена разам з адмовай ад НЭПа і зменай паліт курса партыі. У другой пал 1920-х прыйшла п-ка індустрыялізацыі, прыярытэтным накірункам якой стала стварэнне ў СССР машыннай вытворчасці. калектывізацыя вёскі, у выніку якой былі створаны калгасы. «раскулачвання». Грамадска-паліт20-х -30-я г. з прыходам да ўлады Сталіна адбывалася ўсталяванне таталітарнага рэжыму. Таталітарызм — гэта тып паліт і грамадскай сістэм, які хар-цца імкненнем дзяржавы да поўнага (татальнага) кантролю над усімі сферамі жыцця грамадства, забаронай дэмак арг-цый і ліквідацыяй канс-ных правоў і свабод грамадзян. ідэя камунізму. мас рэпрэсіі.

 

Зах Бел у складзе Польшчы

У выніку падпіс Рыжскага мірнага д-ра паміж Польшчай і Савец Расіяй (18.3.1921) зах бел тэр сталі часткай "другой РП". падзел на 4 ваяводствы (Віленскае, Беластоцкае, Наваградскае і Палескае) 29 паветаў і гміны. Палякі наз гэтыя тэр "крэсы ўсх", "паўн-ўсх землі Польшчы", "Белапольшча", што падкрэслівала пазіцыю непрызнання бел зямель як асобнай не толькі тэр-паліт, але і этнічнай адзінкі. У эк плане Зах Бел была аграрным рэгіёнам. У 20-х гг. польскі ўрад праводзіць на далучаных землях шэраг аграрных р-м: парцэляцыю – продаж памешчыкамі праз банк часткі сваіх зямель па фіксаваных цэнах; камасацыю – аб’яднанне ў адзіны надзел дробных сялян палосак і высяленне сямей на хутары; пераход сервітутаў – сумесных для карыстання памешчыкаў і сялян зямель.Прамысловасць Зах Бел насіла пераважна дробны х-р з найбольшым развіццём харчовай і дрэваапрацоўчай галін. Сярэдняя зар плата рабочага на заходнебел прадпрыемствах складала каля 68 % ад зар платы рабочага ў Цэнт Польшчы. Значна абвастрыў стан працоўных эк крызіс 1929 – 1933 гг., у выніку 46 % рабочых засталіся без працы. Адным з вынікаў непамернай эксплуатацыі народа і цяжкага сацыяльна-эк стану стаў масавы выезд за мяжу. нацыянальна-рэлігійная п-ка польскага ўрада, якая мела мэтай непрызнанне і далейшае знішчэнне бел нацыі. На тэр Зах Бел дзейнічала 19 турмаў і канцэнтрацыйны лагер у Бярозе-Картузскай. Рэжым санацыі Ю. Пілсудскага (1926 – 1939) узмацніў сацыяльны, нац і рэліг прыгнёт, што выклікала актывізацыю нац-вызваленчага і рэвалюц руху ў Зах Беларусі. У першай палове 20-х гг пераважалі ўзброеныя выступленні партызан хар-ру.У сярэдзіне 20-х гг на паліт сцэну выходзіць яшчэ некалькі сіл, сярод якіх вызначаецца Бел сялянска-работніцкая грамада (БСРГ). У 1921 г. заснаваны Віленскі бел гісторыка-этнаграфічны музей. У навуковай і культурна-асвет рабоце актыўна ўдзельнічалі Ластоўскі, Станкевіч, Тарашкевіч, браты Луцкевічы і інш.У час, калі ў БССР пачаўся працэс згортвання п-кі беларусізацыі, супрацьстаянне прымусовай паланізацыі ў Зах Бел садзейнічала актывізацыі і аб'яднанню бел інтэлігенцыі.

 

ВАВ

Фашысцкая Гер, парушыўшы пакт аб ненападзенні, 22 чэрвеня 1941 г. ўварвалася ў межы СССР. На тэр Бел разгарнуліся абарончыя баі. У адпаведнасці з планам маланкавай вайны галоўны ўдар на маскоўскім напрамку наносіла група армій «Цэнтр». Яна мела на мэце знішчэнне ў прыгранічных баях войскаў Зах асобай вайсковай акругі. У першапач перыяд вайны савец войскі вымушаны былі адступаць. Справа ў тым, што асабовы склад Чыр Арміі рыхтаваўся галоўным чынам да наступ дзеянняў, бо існавала думка аб будучай вайне як наступальнай, скарацечнай і на чужой тэр. Не было цалкам праведзена пераўзбраенне войскаў, новая тэхніка была яшчэ не асвоена. За тыдзень баёў байцы паграніч заставы лейтэнанта Кіжаватава, што знах ў Брэсц крэпасці, знішчылі каля батальёна гітлераўцаў. Штаб абароны крэпасці ўзначалілі капітан Зубачоў і палкавы камісар Фамін. Кіраўніком абароны стаў маёр Гаўрылаў. Абаронцы крэпасці пратрымаліся каля месяца, хаця па планах фашыстаў на захоп крэпасці адводзілася толькі некалькі гадзін. У 1965г. «Крэпасць- герой». Ужо ў першыя гадзіны вайны разгарнуліся павет баі ў небе Бел. Каля Радашковіч здзейснілі гераічны подзвіг камандзір эскадрыллі, капітан Гастэла і члены яго экіпажа. накір палаючы самалёт на трупу ням танкаў і аўтамашын. 14 ліпеня 1941 г. пад Оршай упершыню батарэя мінамётаў пад каманд капітана Флёрава выкарыстала рэактыўную артылерыю — «кацюшы». не дазволілі праціўніку рэалізаваць план «маланкавай вайны. На акуп тэр Бел ням-фашыс захопнікі ўстанавілі акуп рэжым. Быў уведзены «новы парадах», нак на ліквід савец ладу, рабаванне нац багаццяў і рэсурсаў, прыгнечанне і знішчэнне людзей. Яго ідэйнай асновай «рас тэорыя», перавагу арыйскай расы неабходнасць пашырэння «жыццёвай прасторы» для немцаў і іх «права» на сусветнае панаванне. плане «Ост». 75% рускіх, бел, укр фізічна знішчыць, а астатнія 25% ператварыць у рабоў. Пойнае зніш яўрэяў і цыган. У Бел было створана больш за 260 лагераў смерці. 22 сакавіка 1943 г. па загадзе фашыс былі спалены жывымі ўсе жыхары вёскі Хатынь паблізу Лагойска. вывозілі савецкіх людзей на работы ў Гер. 22 чэрвеня 1941г створаны Зах фронт. Камандуючымі Зах фронтам былі: генерал арміі Паўлаў (чэрвень 1941 г.), генерал-лейтэнант Яроменка (чэрвень - ліпень 1941 г.). Маршал Савец Саюза Цімашэнка (ліпень - верасень 1941 г.), генерал-палкоўнік Конеў І.С. (верасень - кастрычнік 1941 г., жнівень 1942 г. - люты 1943 г.), генерал арміі Жукаў (кастрычнік 1941 г. - жнівень 1942 г.), генерал арміі Сакалоўскі, генерал-палкоўнік Чарняхоўскі (красавік 1944 г.). З першых дзён вайны войскі Зах фронту прынялі на сябе ўдар перавышаючых сіл ворага. Яны вялі цяжкія абарончыя баі ў Бел (абарона Брэсцкрэпасці, Брэста, Мінска, Магілёва, Віцебска, Гомеля), наносілі контрудары пад Гроднам, Віцебскам і інш., удзельнічалі ў Смаленскай бітве, абарончых аперацыях на подступах да Масквы, у контрнаступленні пад Масквой. Летам 1943 г. ўдзельнічалі ў Курскай бітве, Смаленскай аперацыі. Войскі 3-га Бел фронту ўдзельнічалі ў аперацыях "Баграціён" па выз Бел. і ва Усх-Прускай.