Агульная схема працы рэдактара з тэкстам

Рэдактару мала ведаць, якія аналітычныя дзеянні ён павінен распачаць для адзнакі і ўдасканалення рукапісу і ў чым яны складаюцца - яму трэба мэтазгодна звязаць іх у адзіны працэс аналізу і адзнакі. Гэта па шэрагу прычын надзвычай складаная задача.

Па-першае, рэдагаванне як практычны працэс патрабуе ад выканаўцы мастацтва пераўвасаблення, мастацтва ўжывання агульных становішчаў да пэўнага матэрыялу. А мастацтва заўсёды суб'ектыўна, бо афарбавана асобай выканаўцы.

Па-другое, неабходна ведаць і вылучаць кожную мэту, якую патрабуецца дасягнуць на шляху да канчатковых мэтаў рэдактарскага аналізу. Віды аналізу пераплятаюцца, зліваюцца, аб'ядноўваюцца. Напрыклад, прыёмы асэнсавання тэксту, з дапамогай якіх рэдактар дасягае глыбокага яго разумення, нярэдка дазваляюць адразу выявіць неадпаведнасць фактаў з тэксту фактам рэчаіснасці, убачыць парушэнне фактычнай верагоднасці тэксту, аднаго з самых важных патрабаванняў да яго.

М.Горкі, прачытаўшы ў рукапісы аповесці С.Бандарына фразу: "Мама садзілася, раскрыўшы веер, абсыпаны лускаватымі пацеркамі", - падкрэсліў слова лускаватыя пацеркі і напісаў: "Няма такіх пацерак" (гл.: Рэдактар і кніга. 1963. Вып. 4. С. 192). Горкі прапусціў бы такую дробязь, калі б не супастаўляў пры чытанні характарыстыку пацерак са сваімі ведамі аб вонкавым выглядзе пацерак. Але гэта супастаўленне запазычанага ў тэксце са сваімі ведамі і ёсць адзін з прыёмаў асэнсавання тэксту. Менавіта так перад чытачом раскрываецца сэнс слоў. Чытаючы слова лускаваты, Горкі, каб усвядоміць яго значэнне, павінен быў уяўна адзначыць што-небудзь накшталт "з лускі, пласцінак", а, чытаючы далей слова пацеркі, падумаць: "дробныя шарыкі", і ён ужо не мог не заўважыць, што адно супярэчыць іншаму, і таму ацаніў тэкст як фактычна няправільны. Тут аналіз з мэтай разумення зліўся з аналізам дзеля адзнакі тэксту з пункту гледжання фактычнай дакладнасці.

Зліваюцца, пераплятаюцца не толькі віды аналізу, але і аналіз тэксту з яго адзнакай. Напрыклад, тэкст аналізуецца з мэтай сфармуляваць патрабаванні да яго - умовы, пры якіх ён можа цэласна вырашыць пастаўленую перад ім задачу. Рэдактар, сфармуляваўшы чарговае патрабаванне да тэксту, ацэньвае, ці адпавядае ён гэтаму патрабаванню. І так ─ з кожным патрабаваннем. Адзнака, такім чынам, уплятаецца ў аналіз, а не ідзе за ім, дакладней, за комплексам яго выглядаў.

Усе гэтыя заўвагі не адмяняюць мэтазгоднасці для кожнага рэдактара прытрымлівацца рацыянальнай схемы дзеянняў, якая дазваляе выконваць агульныя ўмовы працэсу рэдактарскага аналізу і рэдагавання. Лічыцца з гэтымі ўмовамі - значыць аддаваць перавагу нейкаму агульнаму парадку дзеянняў, які не перашкаджае творчасці і не замыкае мастацтва рэдактара ў цвёрдыя рамкі нерухомай схемы.

Перш наперш, трэба ўлічваць, што рэдактар, як правіла, чытае рукапіс не адзін раз. Кожнае чытанне мае свае спецыфічныя мэты, таму трэба рацыянальна размеркаваць рашэнні розных задач паміж некалькімі гэтымі чытаннямі. Вопыт даследчыкаў рэдагавання (напрыклад, К.І. Былінскага) паказвае, што вылучаюць тры асноўных віда чытання: 1) азнаямленне; 2) ацэнка; 3) шліфоўка.

Азнаямленне

Яго асноўная функцыя - агульная пазнавальная арыенціроўка ва ўтрыманні і форме твора. Яна дазваляе зразумець яго ў цэлым і пры паглыбленым чытанні ўсвядоміць месца і роль кожнай адзінкі тэксту ва ўтрыманні ўсяго рэдагуемага твора. Яна дапамагае зразумець агульную мадэль чытача, вызначыць галоўнае функцыянальнае прызначэнне выдання, сфармуляваць найважнейшыя асаблівасці твора і аўтара.

Ацэнка

Яго функцыі - паглыбленае ўсведамленне, прапрацоўка, аналіз, адзнака і крытыка тэкставых адзінак і ўсяго тэксту ў цэлым па асноўным прынцыповым пытанням утрымання і формы рэдагуемага твора.

Шліфоўка

Яго функцыі - аналіз і адзнака прызнанага прыгодным да выдання твора, пошук сродкаў ухілення чыннікаў прыватных недасканаласцяў і кантроль за іх уплывам на тэкст.

На аснове такога дзялення можна вызначыць агульную схему рэдактарскага аналізу, якая складаецца з трох частак: 1) схема азнаямляльнага чытання; 2)схема ацэначнага чытання; 3)схема шліфавальнага чытанні пры падрыхтоўцы арыгінала твора да выдання (апублікавання).

 

10.Работа над планам тэксту як адна з дакладных методык рэдагавання

Проверенный приём оцен­ки редактором композиции рукописи – анализ её плана. Может возникнуть необходимость составить план не только всей рукопи­си, но и специально какой-то одной из её частей. В своей практике редактор встречается с планами трёх видов: авторским пла­ном будущего произведения, планом уже написанного про­изведения и планом редакторских изменений, включаю­щим рекомендации по уточнению и переработке рукописи.

Все стадии работы связаны теснейшим образом, и автор зачас­тую не разделяет их. Мне­ние, что план, занесённый на бумагу, сковывает творческую актив­ность пишущего, достаточно распространено. Действительно, далеко не всегда, особенно когда материал неве­лик по объёму, план заносится на бумагу, но как продуманная последовательность суждений он обязательно существует для журналиста. Важно, чтобы, приступая к написанию текста, он пред­ставлял себе не только суть проблемы, но и основные элементы конструкции: заголовок, хотя бы в первой, рабочей формулиров­ке, начало, концовку, порядок изложения. План автора всегда под­вижен. Продумывая план, можно найти новые повороты темы, привлечь новые факты.

Обсуждая с автором план будущего произведения, редак­тор получает возможность включиться в его творческий процесс на ранних этапах, иногда уже при заказе материала оказать по­мощь автору. Именно на этих начальных этапах закладываются основы целостной конструкции текста. Совместная работа над планом помогает редактору понять особенности мышления авто­ра, выработать тактику общения, найти форму для замечаний, оп­ределить направление рекомендаций.

Составляя план завершённого автором произведения, редактор как бы идёт за ним по тексту, следя за развитием авторской мысли. Текст делят на части и эти части озаг­лавливают либо в форме тезисов, либо в форме вопросов. Пер­вый способ — когда составляем планы для запоминания. Тезис всегда заключает в себе некую инфор­мацию в сжатой форме – факты, имена, даты. План в форме тезисов – схема содержания текста. Вопросная форма плана активизирует осмысление материала. Не случайно ею пользу­ются при планировании исследовательской работы, при подго­товке полемических выступлений. Вопросы направляют ход рассуждения, помогают достичь последовательности мысли, вы­являют её логическое развитие.

Готовя план переработки материала, редактор чётко мотиви­рует каждое предложенное им конструктивное изменение. Изме­нения необоснованные, не подкреплённые убедительными довода­ми, – типичное проявление вкусовщины и редакторского произво­ла. Важна и формулировка рекомендаций. Они могут послужить импульсом оригинальной разработки фактов, подсказать новые повороты темы.

 

11. Рэдактарская праўка тэксту і яе тэар. абгрунт.

О пределах вмешательства редактора в рукопись:

Редактор издательства должен считать первейшим правилом бережное отношение к авторской рукописи. Надо стремиться ограничиваться лишь неизбежными сокращениями, заменами, вставками. Правка должна быть квалифицированной, исполненной сознания высокой ответственности, точной и безболезненной.

Особенно бережным должно быть отношение редактора к тонкой ткани художественного текста. Здесь искусство редактирования состоит в том, чтобы не редактировать: удержаться и не править. Править нужно лишь то, что абсолютно неправильно. И править притом не самому, а убедить автора в необходимости правки, став на его позиции и взглянув на рукопись его глазами.

Применение различных видов правки при работе над текстом:

Правка – одно из основных средств реализации творческих возможностей редактора. Она состоит из трех звеньев: восприятие, критика, коррективы.

Основные задачи правки:

- устранить погрешности, обнаруженные в ходе редакторского анализа, но сохранившиеся после доработки рукописи автором;

- добиться четкости и ясности каждой формулировки;

- проверить фактический материал и избавить рукопись от неточностей;

- устранить недочеты культуры, языка и стиля;

- провести редакционно-техническую обработку рукописи;

Основные правила исправления текста:

- правка уместна лишь тогда. Когда редактор в состоянии в случае необходимости доказательно объяснить причину принятия того или иного решения (мнения и чувства в расчет не принимаются);

- правка должна быть одноступеньчатой: исправляя рукопись нужно стремиться устранять все, даже мелкие недостатки сразу;

- все поправки нужно вносить самым тщательным образом, они должны легко читаться и занимать на странице как можно меньше места;