Першапачатковае засяленне Бел. Славянская каланізацыя

Нараўне з балтамі, германцамі, раманцамі, кельтамі і іншымі этнічнымі групамі славяне былі адной з галін індаеўрапейцаў, якая рассялілася на еўрапейскім кантыненце. Рымскія аўтары І-ІІ стст. называлі славян венедамі. Гісторыкі VI ст. – антамі і склавінамі. У пачатку VI ст. н.э. пачалося “Вялікае перасяленне народаў”. VI-VIІ стст. падзяліліся на тры вялікія групы: заходніх славян (Вісла-Одэрскае міжрэчча, сучасныя палякі, чэхі, славакі і інш.), паўднёвых славян (Балканскі паўвостраў, сучасныя балгары, сербы, харваты, славенцы і інш.) і ўсходніх славян (сучасныя беларусы, рускія і украінцы). Усходнія славяне каланізавалі абшары Усходняй Еўропы. Крывічы-палачане рассяліліся ў сярэднім цячэнні Заходняй Дзвіны. Першае датаванае ўпамінанне пра крывічоў змяшчаецца ў “Аповесці мінулых часоў” і адносіцца да 859 г., дзе гаворыцца, што варагі бралі з іх даніну. Па-рознаму тлумачаць гісторыкі назву племені – “крывічы”. Адны яе выводзяць ад прозвішча старэйшыны роду Крыва, ці ад слова “кроўныя” (блізкія па крыві). Іншыя, ад імя язычніцкага святара Крыва-Крывейтэ. Дрыгавічы займалі значную частку Паўднёвай і Цэнтральнай Беларусі. Важнымі дрыгавіцкімі гарадамі з’яўляліся Тураў, Пінск, Слуцк, Менск. Апошні ў далейшым быў заваявыны крывічамі і ўвайшоў у склад крывіцкага Полацкага княства. На аснове ж племяннога княжання дрыгавічоў у делейшым сфарміравалася Тураўскае княства.. Найбольш значнымі гарадамі на іх землях былі Гомель, Чачэрск. У летапісе пра радзімічаў гаворыцца, што яны прыйшлі “от ляховъ (палякаў)”. Але гэтае сцвярджэнне не падцвярджаецца археолагамі. Першыя летапісныя звесткі пра радзімічаў адносяцца да 885 г.

У той жа час іншыя даследчыкі адмаўляюць існаванне старажытнарускай народнасці. У далейшым, у выніку эканамічнага, сацыяльнага і дзяржаўнага развіцця Старажытнай Русі складваліся групы княстваў і зямель, што з’явілася адной з перадумоў узнікнення ў будучым беларускай, русскай і украінскай народнасцей.

 

4 2. Раннефеадальныя княствы. Тураўскае і Полацкае

Упершыню Полацк узгадваецца пад 862 г. У 860-я гг. адбыўся паход кіеўскіх князёў Аскольда і Дзіра на Полацк. У 882 г. сталіцу крывічоў падпарадкаваў Кіеву вядомы старажытнарускі князь Алег. У 907 г. Полацк, як саюзнік Кіева, прымаў удзел у сумесным паходзе рускіх князёў на сталіцу Візантыйскай імперыі – Царград (Канстантынопаль). Хрысціанства. ІЗЯСЛАЎ княжыў у Полацку прыкладна з 988? па 1001 гг. Гэта быў адукаваны князь, які клапаціўся аб распаўсюджанні хрысціянства і адукацыі ў сваім княстве, за гэта яго празвалі “князь-кніжнік”. пасля смерці стаў малалетні БРАЧЫСЛАЎ ІЗЯСЛАВАВІЧ (1003-1044 гг.). Менавіта пры гэтым князі Полацкая дзяржава пачала сваё хуткае ўзвышэнне і дасягнула найвялікшай палітычнай вагі. У 1029 г. у Брачыслава нарадзіўся сын – УСЯСЛАЎ, пазней празваны Чарадзеем. З 1044 па 1101 гг. ён кіраваў Полацкім княствам. У спадчыну Ўсяславу дасталася моцная дзяржава і вялікія грашовыя сродкі, а так сама палітычны аўтарытэт кіраўніка магутнага княства. У 1054 г. памірае Вялікі кіеўскі князь Яраслаў Мудры. Ён пакідае 7 нашчадкаў, а каб старэйшыя з іх не прыцяснялі малодшых, завяшчае полацкаму князю быць гарантам выконвання ўмоў свайго тэстаменту. Амаль 10 год працягвалася мірнае суіснаванне дзвюх старажытнарускіх дынастый – Рагвалодавічаў і Яраславічаў. Але ў 1065 г. пачынаецца барацьба Ўсяслава з Кіевам і Ноўгарадам, якімі валодалі старэйшыя Яраслававы сыны. Усяслаў спрабаваў захапіць Пскоў, але няўдала. У 1066 Усяслаў захапіў і разрабаваў Ноўгарад, вывез з наўгародскага Сафійскага сабору царкоўныя рэчы для пабудаванага раней ў Полацку трэцяга ва ўсходніх славян Сафійскага сабора. Ўсяслаў сам падзяліў сваё княства на ўдзелы паміж шасцю сынамі. Галоўны ўдзел – Полацкі - дастаўся Рагвалоду (у хрышчэнні Барысу), Мінскі – Глебу. Глеб стаў праводзіць актыўную палітыку. У 1116 г. ён здзейсніў паход на Слуцк, адбіў паходы паўднёварускіх князёў на Мінск, Оршу і Копысь. У 1117 Глеб ваяваў са Смаленскам і Ноўгарадам. паход рускіх князёў на Мінск. У 1119 г. Мінск быў асаджаны, Глеб узяты ў палон, вывезены ў Кіеў і пасаджаны ў поруб, дзе і памёр пры загадкавых абставінах. У 1151 г. адбылося першае выступленне полацкага веча супраць князя. Рагвалод Барысавіч выгнаны, на трон запрошаны мінскі князь Расціслаў Глебавіч, але не надоўга. Ужо ў 1158 г. у Полацак вярнуўся Рагвалод. А ў 1162 г. веча запрасіла на княжэнне З 60-х гг. XIII ст. узмацніліся сувязі Полацка з Наваградкам, на полацкае княжэнне сталі запрашаць літоўскіх князёў. паступоваму ўваходжанню Полацкай зямлі ў склад ВкЛ, але з пэўнымі правамі на аўтаномію. княства Тураўскае. Гэта княства месцілася на землях дрыгавічоў, у басейне ракі Прыпяць. Калі Заходняя Дзвіна – вялікі гандлёвы шлях з Балтыкі на поўдзень, то Прыпяць – гандлёвы шлях паміж Кіевам і Заходняй Еўропай. Да таго тут былі ўрадлівыя землі, спрыяльны мяккі клімат і лясы, багатыя на дзічыну і сыравіну. Усе гэта спрыяла больш хуткаму развіццю земляробства, аддзяленню рамяства і станаўленню ранняга феадальнага грамадства. Першы галоўны горад княства – Тураў упершыню ўзгадваецца пад 980 г. у сувязі з князем Турам, які, як і Рагвалод Полацкі, быў з варагаў. Але хутка Тураў быў падпарадкаваны суседняму Кіеву. Тураў атрымліваў старэйшы сын Вялікага кіеўскага князя, які займаў потым бацькава месца ў Кіеве, а Тураў зноў атрымліваў старэйшы сын новага кіеўскага князя. Пачаў гэтую традыцыю Ўладзімір Святаслававіч, у 988 г. ён перадаў Тураў старэйшаму сыну Святаполку, Яраслаў Мудры – Ізяславу і г.д. Знаходзячыся пад уплывам Кіева, Мангола-татар набегі. Крыху пазней за Полацкае і Тураўскае княствы, на захадзе сучаснай Беларусі ўтвараліся невялікія ўдзельныя славянскія княствы. Наваградскае, ваўкавыс і Гродзенскае.

 

К-ра Бел 9-13ст.

ў IX - XIII стст. ішло развіццё культуры. Найбольш яскравым праяўленнем стала прыняцце і распаўсюджванне хрысціянства. Еўропа перажыла два этапы хрысціянізацыі. Першы пачынаецца з узнікнення хрысціянства да VII -VIII стст., калі была ахрышчана Рымска-Візантыйская імперыя, імперыя франкау і брытанскія каралеўствы. На другім этапе - IX - X стст. - Хрыс прынялі славянскія дзяржавы і Скандынавія. Паусюдна прыняцце хрыс-ства супадала з утварэннем самас монаэтнічных дзяржаў. На Беларусь хрыс-ва пачало пранікаць у IX ст. Прамых звестак пра хрышчэнне Беларусі няма. Такія падзеі, як у Кіеве і Ноугарадзе (знішчэнне язычніцкіх багоў, прымусовае прывядзенне кіеўлян на Дняпро і крывавая бойка ў Ноўгарадзе), абмінулі нашы землі. Ужо ў канцы IX ст. у Полацку была пабудавана першая царква ў імя Багародзіцы. У сярэдзіне XI ст. быў пабудаваны вялікі саборны храм - Сафія. Развів дойлідства. Тураўскага, Аўрамія Смаленскага, Кліма Смаляціча, невядомага аутара "Слова пра паход Ігаравы". Найбольш знакамітым сярод іх быў Кірыла Тураўскі, якога яшчэ пры жыцці празвалі Златавустам. Не менш багатай была і побытавая культура. Старажытныя беларусы выдатна валодалі шматлікімі рамёствамі. Апошніх у XII -XIII стст. налічвалася каля 60. Аднак майстры-рамеснікі не проста выраблялі, напрыклад, прылады працы, але імкнуліся ўпрыгожыць іх. Яны выкарыстоўвалі шматлікія арнаментальныя матывы. Славіліся полацкія залатары. У Полацку, напрыклад, археолагі знайшлі чатыры ювелірныя майстэрні X - XII стст. Полацкія майстры выраблялі ўпрыгажэнні з бронзы (бранзалеты, пярсцёнкі, розныя прывескі, грабеньчыкі), з бурштыну (пацеркі і пярсцёнкі). Такім чынам, к-ра старажытнай Бел выз вельмі багатай гамай фарбаў, формаў, гукаў (вырабляліся музычныя інструменты і пісалася музыка).

 

44. Унутрыпалітычнае развіццё бел земляў 13-16ст.

У 13-пер пол 16 на тэр Беларусі працягваецца фармаванне феадальных адносін. Гл. заняткі людзей: земляробства, жывёлагадоўля, рамяство, паляванне, рыбалоўства. Сельскі двор звалі -дым, што пазначала сям'ю і яе ўласнасць. Значную ролю ў сельскім жыцці гуляла суполка. Яна арганізоўвала сялянскае землекарыстанне і выплату феадальнай рэнты. Кіравалі суполкай старцы і десятские, якія выбіраліся самой суполкай. За карыстанне зямлёй сяляне выплачвалі шэраг павіннасцяў. Сяляне дзяліліся ў залежнасці ад павіннасці на тяглых, аблогавых, агароднікаў і слугаў; па ступені феадальнай залежнасці на ворных, непахотных і чэлядзь. Галоўным уладальнікам зямлі ў ВКЛ з'яўляўся князь.Аграрная рэформа 1557г. рэформу "валочная памера". Сутнасць: павялічыць прыбытак казны шляхам дакладнага ўліку сялянскіх земляў і абкласці сялян павіннасцю пропорц. кол-ву занятых імі земляў. Адзінка абкладання-валока=21,36 га. Уся зямля ў маёнтках дзялілася на валачы. Лепшыя з іх адводзіліся пад княжае хоз-ва. Іншыя раздаваліся сялянам(валока або яе частка так каб сапраўды ўсталяваць павіннасць). Услед за дзярж землямі была праведзеная рэформа феод земляў. Да канца 16-крысоў 17в-рэформа завершаная. У выніку да гэтага часу канчаткова аформілася прыгоннае права.Развіццё рамяства і гандлю. У 13-17в у ВКЛ пачынаецца бурнае развіццё рамяства. Наиб значныя рамяство- апрацоўка металу(балотная руда). Па меры росту гарадоў, расло імкненне атрымаць незалежную ад павета або воласці сістэму кіравання. Такая сістэма самакіравання рэгламентавалася ў то час нормамі магдэбургскага права. Сутнасць- вызваленне гараджан ад подсудности і ўлады князя, службоўцаў, намеснікаў, феадалаў, стараст, ваявод. Першым такое права атрымаў нямецкі горад Магдэбург у 13 стагоддзі. У ВКЛ- Брэст(1390), Гародня(1391), Слуцк, Менск(14-?99).