TEMAT 10 – Obywatelstwo (Raciborski; Walzer)

1) Jacek Raciborski, Obywatel czasu transformacji: niespełnione nadzieje

Fundowanie demokracji wymaga:

1) zaprojektowania demokratycznego państwa i ich formalnej implementacji

2) podjęcia przez obywateli działań zgodnych z zaprojektowanym porządkiem i wymaganych przez ten porządek

® Instytucje stają się instytucjami gdy regulują ludzkie działania, samo ich zaprojektowanie nie tworzy nowego porządku. Powodują określone działania obywateli.

® Nie ma demokracji dojrzałej bez przekształcenia się jednostki w obywatela.

® Konstytuowanie się demokratycznego obywatelstwa rozumianego najwęziej jak można, gdy obywatel ujmowany jest tylko jako wyborca.

® Dzięki wyborom państwo demokratyczne jest stale podtrzymywane a jego władze legitymizowane. Obywatel ujmowany jest jako wyborca a demokracja redukowana jest do wolnych wyborów.

 

REGUŁY WYBORÓW, ICH ZMIENNOŚĆ ORAZ KONSEKWENCJE DLA ZACHOWAŃ WYBORCZYCH:

• Reguły nie zawsze są pierwotne wobec zachowań. Nie zawsze działania ludzkie postępują
  za normami.
• Wybory III RP nie są przykładem instytucjonalnego determinizmu. (skomplikowana ordynacja wyborcza). Wzajemne oddziaływanie reguł i zachowań jako ogólna zasada procesów społecznych.
• 1991 wprowadzono system proporcjonalny à najważniejsza decyzja dla kształtu polskiego systemu wyborczego. Socjologowie uważają ten wybór na niefortunny. Dwa systemy – dwie ordynacje. Nastąpiła fragmentacja parlamentu. Odpowiedzialne są za to niektóre elementy systemu wyborczego głównie brak progów prawnych oraz pastowana metoda przekładania głosów na mandaty, rozproszenie preferencji wyborczych i dezorientacja obywateli à ograniczenia wpływu reguł wyborów na wyniki wyborów.
• 1993 zmiana ordynacji w ramach systemu proporcjonalnego. Była to reakcja na dysfunkcje systemu, który wywołał fragmentację parlamentu. Wprowadzone wysokie progi warunkujące udział w podziale mandatów. Ustanowiono wiele małych okręgów wyborczych i utrzymaną listę krajową utrzymującą dysproporcjonalność rozdziału mandatów w stosunku do rozkładu głosów.
• 2001 zniesienie listy krajowej. Zmiana ordynacji wyborczej. Zmniejszenie okresów wyborczych.
• Wybory prezydenckie odbywały się zawsze według tych samych zasad z wyjątkiem wyboru pierwszego prezydenta. Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych, bezpośrednich
  w 2 turach.
• Wybory lokalne miały zmienne reguły.
• Wybory do parlamentu europejskiego odbywają się pod rządami ordynacji proporcjonalnej
  w 13 okręgach.
• Dla zachowań wyborców mają znaczenie mają regulacje ordynacji, które nie wchodzą w obręb standardowej charakterystyki systemów wyborczych. Np. trafność, powszechność wyborów.
• Technika głosowania ma duże znaczenie. Nie jest to łatwa czynność dla wyborcy. Od 1991 technika jest taka sama. Wyborca stawia jeden krzyżyk przy nazwisku kandydata z konkretnej listy. Głos ten w pierwszej kolejności jest głosem oddanym na partię a potem ma znaczenie
  w ustalaniu kolejności pretendentów do mandatu z danej listy. W wyborach do senatu technika jest odmienna. Wyborca ma od 2 do 4 głosów i stawia krzyżyki przy kandydatach. Przyswojenie technik głosowania jest ważnym procesem instytucjonalizacji zachowań wyborczych i nabywania kompetencji obywatelskich.
• Cisza wyborcza – zakaz prowadzenia kampanii wyborczej i publikowania sondaży wyborczych na 24h przez rozpoczęciem głosowania aż do jego zakończenia. Wzbudza to kontrowersje, gdyż jest konfliktowe co do kilku konstytucyjnych wolności: wolność słowa, prawo do informacji, wolność prowadzenia badań naukowych i ogłoszenia wyników. Obawa przed strategicznym glosowaniem (tendencje do przyłączania się o zwycięskiego obozu), które mogą być spowodowane wynikiem sondaży.
• Regulowania dotyczące kampanii wyborczej mają wpływ na zachowania wyborców. Kwestie
  tj: finansowanie kampanii wyborczych, dostęp do mediów publicznych i warunki rejestracji list wyborczych lub kandydatów.
• W Polsce wybory proporcjonalne sprzyjają większej frekwencji.

ABSENCJA WYBORCZA

Partycypacja polityczna jako podstawowy wymiar demokratycznego obywatelstwa – 2 typy:

1) Partycypacja konwencjonalna à udział obywateli w wyborach, w ten sposób obywatelstwo jako relacja między jednostką a państwem unaocznia i zyskuje materialną treść

2) Partycypacja niekonwencjonalna à wszelkie formy politycznego protestu od pisania petycji przez demonstracje aż po nielegalne akty jak przemoc

 

„W modelach demokracji partycypacyjnej/dyskursywnej uczestnictwo (nie tylko wyborcze) jest warunkiem podtrzymywania bytu wspólnoty politycznej i właściwie jedyna drogą do uprawomocnienia władzy wobec zaniku w nowoczesnych porządkach wszelkich innych źródeł prawomocności”(patrz Habermas).

 

W zależności od preferowanej perspektywy odmienne dysfunkcje absencji wyborczej należy uznać za najważniejsze:

• Podejście proceduralne:

Niska absencja może podnosić jakość procesu selekcji do rządzących elit politycznych jako, że zmniejsza wpływ obywateli niekompetentnych.

• Podejście liberalne:

Wysoka absencja prowadzi do nadwartościowania interesów niektórych grup kosztem innych, niszczy pluralizm grupowych interesów a wraz z tym zwraca się przeciwko zasadzi równości obywateli.

 

W Polsce ta ułomność obywatelska jest powszechna i nas wyróżnia na tle UE. Średnia frekwencja ze wszystkich wolnych wyborów parlamentarnych z lat 1989-2007 wynosi 47% podczas gdy dla reszty 9 krajów postkomunistycznych, które znalazły się w UE średnia ta wynosi 69%. Ta pasywność tłumaczona jest usytuowaniem jednostek w szeroko rozumianej strukturze społecznej.

• Kobiety głosują rzadziej niż mężczyźni.
• Osoby z wyższym wykształceniem głosują częściej niż osoby z niższym
• Najniższa frekwencja wśród obywatelów najmłodszych a najwyższa w grupie od 40 do 65 lat.
• W wyborach parlamentarnych mieszkańcy wsi głosują rzadziej niż mieszkańcy miasta
• W wyborach lokalnych frekwencja na terenach wiejskich jest większa niż na terenach miejskich.
• Ludzie zamożni głosują częściej niż ludzie biedni
• Częściej głosują osoby religijne
• Najniższa frekwencja wśród bezrobotnych i osób pracujących w domu
• Najczęściej w wyborach biorą udział studenci i emeryci

 

Paradygmat uspołecznionej jednostki à najważniejszym determinantem zachowań wyborczych jest postawa jednostek wyjaśniana ich biograficznym doświadczeniem. Postawy odpowiadają za to,
że w podobnych warunkach instytucjonalnych i przy znacznym podobieństwie struktury społecznej różnice frekwencji mogą być różne.

Katalog zmiennych sprzyjające frekwencji wyborczej:

• Pozytywna samoocena politycznej skuteczności
• Zainteresowanie polityką
• Ogólna wiedza obywatelska
• Uczestnictwo w praktykach religijnych
• Wysoki poziom identyfikacji partyjnej
• Aktywność w organizacjach społecznych
• Zaufanie do instytucji politycznych i polityków
• Pozytywne nastawienie do demokracji

 

„Można domniemywać, że powoli zmienia się zasięg pewnego głębszego poziomu a mianowicie niedostosowania mentalności ukształtowanej w poprzednich warunkach ustrojowych do nowej instytucjonalnej struktury – rozmiar histerezy habitusu”.

 

Przez dwadzieścia lat demokracji postawy obywatelskie – a zwłaszcza uczestnictwo w wyborach, nie stały się bardziej powszechne, nie interesujemy się polityką, kapitał społeczny i zaufanie (zbadany w latach 1988-1998) mamy na niskim poziomie.

Pełnoprawnych obywateli można podzielić na 3 grupy:

1) Stale głosujących

2) Przechodzących od głosowanie do nie głosowania [szacowana w Polsce na 25-30% z uprawnionych] – jest to względnie lesze niż stałe nie uczestnictwo

3) Stale niegłosujących [występuje nawet tam gdzie uczestnictwo w wyborach jest obowiązkowe)[szacowana w Polsce na 18-23%]