Байланып, азаптау лагерьлері мен итжеккенге айдалатынын алдын ала біл- 


Мы поможем в написании ваших работ!



ЗНАЕТЕ ЛИ ВЫ?

Байланып, азаптау лагерьлері мен итжеккенге айдалатынын алдын ала біл-



ген болып шығады. Алайда бүл тіпті де абсурд немесе ұшқары пікірдің

жаңғырығы емес. Бұл арада балта мен бұғаудың: ұжымдастыру мен тәр-

кіленудің ортасында қалып, жаппай көтерілген шаруалар карсылығын

жоюға бағытталған, әбден ойластырылған ұстаным бой көтерген болатын.

Аталған каулымен Казакстан үшін де нұскамалык тапсырмалар бел-

гіленді. Бірінші санаттағылар катарына 5—6 мың отбасы, екінші санатта-

ғыларға 10—15 отбасы жаткызылды.115 Бірінші санаттағы адамдардың істері

бойынша үкім «үштік» деп аталғандардың сот отырыстарында шығарылды,

«үштіктін» құрамына партиялыкоргандардың, ОГПУ мен прокуратура-

нын бірінші басшылары кірді. Екінші топтағылар, кедей шаруалар мен

жарлы-жакыбайлардың катысуымен, ұжымшардың жалпы жиналысынын

карауына берілді, бірак бүкіл тізімді жергілікті органдар бекітті. Акция-

ны 1930 жылдыңакпан-мамыр айлары аралығында өткізу жоспарланды.

«Науканнын» жедел жүргізілуін ОГПУ жүзеге асырды.

Осыған байланысты ОГПУ акпан айының басында өзінін кұрылым-

дарына «контрреволюция агенттерін», «бірінші санаттағы өте белсенді ку-

лак элементтерін» ұстау және тамырына балта шабу жөнінде жедел опера-

цияларды бастауды талап еткен нұскауларын жөнелтті. Сол бойда Казак-

станда 3113 адам түткындалды.116 Ізінше жаппай жер аудару науканы бас-

талды. 1930жылғы мамырайыныңбасында-акөлкеге 1341 отбасы немесе

Адам жер аударылды.

1931 жылғы наурыз айының екінші жартысында Г олошекин Орталыкка

Казакстаннан тыс аймактарға шекаралык және макта өсіретін аудандардын

1500 отбасын бала-шағасымен көшіруге рұксат сұрап, жеделхат жөнелтті.

Бірак республика аумағының өзі «кулактардын жер аударылатын» мекені

болғандыктан, Олкелік комитет пен ОГПУ уәкілетті өкілдігіне «коныс

аудару мүмкіндігін өлкеніңөз ішінен»табу ұсынылды.

1931 жылғы 20 шілдеде БК(б)П ОК Саяси бюросы өзінің отырысын-

да кулактардың шаруашылыктарын жаппай жер аудару негізінен аякталды

деп баяндап, оларды одан әрі жер аударуды жекелеген тәртіппен жүргізуді

үсынды. 1с жүзінде бұл «тәртіп» он мындаған адамдардың жаңа кұрбанды-

ғымен өлшенді.

Осы мәжілісте Казакстанға кулактар мен байларды жер аударуға рүк-

сат етілді. Республикалык ОГПУ-ге жер аударылатындардың санын, мер-

зімі мен орнын белгілеу жүктелді. Көп ұзамай бұл жұмыс іске асырыла

басталды, 30 тамызда Саяси бюро өлкеге 5000 отбасын бала-шағасымен

жер аударуға рұксат етті.

Сөйтіп, жаппай тұткындау, азап лагерьлеріне отырғызып, жер аудару

1930және 1931 жылдардаодан әрі жалғасты. ОГПУ ГУЛАГ-ының Арнайы

коныс аудару жөніндегі бөлімініңдеректері бойыншатек Казакстан аума-

ғына осы кезенде 6765 отбасы бала-шағасымен жер аударылды.120 Мәлі-

метке тек бірінші және екінші санаттардағы отбасылар, яғни арнайы коныс

аударылғандар кіргізілді. Үшінші топтағыларға келсек, «колхоз катары-

нан» шығарылғандарға, ОГПУ, шамасы, онша назар аудармаған сиякты

(олар тіпті алғашкы екі санаттағыларды да өте карама-кайшы деректер беріп

шатыстырған). Біраколардың санының айтарлыктай көп болғанын бол-

Жау киын емес.

Республикадан тыс жерлерге жер аудару да жүзеге асырылды. Колда-

ғы бардеректер (нактылауды кажетететін) бойынша, 1931 жылы Казак-

станнан 5500отбасы жер аударылған.121 Бұған карап 1930 және 1931 жыл-

дарда Казакстанда 12 265 шаруашылыктәркіленді, яғни кем дегенде 60—

70 мын адам, онын ішінде карт адамдар, балалар мен әйелдер, азапты куғын-

сүргінге ұшырағанын байкаймыз. Солардын көпшілігі осы азаптан кай-

Тыс болды.

Өкінішке карай, белгілі себептермен бүрынғы орталык, сондай-ак

жергілікті, ведомстволык мүрағаттар (ен алдымен партия мен чекистер

мұрағаттары) жабык болғандыктан, жоғарыда келтірілген статистиканы

акикаттын бәрін бірдей қамтыған балама ретінде қабылдауға болмайды.

Айталық, барлық тәркіленген шаруашылыктардың жиынтық санын,

қамауға алынған отбасыларының тағдырын, яғни қаншасының атылғанын

немесе азапты лагерьлерге айдалғанын анықтауға мүмкіндігіміз болмай

отыр. Дегенмен ерте ме, кеш пе кұрбан болғандардың саны, дәлірек айтқан-

да барлық саны анықталатын болады.

Ал ресми түрғыдағы санына келетін болсак, ол БК(б)П ОК-нің 1930

жылғы 30 каңтардағы каулысының өзімен анықталды (санаттарға бөлу және

олардың нұскаулық сандық бөлінісі). Жоғарыдан берілген «цифрлардың»

сол бойда орындалғанына күдік келтіруге болмайды. Сталиннің «біздің

жоспарларымыз болжам-жоспарлар емес, нұсқаулық-жоспарлар»122 дегенін

тағы да еске алайык. Оның үстіне, осы жоспарларды іске асырушы ретінде

Голощекин әрекет етті, оның БК(б)П ОК Саяси бюросының ұжымдасты-

ру және тәркілеу жөніндегі комиссияларының кұрамына енгізілуі кез-

дейсок емес. Осыған карап, Қазақстаннан бірінші санат бойынша кем де-

генде 6 мың отбасының бала-шағасымен, екінші санат бойынша 15 мың

отбасының бала-шағасымен неліктен жер аударылғанын түсінуге болады.

Куғындалғандар санының бірнеше қайтара жасырылғаны казір белгілі

болып отыр. Мұны басшылықтың өзі мойындады. БК(б)П ОК-нің 1930

жылғы 14 наурыздағы «Үжымдастырудағы партия бағытын бұрмалаумен

күрес туралы» қаулысында «кейбір аудандарда «тәркілеу» 15%-ға жетті,

ал сайлау кұкығынан айырылғандар 15—20%»123 екендігі айтылды (БК(б)П

ОК 1930 жылғы 30 қаңтардағы нұскауына сәйкес барлык шаруашылықтар-

дың 3—5%-ы тәркілеуге жатқызылды). Мысалы, Петропавл округінің Қы-

зыл Армия ауданында шаруашылыктардың 7%-ы (496 үй) тәркіленді, ол

дербес салык салыну деректерімен анықталғаннан екі есе көп (1929 жылы

оған енбекпен камтылмаған ауқатты шаруашылықтар жатқызылды), ал

Костанай округі Боровской ауданы селоларының бірінде бірден жер ауда-

рылатын 37 шаруашылықаныкталды, ал осы деревняда қырыққа жуык ку-

лак шаруашылығы бар дегенге сену акылға конбайды. Тәркілеу 1932 жылға

дейін және одан да әрі — «колхоз құрылысының жеңісіне» дейін жалғасты,

өйткені ол ұжымдастырудың занды бөлігі, оның үдемелі дамуын ынталан-

дырушы, «коркыныш пен сактыктың корғанысы» ретінде карастырылды.

Таптық күрестің бакытсыз кұрбандарын аузы-мұрнына дейін толатие-

ген күзет эшелондары әрлі-берлі тынымсыз ағылып жатты. Бірі Қазак-

станнан Кольск жартыаралыныңтаулы жазықтығына, Колыманың кенді

аймактарына, Сібірдің сыңсыған ормандарына айдалып, діңкесі құрыған

шаруаларды тасыса, енді біріндегілерді жолшыбай қазақтыңтақыр далала-

рына тастап, әрі карай ағылды.

Солтүстіктің, Оралдың және Сібірдің аудандары сияқты Қазакстан

аумағы да елдің басқа аудандарынан айдалған он мындаған шаруалар азап-

ты күй кешетін кулактар мекені ретінде белгіленді. ОГПУ-дін бұйрығы-

на (1930 жылғы 2 акпан) сәйкес, бастапкыда республиканын адам тұрмай-

тын аудандарына 5 мың бала-шағалы отбасын айдау көзделді. Бірак көп

ұзамай өлкелік органдардың мұндай көлемдегі адамдарды орналастыруға

дайын еместігі аныкталды. ОГПУ 50 мыңнан астам отбасын Солтүстік өлке

мен Оралға айдау жөнінде жоспар әзірледі. Онымен таныскан Сталин ка-

рарға: «Қазақстан мен Сібір неге көшірілетін аудандар ретінде карасты-

рылмаған. Оларды да енгізу керек» деп жазды.

1931 жылғы 20 акпанда БК(б)П ОК-нін Саяси бюросы тәркіленген-

дерді көшіру туралы арнайы мәселе карады. Осыған байланысты ОГПУ-ға

жарты жылдың ішінде «кулактардың 200-300 бала-шағалы отбасын орна-

ластыру үшін арнайы тағайындалған коменданттардың баскаруымен кент-

тер, ең алдымен Казакстан аумағына — Карағанды жерінде» дайындауға

тапсырма берілді.125 Максат түсінікті - Карағандының көмір бассейнін

арзан жұмыс колымен камтамасыз ету еді.

1931 жылғы 11 наурызда А. Андреев комиссиясының отырысында

(Саяси бюроның көшіру мен орналастыру жөніндегі арнаулы жұмыс орга-

ны) бұрынғы Акмола және Каркаралы округтеріне 150 мың шаруашы-

лыкты көшіру туралы мәселе койылды. Мұндай кен аукымды акцияны

өткізуге «техникалык мүмкіндік болмағандығынан» өлкеге алғашкы ке-

зекте 56 мың отбасын көшіруге шешім кабылданды.

Егер 1931 жылғы 6 шілдеде Казакстанға Орта Азиядан 80 отбасы

(281 адам) көшірілген болса, енді 1932 жылғы 1 кыркүйекте мүнда46 091

отбасы, немесе 180 015 арнайы коныс аударғандар комендатураның есе-

бінде түрды.127 Бұлар Төменгі және Орталык Еділдің, Орталык Каратопы-

ракты және Мәскеу облыстарының, Закавказье мен Орта Азияның шаруа-

Лары еді.

Тәркіленгендер өлкеге 1932 жылы да өте көп мөлшерде келді. Л. Кага-

новичтің Солтүстік Кавказға жазалау іссапарынан кейін 1932—1933 жыл-

дағы астык дайындау барысында Солтүстік Кавказдың аудандарынан

26.     ХХ ғ. басында қалыптасқан қазақ қоғамындағы саяси ойдың дамуы ерекшелігін сипаттаңыз.

20-шы жылдардың екінші жартысынан бастап қазақстанда әкімшіл-әміршіл жүйе қалыптасты. Бұл жағдай коммунистік партияның билік тармақтарын қолына шоғырлануынан көрінді. Осы жылдары жүргізілген саяси-экономикалық науқандар партияның басшылығымен жүргізілді. Ал кеңестік Конституцияда тәуелсіз деп көрсетілген сот-прокуратура ұйымдары партияның қолшоқпарына айналды. Нәтижесінде мемлекетте тоталитарлық тәртіп орнады.

Республиканың қоғамдық-саяси өмірдегі толғағы жеткен мәселелерді шеше алатын, жергілікті халыққа түсінікті және жақын кеңестік аппарат құру қиын болды.Жаңа кеңестік аппаратқа тартатын қазақ қоғамында сауатты адам аз болды. Алашордалықтарды кеңес үкіметі биліктен алшақтатты, сенімсіздікпен қарады.Әкімшілік органдардағы европалық ұлт өкілдерінің көбі шовинистік пиғылда болды.

2.Кеңес үкіметі өлкеде сауатсыздықты жою, яғни халықтың сауатын ашу мәселесін көтерді.Әсіресе ол үкіметтің 1929 жылы «Сауатсыздықты жою жөніндегі жұмыс туралы» қаулысынан кейін өріс алды. Алайда қаржы мен мұғалімдердің жетіспеуі науқан барысында қиындықтар туғызды. 1926 жылы мектеп жасындағы балалардың 16 пайызы тартылса, 1935 жылы 91 пайызы тартылды.

Кеңес үкіметі қазақстанда кеңестік ғылымның қалыптасуына жол ашты. Алғашқы ашылған ғылыми-зерттеу мекемелер:1922 жылы- Денсаулық халкомының қасынан өлкелік химия-бактериологиялық лаборатория, 1924 жылы - өлкелік өсімдікті қорғау станциясы т.б. ашылды. 1932 жылы қазақстанда 12 ғылыми-зерттеу институттары, 15 тәжірибе станциялары, 15-86 лаборатория мен т.б. ғылыми орталықтар жұмыс істеді.

20-30 жылдары Ж.Аймауытов, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ш.Құдайбердиев шығармалары кеңінен қолданылды. Сонымен бірге кеңестік әдебиет пен өнердің қалыптасуына жағдай жасалды.Осы кезде социалистік әдебиеттің негізі қаланды.С.Сейфуллин, С.Торайғыров, Б.Майлин, И.Жансүгіров, М.Әуезов, С.Мұқанов, М.Әуезов т.б. қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдері қалыптасты.

Алайда кеңес саясаты таптық мүддені ұлттық мүддеден жоғары қойды.Мәдениетті екіге бөлді: буржуазиялық және пролетарлық. Сондықтан да қазақ мәдениетінің қалыптасқан тұстары ескі феодалдық құрылыстың қалдықтары ретінде қаралды.

3. Кеңес үкіметінің өлкедегі айыптау науқаны жаппай саяси қуғын-сүргінге ұласты.Қуғын-сүргінді ұйымдастыру кезеңі 1920 жылдың аяғы мен 1930 жылдың ортасына келеді. Қуғын-сүргін саясаты нәтижесінде қазақ халқының таңдаулы азаматтары атылып кетті.

27.     Кеңес өкіметінің білім, ғылым саласын реформалаудағы қайшылықтары, сауатсыздықпен күрес, қазақ тілінің араб алфавитінен латын және кириллицаға көшірілуінің салдары.

1917 жылғы Қазан төнкерісінен кейін Қазакстанда жаппай сауатсыз-

дыкты жою мен халык ағарту ісін дамыту мәдени өзғерістердің басты бағы-

ты болды. XX ғасырдың басында халык ағарту ісі коғамның қосалкы жүйесі

ретінде терең дағдарыска душар болды. Халыктың басым көпшілігі оки да,

жаза да алмайтын еді, миллиондаған балалар мектепке бармады, оқу орын-

дары мен педагогикалық кадрлардың аса тапшылығы байкалды. Сондықтан

большевиктер халық ағарту саласында кешенді және батыл шараларға

кіріскен кезде, кос максатка бірдей жетуді: біріншіден, қарапайым адам-

дардың ықпалы мен сеніміне кіру; екіншіден, бұқара халықтың санасына

маркстік-лениндік идеологияны сіңіруді ұйғарды.

БОАК-тың 1918 жылғы 16 казандағы «Бірыңғай еңбек мектебі тура-

лы» Ережесі, РКФСР Халық ағарту комиссариатынын 1918 жылғы 31

казандағы «Үлттык азшылык мектептері туралы» каулысы, В.И. Ленин 1919

жылы 26 желтоқсанда кол койған «РКФСР халықтары арасындағы

сауатсыздықты жою туралы» декреті осы шараға мемлекеттік сипат берді.

1920 жылдан жергілікті халык ағарту бөлімдерінің жанынан сауатсыздыкты

жою жөніндегі төтенше комиссиялар кұрыла бастады, олар хат танымай-

тындардың есебін алуды ұйымдастыру, педагогика кадрларын даярлау,

мектептер мен курстар ұйымдастыру, оқу құралдарын шығарумен айна-

лысты. 1920—1921 жылдары сауатсыздықты жою бойынша 2412 қызыл

отау жұмыс істеп, онда 72 232 адам сауатын ашты.1

Бастапқы кезде мектептер мен сауат ашу курстары депутаттар кеңесі-

нің, ревкомдардың және баска да мемлекеттік кұрылымдардың шешімде-

рімен, сондай-ак интеллигенцияның немесе хат танымайтындардың өзде-

рінің бастамасымен ашылып отырды. Мәселен, 1917 жылы қарашада

жұмысшы және солдат депутаттарының Әулиеата қалалық Кеңесі, сауат

ашу мектебін ұйымдастыру мүмкіндігін қарағаннан кейін, кажетті қаржы

бөлуге шешім шығарды. 1918 жылдың бас кезінде осындай мектептер Вер-

ный, Семей, Ақмола калаларында және тиісті оқу-материалдык жағдайлары

мен үстаз табу мүмкіндіктері бар елді мекендерде ашылды. 1918 жылы

жазда Жетісу облыстық Кеңестерінің революциялык органы — «Заря сво-

382

боды» газеті Верный мүғалімдер одағының барлык жастағы азаматтар мен

азаматшалар үшін бес мектеп және аздап кана хат танитын, ежелеп оки

білетіндер үшін бір мектеп ашу жөніндегі шешімін жариялады. Катынас

кағазда «сабактың жүмыстан бос уакытка және окығысы келетіндердін

келісіміне сай үйлестірілетіні көрсетілді».2

Казакстанда Кеңес билігінің орнығуына орай сауатсыздыкты жою

үрдісі үйымдаскан және жүйелі сипат ала бастады. Бұған ең алдымен

ТүркАКСР-і Халык ағарту комиссариаты мен Кырревкомның мектеп

бөлімінің күрылуы септігін тигізді.

Сауатсыздыкты жою жүмысының максаты мен міндеттерін, оның маз-

мүнын калалар мен ауылдардағы ересектер арасындағы сауатсыздыкты жою

бойынша курстар ұйымдастыру туралы Түркреспубликасы Халык ағарту

комиссариатының Ережесі (26 шілде 1918 ж.) және Түркреспубликасы

Кеңесі ОАК-нің ересектер арасында міндетті окуды енгізу туралы Декреті

(3 желтоксан, 1919 ж.) барынша айкын белгілеп берді. Әрі кос кұжат хроно-

логиялык жағынан Орталык Ү кіметтің негізге алынатын кұжаты — РКФСР

халкыныңарасында сауатсыздыкты жою туралы ХКК-нін 1919 жылғы 26

желтоксандағы Декретінен бұрын шыкты. Халык ағарту комиссариатының

Ережесімен «әр орында және әр ауылда» курстар ұйымдастыру көзделінді.

Курстар ересектерді оку мен жазуға үйретумен шектелмеуі тиіс деп есеп-

телді. Олар хаттанудан баска: «а) ойды дамыту, жалпы білім беру; ә) отаны-

мыздың өндіргіш күштерін жетілдіру ісінде жергілікті жерде елеулі маңызы

бар накты колөнер кәсібіне үйрету; б) Мәдениет үйлерін, көркемөнерпаз-

дар ұжымдарын т.б. ұйымдастыру жолымен эстетикалыкжәне коғамдык

сананы дамыту» максатын алға койды. Курстардың оку жоспарына жалпы

білім беретін пәндер (оку мен жазу, арифметика, табиғаттану, бухгалтер-

лік есеп және т.б.), арнайы сабактар (етікшілік, тігіншілік, ағаш шеберлігі,

слесарлык, темір ұстасы және т.б.), сондай-ак өнертану, ән сабағы, сурет

салу, драмалык шығармаларды оку енгізілді. Белгілі бір дәрежеде идеоло-

гияландыру мәселесі де катар жүргізілді. Тындаушылардың міндетіне саяси

экономиканы, социологияны (әлеуметтану), революциялык козғалыстар

мен саяси партиялардың тарихын оку жүктелді.

Жана өкіметтің (биліктің) осындай күш салуына карамастан білім

беру саласы каржы және материалдык ресурстарға аса зәру болды. А. Бай-

тұрсынов 1923 жылы «ашылатын мектептерге бөлінген акша 2616 мұғалім-

дер мен кітапханашылардың жалакысына ғана жетеді. Балаларды окумен

толык камту үшін 20 мыңнан аса мүғалім керек» екенін айтты. Ол халыкты,

губаткомдарды, болыстык және ауылдык биліктерді мектептерді өздері

ашуға, оларды ұстауға өз каражаттарын жұмсауға және аса кедей отбасын-

дағы балаларды тегін окытуды қарастыруға шакырды. Шалғай және халык

сирек коныстанған елді мекендерде интернаттар және мектеп бөлімдерін

ашуды ұсынды.3 1923 жылдан шаласауаттыларға арналған мектептер де

ашыла бастады. Сауатсыздыкты жою мен білім беру ісінің негізгі ошағы —

кызыл отау болды, ол да шамамен оку-үйі аткаратын міндеттерді орындады.

1924 жылы «Сауатсыздык жойылсын» коғамынын (СЖК) казакстандык

бөлімі өз жұмысын бастады, 1925 жылға қарай коғамның 882 бастауыш

ұйымында 77 800 мүше тіркелді.4

383

А. Байтұрсынов пен оның пікірлестері 20-жылдарда мәдениет және

білім саласында ерен енбек сіңірді. «Халкын, өз ұлтын сұйген Байтұрсынов

казактың тұңғыш лингвист-ғалымы. Ол казак тілі орфографиясының

реформаторы, грамматикасы мен казак әдебиеті теориясының негізін

салушы», — деп жазды оның замандастары.5 Сол жылдардағы мамандар

жоғары бағалаған Байтұрсыновтың араб әліпбиі араб жазуын сәтті рефор-

малаудың және оны казак тілінің фонетикалык жүйесіне бейімдеудің жар-

кын үлгісі болды. Бұл зайырлы мәдениетті енгізу және жазуды бірыңғай-

ландыру ісін мәдени дәстүрлерді сактаумен ұштастыруға мүмкіндік

туғызды.

Мемлекет тарапынан көрсетілген қолдау мен казак мәдениеті жана-

шырларының жанкешті жұмысы ұлттың ерекшелігіне катысты тарихи

кажеттілігін канағаттандыра отырып, оң нәтижелер бере бастады. Қалпына

келтіру кезеңі, содан кейін 20-жылдардың орта шеніндегі экономикалык

жандану 1925—27 жылдары халык ағарту саласының бюджетін екі еседен

аса көбейтуге мүмкіндік туғызды: ол 6415 мыңнан 12 987 мын рубльге

дейін жетті. Осы жылдарда барлык үлгідегі мектептердің желісі 2782-ден

3652-ге дейін өсті. Соның аркасында окушылардың саны 140 мыңнан 220

мыңғадейін ұлғайды. Сонымен катар казак тілінде кітаптар шығару жыл

Сайын артып отырды.

1924—25 жылдарыоку әдебиетінің— 16, 1925—26 жылдары — 18, 1926—

27 жылдары — 44 атаулары жалпы таралымы 825 мың данамен басылып

шықты.6 Жалпы алғанда, сауатсыздыкты жою каражаттың жетіспеушілігі,

окулыктардың, оку кұралдарының, мектеп үй-жайларының тапшылығы

жағдайларында жүріп жатты. Мектептерді педагог кадрлармен камтамасыз

ету де оңай мәселе болған жок. Калалар мен орыс селоларында сауатсыз-

дықпен күресу Орталық Ресейдегі тәжірибе бойынша жүргізілді. 1926 жыл-

ғы БүкілодактыкХалықсанағы сауатсыздыкты жою жөніндегі жұмыс коры-

тындыларын шығарды. Сауаттылықдеңгейі казақхалқыныңарасында —

6,9%, орыс халкының арасында — 36%, баскаларының арасында — 33,4%-

ды көрсетті. Жалпы деңгей 17,8%-ды кұрады.7

Бейбіт өмірдің орнауы сауатсыздыкты жою науқанын жандандырды.

Кырревкомның халык ағарту болімі 1920 жылы олкедегі сауатсыздықты

жою туралы нұскау әзірледі. Сол жылы Кырревком өлкедегі сауатсыз-

дықты жою жөніндегі шаралар туралы бүйрык шығарды. Коп ұзамай

сауатсыздыкпен күресу жоніндегі төтенше комиссиялар күрыла бастады.

Бірнеше айдың ішінде Костанай губграмчекасы (губерниялықсауаташу



Поделиться:


Последнее изменение этой страницы: 2019-05-19; просмотров: 336; Нарушение авторского права страницы; Мы поможем в написании вашей работы!

infopedia.su Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав. Обратная связь - 3.238.233.189 (0.162 с.)